318
Ulardan biri ustida to‘xtalib o‘tamiz: chastota berilganda kuchlanishni boshqarish
qonunini ham shakllantirish kerak. Bu prinsipni amalga oshirish oson bo‘lib, u w0 =
2pf1/p nisbatga asoslangan, bu yerda: f1 — statorni ta’minlayotgan ta’minot manbai
chastotasi.
Shuning uchun
stator
toki chastotasini o‘zgartirganda
rotor
aylanish
tezligini keng ko‘lamda ravon rostlash mumkin. Tezlikni rostlashning bu usuli asosan
sirpanishdagi isroflar
DP=PPS
bilan
tavsiflanadi.
Bu
isroflar
chastota
o‘zgarishining katta diapazonida ham o‘zgaradi. Hozirgi vaqtda o‘zgaruvchan tok
dvigatellarining tezligini rostlash uchun ishonchli va tejamkor statik o‘zgartgichlar
yaratilgan.
MUHOKAMA
Kuchli yuritmaning asosiy chiqish kordinatasi - bu elektrmagnit momentidir.
Chastotali boshqarishda uning qiymati statorga berilayotgan o‘zgaruvchan tok
chastotasi va kuchlanishiga bog‘liq. Shuning uchun ikkita bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan
boshqarish kanallarining mavjudligi tizimida optimal boshqarish imkonini beradi. Bu
qonunni ikkita bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan boshqarish
kanallarining mavjudligi
tizimida optimal boshqarish imkonini beradi. Bu qonunni M.P.Kostenko yaratgan
bo‘lib, u quyidagicha asoslanadi. Aytaylik, yuritma tezligini
rostlashda dvigatelning
yuklanish qobiliyati lm=Mk•M-1nom o‘zgarmas saqlansin. U holda stator
chulg‘amidagi aktiv kuchlanish tushishini hisobga olmagan holda quyidagi taxminiy
tenglikni yozish mumkin:
Absolut yoki nisbiy birliklardagi ifoda lm=const bo‘lgandagi
chastotali
boshqarishning optimal qonunining matematik ifodasini ko‘rsatadi. Ifodaga muvofiq
dvigatelni boshqarib quvvat koeffitsiyenti va yuritmaning absolut sirpanishini
o‘zgartirmay saqlab qolish mumkin.
Uning FIK esa, tezlikning o‘zgarishiga bog‘liq
bo‘lmaydi. Mana shunda chastotali boshqarishning optimallik mezoni o‘z ifodasini
topadi.
Barcha keltirilgan yuklamalarda dvigatel o‘ta yuklanishini nazariy jihatdan
o‘zgarmas saqlab qoladigan yuritmaning mexanik tavsiflari keltirilgan. Chastotali
boshqaruvda
o‘zgarmas
o‘ta
yuklanishda
statorda
kuchlanish
tushishini
kompensatsiyalovchi optimal qonuniyat bo’ladi.
O‘ta yuklanish o‘zgarmas bo‘lganda chastotali
boshqarishning optimal
319
qonuniyati bilan birga boshqa qonunlar ham qo‘llaniladi (mashina magnit oqimining
doimiyligi, isrofning kamligi va h.k). Bu holda asinxron yuritma quyidagi
xususiyatlarga ega bo‘ladi:
1. Stator rotor toklari va oqim (po‘latdagi isrofdan tashqari) o‘zgarmas bo‘lib
qoladi.
2. Maksimal oqim bilan ishlayotganda dvigatel mexanik tavsifning ish
qismida, tabiiy tavsifga nisbatan ancha qattiqlikka va katta kritik momentga ega
bo‘ladi.
3. Yuklama kamayganda oqim ortiqcha qiymatga ega bo‘ladi, bu esa isroflarning
ortishiga va o‘zgaruvchan momentda mazkur boshqarish qonunining optimal
bo‘lmasligiga olib keladi. Eng kam isrof bo‘yicha boshqarilganda zarur bo‘lgan
rotordagi tokni oqimga ko‘paytmasiga proporsional bo‘lgan
momentni hosil qilish,
mashinaning qo‘zg‘atish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘zgaruvchan va o‘zgarmas isroflar teng
bo‘lganda amalga oshiriladi. Bunday boshqarish yuritmaning FIK optimalligini,
isroflarning esa eng kam bo‘lishini ta’minlaydi.
Chastota o‘zgartgichlari ko‘pincha kuchlanish manbalari tavsifiga emas, balki tok
manbasi tavsifiga ega bo‘ladi. Bunday tizimda o‘zgartgichdan iste’mol qilinadigan tok,
faqat boshqarish signali bilan aniqlanadi va dvigatelning ishlash rejimiga hamda
parametrlariga bog‘liq bo‘lmaydi.
Chastotali boshqariladigan yopiq tizimlarda tezlikni rostlash diapazoni 50:1
gacha kengaytiriladi. Chastota - tok va vektorli boshqarish
prinsiplarida ishlaydigan
asinxron yuritmalarda tezlikni rostlash diapazonini 1000:1 gacha kengaytirish
imkoniyati mavjud. Lekin bu holda statik noustuvorlik rejimi yuzaga kelish ehtimolini
hisobga olish zarur.
NATIJA
Dvigatellarning aylanishlar chastotasini tarmoq tokining chastotasini o’zgartirib
rostlash alohida manba bo’lishini taqozo qiladi. U asinxron dvigatelni ta’minlovchi
kuchlanish chastotasini sanoat toki chastotasi (f1=50Gs) dan oshirish yoki
kamaytirishni ravon o’zgartirish imkonini beradi. Bu rostlash
usulining kamchiligi
ancha murakkab va qimmatbaho chastota o’zgartirgichining talab qilinishidadir.
Chastota o’zgartirgich boshqariladigan to’g’rilagich BT, u uch fazali va f1=const
bo’lgan
tarmoq kuchlanishini o’zgarmas tok kuchlanishi (U) ga aylantiradi,
320
to’g’rilangan kuchlanishning pulslanishini tekislovchi drosseli Ld filtr, o’zgarmas tok
kuchlanishini o’zgaruvchan chastota f2 uch fazali o’zgaruvchan tok kuchlanishiga
aylantiradi.
XULOSA
Mamlakatimizda sanoat korxonalarini
modernizatsiya qilish, texnik va
texnologik qayta jihozlash borasida amalga oshirilayotgan ishlar hududlarda ishlab
chiqarish hajmi va sifatini yuksaltirishga xizmat qilmoqda.
