|
Yorug‘lik oqimi tushunchasini o‘qitishda zamonaviy dasturiy vositalardan foydalanish
|
| bet | 2/4 | | Sana | 11.06.2024 | | Hajmi | 226,41 Kb. | | #262599 |
Bog'liq 1. Maqola Alimovga. Yoruglik oqimiga oid1-rasm. Sezgirlik egri chizig‘i.
Optikada bizni sirt orqali o‘tuvchi to‘liq elektromagnit to‘lqin energiyasi emas, balki bu elektromagnit to‘lqinlarning bevosita ko‘zga ta’sir etadigan qismi qiziqtiradi. Oq yorug‘lik inson ko‘ziga tushganda unda ko‘rish tuyg‘usi hosil qiladi. Lekin, ko‘zga ko‘rinuvchi nurlarning barchasi ham bir xil ko‘rish tuyg‘usini hosil qilmaydi. Keling, bizda oq yorug‘likning har bir tor oraliqlari uchun bir xil quvvatga ega spektrlar olish imkoniyati bo‘lsin. Bu spektrlar inson ko‘ziga tushganida, ularning barchasi birdek sezgirlik uyg‘otmasdan, balki to‘lqin uzunlikdagi yashil nurlarni inson ko‘zi juda yaxshi sezar ekan [3, 4].
Ko‘z sezgirligining to‘lqin uzunligiga bog‘liqligini baholash maqsadida tajribalarga asoslangan holda yangi sezgirlik koeffitsienti degan kattalik kiritilgan. Sezgirlik koeffitsiyentining qiymati eng yaxshi ko‘rinuvchi yashil nur uchun bo‘lib, qolgan barcha nurlar uchun bo‘ladi. Sezgirlik koeffitsientining to‘lqin uzunligiga bog‘lanish grafigi sezgirlik egri chizig‘i deyiladi (1-rasm). Uning tajribalar asosida olingan qiymatlari 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval.
|
|
|
|
|
|
|
|
400
405
410
415
420
425
430
435
440
445
450
455
460
465
470
475
480
485
490
|
0,0004
0,0007
0,0012
0,0024
0,004
0,009
0,016
0,019
0,023
0,030
0,038
0,047
0,06
0,074
0,091
0,113
0,139
0,170
0,208
|
495
500
505
510
515
520
525
530
535
540
545
550
555
560
565
570
575
580
585
|
0,260
0,323
0,408
0,503
0,605
0,710
0,786
0,862
0,914
0,954
0,978
0,995
1,000
0,995
0,977
0,952
0,918
0,870
0,816
|
590
595
600
605
610
615
620
625
630
635
640
645
650
655
660
665
670
675
680
|
0,757
0,694
0,631
0,567
0,503
0,442
0,381
0,343
0,265
0,220
0,175
0,140
0,107
0,083
0,061
0,046
0,032
0,024
0,017
|
685
690
695
700
705
710
715
720
725
730
735
740
745
750
755
760
765
770
|
0,0126
0,0082
0,0060
0,0041
0,0031
0,0021
0,00155
0,00105
0,00078
0,00052
0,00038
0,00025
0,00018
0,00012
0,00009
0,00006
0,00003
0,00001
|
Biror sirt orqali vaqt birligida o‘tadigan va ko‘rish sezgisi bilan baholanadigan yorug‘lik energiyasiga yorug‘lik oqimi deb ataladi.
Boshqacha aytganda, yorug‘lik oqimi yorug‘lik nurlarining biz ko‘zimiz bilan baholanadigan quvvatidir. Yorug‘lik oqimi biror asbob bilan qayd etiladigan yoki o‘lchanadigan kattalik bo‘lmasdan, balki inson miyasining psixofizialogik xususiyati, ya’ni ko‘rish tuyg‘usi bilan baholanadigan kattalikdir. Shuning uchun bu kattalik quvvat birligi Vatt (W) larda emas, balki yangi kattalik larda o‘lchanadi. Endi quvvat birligi W hamda yorug‘lik oqimi birligi lm orasida bog‘lanishni aniqlaydigan kattalikka yorug‘likning mexanik ekvivalenti deyiladi [2, 6].
Agar quvvati P bo‘lgan yorug‘lik manbai to‘lqin uzunligi λ bo‘lgan monoxromatik nurlar chiqarayotgan bo‘lsa, bu yorug‘likning oqimi quyidagicha bo‘ladi.
Quvvatlari bo‘lgan bitta joyda turgan yorug‘lik manbalari mos ravishda uzunliklari bo‘lgan ko‘rinuvchi monoxromatik to‘lqinlar nurlayotgan bo‘lsa, bu manbalar hosil qilgan natijaviy yorug‘lik oqimi quyidagicha bo‘ladi [1, 5]:
Tabiiy yorug‘lik manbai hosil qilgan yorug‘lik oqimini topish uchun uning ko‘rinuvchi to‘lqinlari joylashgan oraliqni dλ qalinlikdagi elementar kesmalarga bo‘lamiz. Manbaning ixtiyoriy λ va λ+dλ oraliqdagi qismining nurlanish qobiliyati – , uning sezgirlik koeffitsienti – φ, elementar nurlanish quvvati – va elementar yorug‘lik oqimi – bo‘lsin. Buni oraliqda integrallash orqali tabiiy yorug‘lik manbai hosil qilgan to‘la yorug‘lik oqimini topish mumkin [2, 6].
Cho‘g‘lanma lampalarning yorug‘lik berishi juda past, shuningdek FIK ham juda past, taxminan dan oshmaydi. Sarflanayotgan elektr energiyasining katta qismini infraqizil nurlar, ya’ni issiqlik tarzida nurlaydi. Kunduzgi lampalar hamda akva lampalarining yorug‘lik berishi va FIK cho‘g‘lanma lampalarga qaraganda ancha yuqori bo‘ladi va shu sabadan ham ular ko‘p qizimaydi [2, 4].
|
| |
