Xalqaro mehnat taqsimoti

Xalqaro mehnat taqsimoti o’zi nima

Xalqaro mehnat taqsimoti zamonaviy mutaxassislar ikki jihatdan foydalanadigan tushunchadir.
Birinchidan, muayyan mamlakatda turli mamlakatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning bevosita ixtisoslashuvi bo'lib, ular uchun ma'lum bir mamlakatda boshqa mamlakatlar bilan taqqoslaganda imtiyozli shartlar mavjud: arzon ishchi kuchi, xom ashyo, unumdor tuproq, rivojlangan infratuzilma, mashinasozlik korxonalari va boshqalar.
Ikkinchidan, mehnatning xalqaro taqsimoti - turli mamlakatlarning o'ziga xos xizmat va tovarlarni ishlab chiqarishda ixtisoslashuvi bilan ajralib turadigan zamonaviy jahon iqtisodiyotini o'zini o'zi tashkil etishning bir usuli.

Xalqaro mexnat taqsimotini shakillanishi

19-asrning oʻrtalaridan Yevropa mamlakatlarida juda katta miqdordagi xom ashyo, tez oʻsib borayotgan shahar aholisi uchun oziq-ovqat keltirishni talab etgan mashina industriyasining paydo boʻlishi Xalqaro mehnat taqsimotit.ning rivojlangan shakllarini yuzaga keltirdi.

Xalqaro mehnat taqsimotit.ni shakllantirgan yana bir muhim omillardan biri — mustamlakachilik sistemasining paydo boʻlishi hisoblanadi. 20-asr boshlariga kelib mustamlaka va qoloq mamlakatlar tamomila "jahon qishloqlari"ga, Yevropa va Shimoliy Amerikaning sanoati rivojlangan mamlakatlari "jahon shaharlari"ga aylandi. Xalqaro mehnat taqsimotit.ning bu xususiyati Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda ham saqlanib qoldi. 1960-yillarda sobiq mustamlaka va yarim mustamlakalar — jahon aholisining 80% dan ortigʻi yashaydigan Lotin Amerikasi, Osiyo va Afrika mamlakatlari hissasiga jahon sanoat mahsulotlarining taxminan 15% toʻgʻri keldi. Bu mamlakatlar eksportining asosiy qismini xom ashyo va oziqovqat tashkil etgan holda ularning importga qaramligi juda yuqori edi, chunki bu mamlakatlar zarur sanoat tovarlarining deyarli barchasini va yetishmaydigan oziq-ovqatni chetdan keltirishga majbur edi.

Oʻzbekiston Xalqaro mehnat taqsimotit.da paxta tolasi, energetika resurelari (tabiiy gaz, elektr energiyasi), rangli metallar, oʻgʻitlar va boshqa mahsulotlar yetkazib beruvchi mamlakat tarzida ishtirok etadi

Xalqaro mexnat taqsimotida o’zbekistonni o’rni

Jarayon tarixi va hozirgi holati

Xalqaro mehnat taqsimoti insoniyat tarixida yuz berdi. Tez yoki sekin sur'atda. Aslida, bu jarayon doimo globallashuv bilan yaqinlashib qoldi. Fenikelilerin safarlari, qadimgi yunonlar savdosi, Rim imperiyasining fathlari, O'rta asr davridagi karvon yo'llari, buyuk geografik kashfiyotlar bu maqolaning barcha bosqichlari va bosqichlari. Har qanday eksport yoki import tovarlari allaqachon xalqaro mehnat taqsimotini nazarda tutadi. Davlatlar Evropada va tashqarisida uzoq vaqt davomida savdoga qo'yilgan. Shu bilan birga, bu jarayon "New Times" da ayniqsa jadal rivojlana boshladi. Bundan tashqari, tez sur'atlar bilan. Agar avvalgidek ob-havo, tabiiy resurslar, aholi kattaligi, hudud miqdori, xaritadagi joylashuvi, hozirgi vaqtda ilmiy va texnologik taraqqiyot bu omillarning ahamiyatini pasayishiga olib kelgan bo'lsa, avvalgidek, o'ziga xos geografik va iqlimiy sharoitlar mavjud.

Bugungi kunda mavjud bo'lgan transport aloqalarini rivojlantirish va boshqa ko'plab imkoniyatlar butunlay boshqa omillarni keltirib chiqardi. Zamonaviy dunyoda mehnatning xalqaro taqsimoti quyidagi xususiyatlarning rivojlanishi natijasidir:

Bugungi kunda mavjud bo'lgan transport aloqalarini rivojlantirish va boshqa ko'plab imkoniyatlar butunlay boshqa omillarni keltirib chiqardi. Zamonaviy dunyoda mehnatning xalqaro taqsimoti quyidagi xususiyatlarning rivojlanishi natijasidir:

Yuqori iqtisodiy o'sishning keng tarqalishi;
Yangi sanoatning paydo bo'lishi;
Ishlab chiqarish aylanishini qisqartirish;
Xizmatlarni kengaytirish: bank, sug'urta, turizm, transport va boshqalar (bu omil axborot jamiyatlarida ayniqsa muhim ahamiyatga ega).

Bundan tashqari, jamiyatning tabiati o'zgargan. Muhim ijtimoiy-iqtisodiy omillar quyidagilardir:

Mamlakatda ishlab chiqarishni tashkil etish usuli;
Davlat tashqi iqtisodiy aloqalarni tashkil etish mexanizmi;
Mamlakatda farovonlik darajasi: iqtisodiy, ijtimoiy, ma'rifiy va ilmiy-texnik.

Download 7.26 Mb.