3
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
rektori, i.f.d., professor Teshabayev To‘lqin Zakirovich
KIRISH SO‘ZI
Assalomu alaykum, hurmatli mehmonlar, ustozlar, hamkasblar va talabalar! “Yashil
iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-
amaliy anjuman qatnashchilari!
Sizlarga ma’lumki, ko‘z o‘ngimizda insoniyatning bugungi turmush tarzi, yashash
sharoiti va erishgan yutuqlari bir necha ming yillar davomida
shakllangan hayotiy
tajribalarning pirovard samarasi hisoblanadi. Asrlar davomida inson o‘zining aql-
idroki, tafakkuri, mehnati bilan buyuk kashfiyotlarni amalga oshirdi va uni amalda keng
ko‘lamli tadbiq etish orqali hayot turmush farovonligini ta’minlamoqda. Sanoatni
rivojlantirishning fundamental asoslari Buyuk Ipak yo‘li chorrahasida, o‘lkamizda
yashab o‘tgan buyuk allomalarimiz Al-Farg‘oniy, Al-Xorazmiy,
Al-Beruniy, Mirzo
Ulug‘bek tomonidan yaratildi. XIX asr o‘rtalaridan sanoat Yevropada rivojlandi. XX
asr boshlarida Amerika dunyoda sanoati eng taraqqiy etgan hududga aylandi. Xo‘sh,
bunday taraqqiyot, ixtirolar kashfiyotlar inson va tabiat o‘rtasidagi munosabatlarni qay
darajada o‘zgartirdi?
O‘zbekiston Respublitkasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev butun dunyo e’tiborini
ushbu
og‘riqli
masalaga qaratdi. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan
mamlakatimizning barcha hududidan texnika va mutaxassislar jalb etilib, Orolbo‘yi
mintaqasida ekologik muvozanatni yaxshilashga kirishildi.
Orol dengizining qurib
qolgan yer maydonlarida ko‘kalamzorlashtirish ishlari olib borildi, hudud
xususiyatlariga mos daraxtlar ekildi va bu jarayon izchil davom etmoqda. Qayd
etilganidek, ilmiy-texnik taraqqiyot natijasida dunyoda jadal iqtisodiy o‘sishga
erishildi. Ammo sanoat, qishloq xo‘jaligining rivoji, aholi sonining keskin ko‘payishi
insoniyat uchun ko‘plab ekologik muammolarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda.
Boisi talab va ehtiyojlarni qondirish maqsadida chuqur o‘ylanmasdan qilinayotgan
ishlar tufayli tabiiy o‘rmonlar
qisqarib bormoqda, suv muammosi, atrof-muhitning
buzilishi kuzatilyapti.
Shiddat bilan yangilanib va o‘zgarib borayotgan bugungi davrda “yashil”
iqtisodiyotga o‘tish muhim hayotiy ehtiyojga aylandi. Sayyoramizda shaharlar
yiriklashib, aholisi 20−35 millionli megapolislar ko‘payib bormoqda. Bu
energoresurslar, ayniqsa, yoqilg‘iga bo‘lgan talabni kun sayin oshirib borayotir. Inson
omili tufayli oxirgi yuz yilda yer sharida ekin ekiladigan yer maydoni to‘rtdan bir
qismga, o‘rmonlar uchdan ikki qismga qisqardi.
Buning natijasida hayvonot olamining ko‘plab turlari yo‘q bo‘lib ketmoqda.
Statistik ma’lumotlarga
qaraganda, dunyo bo‘yicha keyingi 30 yil ichida hayvonot
olamining 8−10 foizi qirilib ketdi. Sayyoramizda tropik o‘rmonlar 14 foizni tashkil
qilar va hayvonot olamining 50 foizidan ortig‘i shunday hududlarda yashardi. Hozir yer
4
yuzida tropik o‘rmonlarning 6 foizi qoldi, xolos.
Shuningdek, oxirgi 50 yil ichida dunyoda aholi jon boshiga to‘g‘ri
keladigan
ichimlik suvi 60 foizga kamaydi. Har yili sanoatda foydalanilgan 150−160 km. kub suv
daryolar, ko‘llarga oqiziladi. Turli falokatlar, texnik xatolar tufayli har yili ummonlarga
25−30 million tonna neft tushadi. Sanoatda 1 tonna po‘lat olish uchun 300 metr kub
suv, 1 tonna qog‘oz ishlab chiqarishga 900 metr kub suv ishlatiladi. Umumiy suvning
70 foizi qishloq xo‘jaligida, 20 foizi sanoatda va 10 foizi uy xo‘jaliklarida sarflanadi.
Taxminlarga ko‘ra, 2030 yilga borib sayyoramizning 47 foiz aholisi suv tanqisligi
muammosi bilan yuzma-yuz bo‘ladi.
Birinchidan, global darajada yashil iqtisodiyotga o‘tish katta miqdordagi
moliyaviy mablag‘larni talab etadi. Xalqaro energetika agentligining 2050 yilgacha
CO
2
emissiyasini ikki baravarga kamaytirish bo‘yicha
turli ssenariylari shuni
ko‘rsatmoqdaki, ushbu maqsadga erishish uchun “yashil iqtisodiyot”ga qo‘shimcha
investitsiyalar miqdori dunyo YaIMning 1-2,5% darajasida bo‘lishi talab etiladi.
Ahamiyatlisi shundaki, mazkur investitsiyalarning katta qismi qurilish va transport
sohasini “yashillashtirish” uchun yo‘naltirilishi kerak bo‘ladi. Ikkinchidan, moliya,
bank va sug‘urta investitsiyalari “yashil iqtsodiyot”ga
kiritilayotgan xususiy
investitsiyalarning bosh manbasiga aylanmoqda. Moliyaviy xizmatlar va investitsion
sektorda katta miqdorda kapital aylanadi va bu “yashil iqisodiyot”ga investitsiyalar
kiritishning potensial manbalari sifatida qaralishi mumkin. Bugungi kunda “yashil
iqtisodiyot”ga investitsiyalar kiritishga davlat va xususiy sektorning institutsional
investorlari, banklar va sug‘urta
kompaniyalari ekologik, ijtimoiy va boshqaruv
risklarini kamaytirish maqsadini ko‘zlagan holda “yashil texnologiyalar”dan
foydalanishga o‘z qiziqishlarini bildirishmoqda. Mikromoliyalashtirish jamoat va
qishloq darajasidagi loyihalar uchun salohiyatli, muhim o‘rin egalaydi.
U past
daromadli aholiga o‘z mablag‘larini resurs va energiya tejashga joriy qilish imkonini
hamda ushbu faoliyatning xavf-xatar darajasini pasaytirish imkonini beradi.
Umuman olganda, yashil iqtisodiyotning xorij tajribasini o‘rganish milliy
iqtisodiyotimizning eng ustuvor soha va tarmoqlarini qisqa fursat ichida
raqamlashtirish, aholi turmush farovonligining sifat jihatdan yaxshilanishi olib keladi.
