|
“Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
Pdf ko'rish
|
| bet | 214/520 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 8,74 Mb. | | #237908 |
Bog'liq 03 04 2024 Yashil iqtisodiyot sari anjuman materiallari to\'plami“Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
219
vositalardan foydalanish uchun shart-sharoit yaratib, koʻchmas mulk bilan bogʻliq
boʻlgan operatsiyalarni amalga oshirishni ta’minlaydi.
Inqiroz hodisalarini bartaraf etish hamda jahon va milliy moliyaviy tizimlar
barqarorligini ta’minlash sharoitida jahon bozorlarining yashirin iqtisodiyotini
rivojlantirish muammosining keskinlashuvi uni nafaqat mamlakat balki, Butun
jahon iqtisodiy muammolari qatoridagi muammo sifatida koʻrib chiqish
dolzarbligini belgilab berdi.
Yashirin
bandlik
va
moliyaviy
oqimlarning
yashirinishi
iqtisodiy
munosabatlarni yashirin qilishning asosiy muammolari sifatida belgilangan.
Shuning uchun ham yashirin iqtisodiyotni global miqyosda oʻrganish, uning turli
mamlakatlarda namoyon boʻlishning oʻziga xos xususiyatlarini aniqlash, yashirin
iqtisodiyot va jahon iqtisodiy tizimining rivojlanishiga qarshi kurashish boʻyicha
davlat siyosatining samarali mexanizmlarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Aynan globallashuv sharoitida E.Vayner yashirin iqtisodiyotning mohiyatini bir
mamlakat chegarasidan tashqariga chiqadigan global hodisa deb hisoblaydi.
Xususan, E.Vayner ta’kidlaganidek, “...aniqroq ta’riflarda soya bozori – bu
katta hajmdagi aksiyalar, obligatsiyalar orqali haqiqatda jahon iqtisodiyotini
boshqarish imkoniyatiga ega boʻlgan mustaqil, juda badavlat davlatlar va investorlar
guruhidir”. Ushbu fikrga suyanadigan boʻlsak, ular tartibga solinmagan investitsiya
tuzilmalarida (xedj-fondlar, toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiya fondlari, suveren
investitsiya va barqarorlashtirish fondlari), shuningdek yirik davlat xolding
kompaniyalarida saqlanayotgan koʻchmas mulk, valyuta va boshqa moliyaviy
aktivlarda oʻz aksini topadi.
Olib borilgan tadqiqotlarga asoslanadigan boʻlsak, Saudiya Arabistoni,
Quvayt, Abu-Dabi, Xitoy, Yaponiya, Janubiy Koreya kabi nufuzli davlatlar nazorati
ostida ba’zi xedj-fondlar va toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiya fondlari mavjud degan
xulosaga kelish orqali haqiqiy pulga likvidlikka boʻlgan ehtiyojini ta’minlash orqali
12 trillion AQSh dollardan ortiq yashirin bozorining asosini tashkil etishi aniqlangan
[2].
Umuman olganda, oʻtgan modellarga kiritilgan mavjud omillarga va eng
muhimi, yashirin iqtisodiyotning kelajakdagi evolyusiyasiga ta’sir koʻrsatishi
mumkin boʻlgan yangi omillarga asoslangan holda amalga oshirilgan Jahon banki
prognoziga koʻra, yashirin iqtisodiyot hajmi 2025 yilga borib global miqyosda
qisqarishi kutilmoqda, ya’ni 2011 yildagi global YaIMning 23% dan 2025 yilda
taxminan 21% gacha pasayish darajasiga erishilishi keltirilgan [3].
Yashirin iqtisodiyot boʻyicha olib borilgan tadqiqotlar natijalari shuni
koʻrsatadiki, yashirin iqtisodiy faoliyatning tarkibiy qismlaridan biri noqonuniy
faoliyat, xususan, iqtisodiy jinoyatlar boʻlib, ularning tabiati globallashuv jarayonlar
tufayli sifat jihatidan oʻzgargan [4]. VEF ma’lumotlariga koʻra, ayrim noqonuniy
tovarlar va xizmatlarning bozor sigʻimi quyidagilar darajasida baholanadi: soxta dori
vositalari bozori yiliga 20 foizga [5], yangi nashr etilgan MJBiz Factbook - ning
yangi tahliliga koʻra, qora dori savdosi natijasida AQShning jami iqtisodiy ta’siri
2023 yilda 100 milliard dollardan oshishi kutilmoqda, bu oʻtgan yilga nisbatan 12
foizdan koʻproq [6], fohishalik - 190 milliard dollar. AQSh, soxta elektronika - 100
|
| |
