II bob. MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARNI AXLOQIY JIHATDAN TARBIYALASHDA XALQ OG’ZAKI IJODIDAN FOYDALANISH METODIKASI

Xalqimiz o`z tarixiy-ijtimoiy taraqqiyoti mobaynida boy og`zaki ijodiy meros yaratgan. O`zbek folklorining barcha janrlari ya'ni miflar, afsonalar, rivoyatlar, ertaklar, naqllar, latifalar, loflar, tarixiy qo`shiqlar, termalar, dostonlar, maqollar, topishmoqlar, marosim folklori va bolalar folklorining barcha janrlari, xilma-xil qo`shiqlar, og`zaki drama, askiya va boshqalar katta tarbiyaviy imkoniyatlarga egadirlar. Xalq folklorida ta'lim va tarbiyaga oid ilg`or pedagogik fikrlar ilgari surilgan. Har tomonlama yetuk, yuqori axloqli shaxsni shakllantirishning hamma tarkibiy qismlari, ya'ni aqliy tarbiya, ahloqiy tarbiya, mehnat tarbiyasi, jismoniy tarbiya va nafosat tarbiyasiga xos bo`lgan va tarbiya ishida qo`llash mumkin bo`lgan pedagogik ma'lumotlar o`zbek folklorining sanab o`tilgan barcha janrlarida o`z ifodasini topgan. Masalan, xalq og`zaki ijodining boshqa namunalaridagi singari, xalq maqollarti va ertaklarida halollik, to`g`rilik, yaxshilik, botirlik, sahiylik, go`zallik, kamtarlik kabi axloqiy sifatlar yuksak baholanadi va aksincha, tekinxo`rlik, egrilik, yomonlik, qo`rqoqlik, baxillik, xunuklik, manmanlik singari salbiy xususiyatlar qoralanadi.Misol tariqasida bilimdonlik va ilmsizlikka oid ushbu maqollarni keltiramiz: «Bilgan o`qir, bilmagan to`qir», «Bildirish uchun bilish kerak», «Bilimsiz kishiga ish yo`q, ilmsiz kishiga osh yo`q. Yoki «Farhod va Shirin», «Uch o`g`il», «Aql va oltin» ertaklarida ilm-hunar ulug`lansa, «Yetti ahmoq» «Kuygan chol», «Soqi mumsik bilan Boqi mumsik» kabi ertaklarda savodsizlik, ahmoqlik, fahmsizlik kabi illatlar kulgi ostiga olingan.

Ahloqiy tarbiya masalalariga xalq pedagogikasida keng o`rin berilganligi tufayli, xalq og`zaki ijodi janrlarida ahloq-odob haqida qimmatli g`oyalar ilgari surilgan. Profeccop A. Zunnunovning ta'kidlashicha, «har bir xalq, jumladan o`zbek xalqi ham ahloq qonun-qoidalarini yaratdi va u insoniylik asosi hisoblanadi. Misol uchun, «Olim bo`lish oson, odam bo`lish qiyin» maqolini olaylik. Unda insonga bo`lgan munosabat yorqin ifodalanadi. Xalq tasavvurida olim bo`lishga nisbatan odam bo`lish mushkuldir. Shu sababli ham qadimdan insoniylik yosh avlodni go`zal ahloqli, ma‘naviyatli qilib tarbiyalashda asosiy mezon hisoblangan va u tarbiyaning asosi sifatida hozir ham davom ettirilmoqda. Milliy maktabda ta'lim-tarbiyani insoniylashtirish masalasi muhim o`rin tutadi. Shunday ekan, xalq pedagogikasi manbalaridan biri bo`lgan o`zbek folklorining yoshlarda insoniylikni, ahloqiy xususiyatlarni shakllantirishdagi imkoniyatlaridan samarali foydalanmog`imiz zarur. Xalq pedagogikasiga ko`ra yosh avlodda mehnatsevarlikni shakllantirish insonning aqliy yetukligi, jismoniy salomatligi va kamoloti, axloqiy pokligi va undagi nafosat xususiyatlarini vujudga kelishi bilan bog`liqdir

Axloqiy tarbiya nima va u o'z oldiga qanday maqsadni qo'ydi?

Axloq birinchidan, ijtimoiy ong shakllaridan biri, ijtimoiy tartib qoida bo'lib, bu tartib qoidalarining xatti-harakatini tartibga solish vazifasini bajaradi. ¹Jumladan, axloq, adolat, saxovat, xalovat, xalollik, rostgo'ylik kabi tushunchalarni o'z ichiga oladi. U bizning kundalik ishlarimizga va ongimizga aktiv ta'sir ko'rsatib, jamiyat nomidan yaxshilik bilan yomonlik, zulm, adolat bilan adolatsizlik o'rtasidagi va insoniy munosabatlardagi maqbul va nomaqbul, man etilmaydigan va man etiladigan ishlarni, xatti-harakatlarni belgilab beradi.