-rasm. Mitoxondriyaning tuzilish chizmasi

1-Mitoxondriyaning tashqi membranasi; 2-ichki membrana;

3-ichki membrana tutamlari, yoki egatlar; 4- matrix.
Yadrolardagi ribosomalardan yadro oqsillari sintezlanib turadi. Oqsillar sintezlanishida ancha faol rolni endoplazmatik to’r membranasi bilan bog’langan ribosomalar o’ynaydi. Bizning nazarimizda bu organoidlar hujayralar bilan ishlab chiqiladigan oqsillarni sintezlovchi va tashuvchi apparatlarini bir-biri bilan bog’langan tizimini tashkil qilsa kerak.

Golji apparati.Hujayralarning sekretorlik va sintetik faoliyatini namoyon bo’lishida asosiy rolni muhim organoidlardan yana biri bo’lgan Golji apparati bajaradi. Golji apparati barcha o’simlik va hayvonot olami hujayralarida uchraydi. Juda ko’pchilik hujayralarda Golji kompleksi murakkab to’r shaklida bo’lib, yadro atrofida (asab hujayralari) joylashgan bo’ladi. Umuman olganda Golji kompleksi o’zining tuzilishi bo’yicha faqatgina ayrim hujayralarda emas, balki bitta hujayraning o’zida ham kuchli o’zgarib turadi.

Golji kompleksida keyinchalik sitoplazmaga qo’shilib ketishi mumkin bo’lgan moddalar hosil bo’ladi. Ular hujayralarni to’yimli yoki plastik materiallar zahirasini tashkil qiluvchi yog’ yoki uglevodlar tomchilari shaklida bo’lishi mumkin.

Golji kompleksi bo’shlig’iga tushadigan oqsillar va lipoidlardan hujayralar tomonidan qarigan hujayralar membranalarini, Golji kompleksini o’zining membranali tuzilmalarini, g’adir-budur va silliq endoplazmatik to’r va hujayraning boshqa membranali tuzilmalarini almashtirish uchun foydalaniladigan oqsilli-lipidli komplekslar shakllanadi.

Mitoxondriyalar hujayralarning quvvat manbai ekanligi. Maxsus e’tibor talab qilinadigan universal organoidlardan biri - mitoxondriylardir. Hujayralarda ularning soni turlicha bo’lib 2 ta 3 tadan bir necha minggacha o’zgarib turadi, bu esa hujayraning funksional holatiga bog’liq bo’ladi. Ya’ni jigar hujayralari nisbatan tinch holatda bo’lganida bor yo’g’i 900 mitoxondriy sanash mumkin. O’t hosil qilishni va ajralishini chaqiruvchi va tezlashtiruvchi oziqalar iste’mol qilinganidan keyin jigar hujayralaridagi mitoxondriylar soni 1,5-2 martagacha oshadi.

Mitoxondriylar shakli bo’yicha doirasimon, oval, uzunchoq, tayoqchasimon yoki ipsimon bo’lishi mumkin. Mitoxondriylar shaklining o’zgarishiga hujayralarga ko’rsatilayotgan osmotik bosimni haroratni, muhit- pH-ini o’zgarishi va boshqa ta’sirotchilar ta’siri sabab bo’ladi.

Mitoxondriylar ham boshqa organoidlar singari murakkab tuzilishga ega ekanligi elektron mikroskop ostida aniqlandi. Mitoxondriylar hujayra membranasi tuzilishiga o’xshash bo’lgan ikki qatlamli oqsil-lipoidli membranaga ega. Mitoxondriylarning tashqi membranasi ostida o’ziga xos tipik tuzilishga ega bo’lgan ichki membrana yotadi.

Ichki membrana mitoxondriylarning ichki tomoniga yo’nalgan o’simtalar hosil qiladi va bu o’simtalar tojlar yoki kristalar deb ataladilar. Kristlar mitoxondriylarni yuzasini kengaytiradi. Kristlar joylashgan mitoxondriylarning ichki bo’shliq kengligi matriks bilan to’la.

Mitoxondriylar tarkibida oqsillar lipidlar va nuklein kislotalar borligi aniqlangan. Ularda esa, hujayraning energiya almashinuvida faol ishtirok etuvchi katta miqdordagi fermentlar saqlanadi.

Mitoxondriylarda ATFning (adenozin uch fosfat kislotasining) hosil bo’lishi yuz beradi.