Yuqori kuchlanish texnikasi

73 
past bo’lishi mumkin. Bu muhim sharoit elektr qurilmalarida izolyatsiya 
oralig’ining masofasini aniqlashda hisobga olinadi. 
Standart egri chiziq effekti chaqmoqli impulslarda 2–4% ni tashkil etsa, 
kommutatsiya impulslarida esa taqsimlanish standarti boshqa turdagi kuchlanishga 
nisbatan balandroq bo’lib, u 4-8% deb baholanadi. 
Ikkita shar orasidagi uchqun oralig’i zaif bir jinsli bo’magan maydonning 
klassik ko’rinishi hisoblanadi. Bir jinsli bo’maganlik darajasi sharlar orasidagi 
masofaning ularning diametriga bo’lgan nisbatini o’sib borishi bilan oshib boradi.
Shuni ta’kidlash joizki, butun jahon amaliyotida “shar-shar” elektrodli 
oraliqdan iborat bo’lgan qurilma o’zgaruvchan, o’zgarmas va impuls 
kuchlanishlarining amplitudasini o’lchaydigan umumiy tan olingan o’lchash 
asbobi hisoblanadi. SHu sababli ko’pchilik mamlakatlarda razryadlanish 
kuchlanishini eksperimental aniqlashga katta axamiyat beriladi. 
Uchqun oraliqli sharli razryadlagichlarni o’lchov qurilmasi qilib tanlab 
olinishiga sabab uning quyidagi xususiyatlari bilan aniqlaniladi: 
a) SHarlar orasidagi uchqun oralig’ining volt–sekund xarakteristikasi katta 
intervallarda gorizontal to’g’ri chiziq ko’rinishida bo’lganligi sababli oraliqning 
razryadlanish kuchlanishi qo’yilgan kuchlanishning ta’sir etish vaqtiga va uning 
vaqt bo’yicha o’zgarish qonuniyatiga bog’liq emas.
b) Barcha uchqun oraliqlari ichida eng oson bajariladigani ham sharli 
uchqun oralig’i hisoblanadi. 
Tajriba asosida olingan natijalarni qayta ishlash natijasida radiusi r bo’lgan 
ikkita shar orasidagi razryadlanish kuchlanishini aniqlashning quyidagi empirik 
formulasi hosil qilingan: 
]
)
r
S
(
r
S
[
.
r
S
)
r
.
(
r
.
U
8
1
1
25
0
54
0
1
2
27
2
0








.
(2.17) 
Chaqmoqli va kommutatsiya impulslarida, xuddi shunday o’zgarmas tok 
kuchlanishida ham eng past razryadlanish kuchlanishi «sterjen–tekislik» 

74 
ko’rinishidagi havo oralig’iga to’g’ri keladi va bunda sterjen musbat qutblangan 
deb qabul qilinadi. 
Razryadlanish kuchlanishini o’zining boshlang’ich qiymatiga tenglashganda 
sterjen tomonidan bir o’ram strimer rivojlanadi. Bunda paydo bo’lgan hajmiy 
zaryad q sterjen oldida elektr maydon kuchlanganligining kamayishiga olib keladi, 
oqibatda razryadlanishning rivojlanishi tugaydi. Oraliqda kuchlanish o’sib ketadi, 
va biroz vaqtdan keyin strimerning yangi charaqlashi sodir bo’ladi. Strimerning 
rivojlanish sohasida havoning qizishi natijasida lider kanali tashkil topadi. Lider 
elektrod bilan bevosita aloqada bo’ladi. Strimerning keyingi chaqnashlari 
liderning oxiridan boshlanib uning uzunlashishiga olib keladi. Bir muncha 
vaqtdan boshlab strimerning chaqnashi uzliksiz bo’lib, razryalanish rivojlanadi. 
Strimer tekislikka etib kelganida razryadlanish «teshik faza» ko’rinishida 
rivojlanadi. Bu fazada razryadlanish toki keskin o’sib ketadi va manbaining ichki 
qarshiligida 
kuchlanishning 
pasayishining 
ortishi 
natijasida 
oraliqda 
kuchlanishning kamayishi kuzatiladi. 
«Sterjen–tekislik» elektrodlari orasida razryadlanish kuchlanishining 
qiymatini baholash quyidagi formula yordamida amalga oshiriladi: 
ZI
ZI
L
L
l
 
l
U





,
(2.18) 
bu yerda 
L
l
va 
ZI
l
- liderning va razryadning o’yiq fazasi o’rnatilgan paytdagi 
ionlanish sohasining uzunliklari; 
L
E
- o’yiq faza boshlanishi paytida lider 
kanalidagi o’rtacha elektr maydon kuchlanganligi; 
ZI
E
 
=5 kV/sek. 
Uzun havo oralig’ida razryadlanishda ionlanish zonasi deyarli strimerlar 
bilan to’lgan bo’ladi. Ko’pincha uni strimer zonasi deb ham atashadi, uning uchun 
o’rtacha qiymat 


ZI
r
'
o
E
E
5 kV/sm. 
Chaqmoqli impulsda ionlanish zonasining uzunligi (strimer zonasi) deyarli 
elektrodlar orasidagi masofaning uzunligi 
L
ga teng. YUqoridagi (2.18) ifodaga 
mos ravishda uzun oraliqlarning 50% li razryadlanish kuchlanishi chaqmoqli 
razryadlanishda quyidagi ifoda bo’yicha baholanishi mumkin: 

75 
L
U
5


(2.19) 
Uzun havo oraliqlarining razryadlanish kuchlanishini baholash uchun o’yiq 
fazaning o’rnatilish paytidagi ionlanish zonasining uzunligi va E
L
ning qiymatini 
bilishimiz kerak. 
ZI
l
ning tajriba yo’li bilan topilgan qiymatining elektrodlar 
oralig’ining uzunligiga bog’liqligi 2.8- rasmda keltirilgan. 
2.8- rasm. O’yiq faza boshlanishidagi strimer zonasi uzunligining «sterjen – tekislik» 
elektrodlari orasidagi masofaga bog’liqligi 
Bu bog’liqlik quyidagi empirik formula orqali ifodalanishi mumkin 
)
a
L
ln
(
a
l
l
c
ZI
0
0
1



,
(2.20) 
bu yerda 
0
a
- o’zgarmas kattalik; 
c
l
- strimer zonasining uzunligi. «Sterjen – 
tekislik» oraliq uchun 
0
a
=1 m, «o’tkazgich–tekislik» uchun esa 
0
a
=1,5 m. 
Tajriba yo’li bilan olingan natijalar liderdagi bo’ylama kuchlanganlikni 
uning uzunligiga bog’liqligini quyidagicha ifodalash imkonini beradi: 
)
a
L
ln
a
L
ln(
l
а
E
E
L
L
L
0
0
0
0


,
(2.21) 
bu yerda 
c
L
l
L
l


,
5
1
0
,
E
L

kV/sm- lider kanalidagi boshlang’ich kuchlanganlik. 
(2.20) va (2.21) ifodalarni (2.18) ifodaga quyib, E. Lemke (Drezden 
politexnika universiteti) volt–sekund xarakteristikasining minimal sohasidagi uzun 

Download 6,12 Mb.