Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili

3 
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti 
rektori, i.f.d., professor Teshabayev To‘lqin Zakirovich 
 
KIRISH SO‘ZI 
 
Assalomu alaykum, hurmatli mehmonlar, ustozlar, hamkasblar va talabalar! “Yashil 
iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
 
mavzusidagi xalqaro ilmiy-
amaliy anjuman qatnashchilari! 
Sizlarga ma’lumki, ko‘z o‘ngimizda insoniyatning bugungi turmush tarzi, yashash 
sharoiti va erishgan yutuqlari bir necha ming yillar davomida shakllangan hayotiy 
tajribalarning pirovard samarasi hisoblanadi. Asrlar davomida inson o‘zining aql-
idroki, tafakkuri, mehnati bilan buyuk kashfiyotlarni amalga oshirdi va uni amalda keng 
ko‘lamli tadbiq etish orqali hayot turmush farovonligini ta’minlamoqda. Sanoatni 
rivojlantirishning fundamental asoslari Buyuk Ipak yo‘li chorrahasida, o‘lkamizda 
yashab o‘tgan buyuk allomalarimiz Al-Farg‘oniy, Al-Xorazmiy, Al-Beruniy, Mirzo 
Ulug‘bek tomonidan yaratildi. XIX asr o‘rtalaridan sanoat Yevropada rivojlandi. XX 
asr boshlarida Amerika dunyoda sanoati eng taraqqiy etgan hududga aylandi. Xo‘sh, 
bunday taraqqiyot, ixtirolar kashfiyotlar inson va tabiat o‘rtasidagi munosabatlarni qay 
darajada o‘zgartirdi?
O‘zbekiston Respublitkasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev butun dunyo e’tiborini 
ushbu 
og‘riqli 
masalaga qaratdi. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan 
mamlakatimizning barcha hududidan texnika va mutaxassislar jalb etilib, Orolbo‘yi 
mintaqasida ekologik muvozanatni yaxshilashga kirishildi. Orol dengizining qurib 
qolgan yer maydonlarida ko‘kalamzorlashtirish ishlari olib borildi, hudud 
xususiyatlariga mos daraxtlar ekildi va bu jarayon izchil davom etmoqda. Qayd 
etilganidek, ilmiy-texnik taraqqiyot natijasida dunyoda jadal iqtisodiy o‘sishga 
erishildi. Ammo sanoat, qishloq xo‘jaligining rivoji, aholi sonining keskin ko‘payishi 
insoniyat uchun ko‘plab ekologik muammolarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda. 
Boisi talab va ehtiyojlarni qondirish maqsadida chuqur o‘ylanmasdan qilinayotgan 
ishlar tufayli tabiiy o‘rmonlar qisqarib bormoqda, suv muammosi, atrof-muhitning 
buzilishi kuzatilyapti. 
Shiddat bilan yangilanib va o‘zgarib borayotgan bugungi davrda “yashil” 
iqtisodiyotga o‘tish muhim hayotiy ehtiyojga aylandi. Sayyoramizda shaharlar 
yiriklashib, aholisi 20−35 millionli megapolislar ko‘payib bormoqda. Bu 
energoresurslar, ayniqsa, yoqilg‘iga bo‘lgan talabni kun sayin oshirib borayotir. Inson 
omili tufayli oxirgi yuz yilda yer sharida ekin ekiladigan yer maydoni to‘rtdan bir 
qismga, o‘rmonlar uchdan ikki qismga qisqardi. 
Buning natijasida hayvonot olamining ko‘plab turlari yo‘q bo‘lib ketmoqda. 
Statistik ma’lumotlarga qaraganda, dunyo bo‘yicha keyingi 30 yil ichida hayvonot 
olamining 8−10 foizi qirilib ketdi. Sayyoramizda tropik o‘rmonlar 14 foizni tashkil 
qilar va hayvonot olamining 50 foizidan ortig‘i shunday hududlarda yashardi. Hozir yer 

4 
yuzida tropik o‘rmonlarning 6 foizi qoldi, xolos. 
Shuningdek, oxirgi 50 yil ichida dunyoda aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan 
ichimlik suvi 60 foizga kamaydi. Har yili sanoatda foydalanilgan 150−160 km. kub suv 
daryolar, ko‘llarga oqiziladi. Turli falokatlar, texnik xatolar tufayli har yili ummonlarga 
25−30 million tonna neft tushadi. Sanoatda 1 tonna po‘lat olish uchun 300 metr kub 
suv, 1 tonna qog‘oz ishlab chiqarishga 900 metr kub suv ishlatiladi. Umumiy suvning 
70 foizi qishloq xo‘jaligida, 20 foizi sanoatda va 10 foizi uy xo‘jaliklarida sarflanadi. 
Taxminlarga ko‘ra, 2030 yilga borib sayyoramizning 47 foiz aholisi suv tanqisligi 
muammosi bilan yuzma-yuz bo‘ladi. 
Birinchidan, global darajada yashil iqtisodiyotga o‘tish katta miqdordagi 
moliyaviy mablag‘larni talab etadi. Xalqaro energetika agentligining 2050 yilgacha 
CO
2
emissiyasini ikki baravarga kamaytirish bo‘yicha turli ssenariylari shuni 
ko‘rsatmoqdaki, ushbu maqsadga erishish uchun “yashil iqtisodiyot”ga qo‘shimcha 
investitsiyalar miqdori dunyo YaIMning 1-2,5% darajasida bo‘lishi talab etiladi. 
Ahamiyatlisi shundaki, mazkur investitsiyalarning katta qismi qurilish va transport 
sohasini “yashillashtirish” uchun yo‘naltirilishi kerak bo‘ladi. Ikkinchidan, moliya, 
bank va sug‘urta investitsiyalari “yashil iqtsodiyot”ga kiritilayotgan xususiy 
investitsiyalarning bosh manbasiga aylanmoqda. Moliyaviy xizmatlar va investitsion 
sektorda katta miqdorda kapital aylanadi va bu “yashil iqisodiyot”ga investitsiyalar 
kiritishning potensial manbalari sifatida qaralishi mumkin. Bugungi kunda “yashil 
iqtisodiyot”ga investitsiyalar kiritishga davlat va xususiy sektorning institutsional 
investorlari, banklar va sug‘urta kompaniyalari ekologik, ijtimoiy va boshqaruv 
risklarini kamaytirish maqsadini ko‘zlagan holda “yashil texnologiyalar”dan 
foydalanishga o‘z qiziqishlarini bildirishmoqda. Mikromoliyalashtirish jamoat va 
qishloq darajasidagi loyihalar uchun salohiyatli, muhim o‘rin egalaydi. U past 
daromadli aholiga o‘z mablag‘larini resurs va energiya tejashga joriy qilish imkonini 
hamda ushbu faoliyatning xavf-xatar darajasini pasaytirish imkonini beradi. 
Umuman olganda, yashil iqtisodiyotning xorij tajribasini o‘rganish milliy 
iqtisodiyotimizning eng ustuvor soha va tarmoqlarini qisqa fursat ichida 
raqamlashtirish, aholi turmush farovonligining sifat jihatdan yaxshilanishi olib keladi. 

Download 8,74 Mb.