|
“Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
Pdf ko'rish
|
| bet | 215/520 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 8,74 Mb. | | #237908 |
Bog'liq 03 04 2024 Yashil iqtisodiyot sari anjuman materiallari to\'plami“Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
220
milliard dollar. Soxta avtomobil qismlaridan koʻrilgan yoʻqotishlar yiliga 2,2
milliard dollarni tashkil etadi, bunda xavfsizlik muammolari va yuridik javobgarlik
hisobga olinmaydi. Soxta maishiy elektronika yiliga 100 milliard dollardan oshadi,
soxta kompyuter chiplari esa AQSh kompaniyalariga yiliga 7,5 milliard dollarga
tushadi [7].
Koʻrib turganingizdek, roʻyxatga olingan ba’zi tovarlarning bozorlari
Oʻzbekiston Respublikasi byudjetidan oshib ketadi. Afsuski, garchi u faqat hajmi,
tuzilishi va rivojlanish mexanizmlari bilan farq qilsa-da, yashirin iqtisodiyot
dunyoning barcha mamlakatlarida mavjud. Dunyoning turli mamlakatlari va
mintaqalarida yashirin iqtisodiyotning koʻlami va xususiyatlari milliy iqtisodiy
modellar hamda bozor munosabatlarining yetuklik darajasi bilan chambarchas
bogʻliqdir.
Xususan, Xalqaro valyuta jamgʻarmasi ma’lumotlariga koʻra, 2023 yilda Jahon
iqtisodiyoti yalpi ichki mahsuloti hajmi 105,0 trln. AQSh dollariga teng boʻlib,
rivojlangan mamlakatlarda yashirin iqtisodiyot yalpi ichki mahsulotning 12-16
foizini, rivojlanayotgan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning 23-25 foizini,
oʻtish davridagi iqtisodiyotdagi mamlakatlarda esa YaIMning 30-50 foizini tashkil
qiladi [8]. Shuning uchun ham eng rivojlangan mamlakatlarda yashirin sektorining
milliy iqtisodiyotdagi solishtirma salmogʻi boshqa mamlakatlar guruhlariga
qaraganda ancha kichikdir.
Biroq, rivojlangan mamlakatlar ham geterogen boʻlib, ular orasida yashirin
faoliyat faolligining ancha yuqori koʻrsatkichlariga ega boʻlgan davlatlar ham bor.
AQSh(7,3 %), Shveysariya(7,5), Avstriya(8,7 %) va Yaponiya(9,6 %) yashirin
iqtisodiyot ulushining eng past nisbiy koʻrsatkichlariga ega (YaIMning 7-10%
darajasida). Rivojlangan mamlakatlarda yashirin faoliyatning motivatsiyasi asosan
korxonalarga ortiqcha soliq yuki va iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish bilan
izohlanadi.
Soʻnggi pandemiya ta’sirida yuzaga kelgan iqtisodiy inqiroz dunyo
mamlakatlarida yashirin jarayonlarning tarqalishining sabablaridan biriga aylandi.
Yashirin iqtisodiyot hajmi boʻyicha Osiyo Tinch okeani mamlakatlarini 3 guruhga
boʻlish mumkin:
I guruhga yashirin iqtisodiyotning eng kichik hajmiga(9-19,0 %) ega 8 ta davlat
kiradi. 2023 yil boshidan bu guruhga quyidagilar kiradi: Yaponiya – 9,6%,
Avstraliya – 9,9%, Yangi Zelandiya – 10,0%, Singapur – 10,4%, Xitoy – 12,7%,
Gonkong – 13,6, Moʻgʻiliston – 15,1%.
II guruhga yashirin iqtisodiyot koʻrsatkichlari Osiyo Tinch okeani
mamlakatlarining barcha mamlakatlari uchun oʻrtacha boʻlgan va yalpi ichki
mahsulotning deyarli 20-35 foizini tashkil etadigan mamlakatlar kiradi. Bu guruhga
quyidagilar kiradi: Vetnam - 20,5%, Tayvan - 22,5%, Indoneziya, Koreya
Respublikasi - 22,7%, Oʻzbekiston – 27,2%, Papua-Yangi Gvineya – 34,6 va
boshqalar. Ushbu guruhning eng yomon koʻrsatkichlari Filippin – 34,1 va
Turkmaniston - 34,5%.
III guruhga barcha Osiyo Tinch okeani mamlakatlarining orasida yashirin
iqtisodiyot koʻrsatkichlari eng katta va YaIMning deyarli uchdan bir qismiga ega
|
| |
