Yuqori kuchlanish texnikasi

97 
(izolyatorlar shodasi va izolyatorlar ustuni) esa, u alohida izolyatorlarning sirg’ish 
toklarini oqish yo’li uzunliklarining yig’indisiga teng.
Ochiq muhitda izolyatorlar sirtlarining ho’llanishi yomg’ir, qor, tuman, 
shudring va qirov ta’sirida yuz beradi. SHuning uchun u tashqi muhitda 
o’rnatiladigan elektr qurilmalari izolyatori uchun katta ahamiyatga ega. Agar 
elektrodlar oralig’ida butunlay uzluksiz yomg’ir suvining qatlami paydo bo’lsa, 
suv qatlamining qalinligiga va uning elektr o’tkazuvchanligiga bog’liq holda 
sirg’ish tokining qiymati 5 mAdan 100 mAgacha o’zgaradi. Elektr maydon 
kuchlanganligining va tok zichligining katta qiymatlarida radiusi kichik bo’lgan 
elektrod yonida katta issiqliq energiyasi ajralib chiqadi. 
Razryad izolyatorning alohida qismlarida izolyator sirti bo’ylab rivojlansa, 
ayrim qismlarda esa u izolyator sirtidan butunlay ajralib havo bo’yicha rivojlanadi. 
Bundan tashqari izolyator sirti notekis ho’llanishi va ifloslanishi mumkin. Buning 
natijasida ho’l razryadlanish kuchlanishi ekspluatatsiya sharoitida sirtning uzunligi 
СИР
L
ga emas, balki bu yo’lning effektiv uzunligiga proportsionaldir:
K
L
 
L
sir
ef

.
(3.4) 
Bu yerda 
1

K
bo’lib, u izolyatorning effektivligini bildiradigan tuzatish 
koeffitsientidir. Bu koeffitsientning qiymati tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Agar 
tajriba natijalari aniq bo’lmasa, likopsimon osma izolyatorlar uchun bu 
koeffitsientning qiymati quyidagi empirik formula bo’yicha baholanishi mumkin: 
)
D
L
(
,
K
sir
1
5
0
1



.
(3.5) 
Bu yerda D – osma izolyatorning diametri. 
Elektr sistemani ekspluatatsiya qilish tajribasi shuni ko’rsatadiki, 
likopsimon osma izolyatorlar uchun bu koeffitsientning qiymati 1,0 – 1,3 
chegarasida yotadi. 
Elektr qurilmalarining tashqi izolyatsiyasi va ochiq taqsimlovchi 
qurilmalarning tayanch izolyatorlari uchun bu koeffitsientning qiymati 3.2 
jadvalda keltirilgan. 

98 
HRK asosan tashki muhitda o’rnatilgan elektr kurilmalari izolyatorlarining 
xarakteristikalari va xossalarini o’rganishda asosiy rol o’ynaydi. HRK ning 
kiymati yomg’irning kuchiga, uning yo’nalishiga va oqim tezligiga, xamda 
yomg’ir suvining qarshiligiga bog’lik. HRK ni solishtirish uchun u standartlanadi. 
Bizda HRK ni aniqlash uchun yomg’ir kuchi 3mm/min, nisbiy qarshiligi 

10 
4 
Om∙sm (t=20
0
S da) va yomg’ir suvi okimining yo’nalishi izolyator o’qiga nisbatan 
45
0 
deb qabul qilinadi. Bu shuni bildiradiki, yomg’ir suvining oqimi tomchi 
strukturasiga ega. 
3.2- jadval. Izolyator effektivligini ko’rsatuvchi tuzatish koeffitsienti. 
H
L
sir
1,5 – 2,0 
2,0 – 2,3 
2,3 – 2,7 
2,7 – 3,2 
3,2 – 3,5 
K 
1,0 
1,1 
1,2 
1,3 
1,4 
H – izolyatsiya konstruktsiyasining qurilish uzunligi (balandligi)
Izolyatorning HRK havo namligiga va bosimiga ham bog’liq. Tajriba shuni 
ko’rsatadiki, HRK ning havo bosimiga qarab o’zgarishi barcha izolyatsiya 
konstruktsiyalari uchun bir xil bo’lmaydi. Razryadning rivojlanishi yo’lida havo 
oralig’i qancha katta bo’lsa, unga atmosfera bosimining ta’siri shuncha sezilarli 
bo’ladi. Amalda razryadlanish yo’lining yarmi havo oralig’idan iborat deb qabul 
qilinadi. Meyorda atmosfera bosimidagi HRK ixtiyoriy bosimdagi HRK bilan 
o’zaro quyidagicha bog’langan:
)]
P
(
,
[
U
U
HRK
760
1
5
0


.
(3.6) 
Izolyator sirtida yoychalarning paydo bo’lishiga qadar bo’lgan aktiv 
qarshilik quyidagi formula yordamida topiladi: 




sir
L
C
sir
F
(l)
D(l)
dl
R
0




,
(3.7) 
bu yerda 
C

- suv qatlamining (pardasining) sirtiy solishtirma qarshiligi; 
sir
L
- 
sirg’ish toki yo’lining uzunligi; 
dl
- sirg’ish toki oqish yo’lining elementar bo’lagi;

99 
D(l) – l masofaga to’g’ri keladigan izolyatorning diametri; 
)
( l

- suv qatlamining 
qalinligi; F – izolyatorni xarakterlovchi shakl koeffitsienti. 
Diametrning o’sib borishi bilan shakl koeffitsienti va shu bilan birga 
HRK
U
ham kamayib boradi. Sirg’ish tokining oqish yo’li uzunlashib borgani sari 
razryadlanish kuchlanishi shunchalik o’sib boradi. Ho’l razryadlanish 
kuchlanishining yomg’ir intensivligi h ga bog’liqlik grafigi 3.2- rasmda 
keltirilgan. Grafikdan ko’rinadiki yomg’irning kam intensivligida ho’l 
razryadlanish kuchlanishining sezilarli darajada o’sishi kuzatiladi. 
VSX izolyatorlarning sirti toza va quruq bo’lgan holat uchun olinadi. 
Chunki, yomg’ir izolyatorlarning elektr mustahkamligini impuls kuchla-nishlari 
uchun ozgina bo’lsada (2

3% ga) kamaytiradi. Xarakteristika standart to’lqin 
uzunligining musbat va manfiy qutblari uchun 1,5/40 mksek rusumli impulsda 
olinadi. Impuls razryadlanish kuchlanishining meyori atmosfera sharoitida (3.5) 
ifoda orqali aniqlanadi. Kesilish vaqti 10 mksek dan kam bo’lgan kuchlanish 
to’lqini quyilganda tuzatish koeffitsienti razryadlanish vaqtiga proportsional 
ravishda kamayadi. Masalan, kesilish vaqti 5 mksek bo’lgan to’lkin uchun tuzatish 
koeffitsient 1,06 ga teng bo’lib, tuzatish 0,06 ga teng. . 
3.2- rasm. YOmg’ir intensivligining ho’l razryadlanish kuchlanishiga ta’siri. 

Download 6,12 Mb.