| Hujayraning irsiy apparati. Irsiy axborotlarni berishda DNK va RNK larning roli. 1968 yilda shvesariyalik olim Fridrix Misher jarohatlangan joydan oqib chiqayotgan yiring hujayralari yadrosidan odatdagidan farq qiluvchi fosfor saqlovchi modda ajratib oldi va uni nuklein deb atadi (lot. nucleus - yadro). Lekin, ko’p o’tmay nuklein kislotalar faqatgina hujayra yadrosining tarkibigagina kirib qolmay, balki butun hujayra bo’ylab tarqalganligi aniqlangan bo’lsada, ularning nomi hozirgacha saqlanib qolgan. Nuklein kislotalarining ikki – dezoksiribonuklein – DNK va ribonuklein – RNK tiplari mavjud. Nuklein kislotalar hujayralarda oqsillar bilan birikkan shaklda bo’ladi. Amerikalik ximik Djeyms Uotson va Angliyalik bioximik Frensis Kriklar 1953 yilda DNK tuzilmasini shifrlarini ochib berdilar va bu uchun Nobel mukofoti laureatlari bo’lgan edilar. DNK molekulasi ikkita polinukleotidli bog’lardan iborat bo’lib, ularning har ikkalasi uchun ham umumiy bo’lgan o’q atrofida birining orqasidan ikkinchisining burilish bilan joylashgandir. Bunday spiralning uzunligi eng katta oqsil molekulasidan ham 50 martacha va undan ham uzundir.
DNK molekulasi – juda ko’plab monomerli zvenolardan –nukleotidlardan tashkil topgan polimerdir. Har bir nukleotid uchta komponentlarning birikish mahsulotidir va ularga: 1) organik azotli asoslar; 2) oddiy uglevod – pentozalar; 3) fosfor kislotalar kiradi.
DNK tarkibiga 4 xildagi nukleotidlar turi kiradi. Nukleotidlar faqatgina birinchi komponentni tuzilishi, ya’ni azotli asos bilan farqlanadi, molekulaning qolgan qismi barcha to’rtala nukleotidlarda bir xil.
DNK spiralining o’qlarini fosfor kislotasininig qoldiqlari va pentozlar tashkil etadi. Qandning – dezoksiribozaning har radikaliga to’rtta azotli asoslardan biri: Timin (T), sitozin (C), guanin (G), va adenin (A) birikadi. Ular tarkibiga kiruvchi 20 aminokislotaning har biri uchun maxsus transport RNK lari mos keladi.
Ribosomali RNK (r-RNK) ribosomalar tarkibiga kirib, uning 50 % massasini tashkil qiladi.
Axborot beruvchi (informasion) RNK (i-RNK) lar yadroda va sitoplazmada saqlanadi. Ular xromosomalardagi yadrolarda hosil bo’ladi va yadroning DNK dagi nukleotidlarning aniq navbatlashuvini takrorlaydi. Axborot tashuvchi RNK yadrodan sitoplazmadagi ribosomaning oqsil sintezlanadigan joyiga tushadi.
| 