97
(izolyatorlar shodasi va izolyatorlar ustuni) esa, u alohida izolyatorlarning sirg’ish
toklarini oqish yo’li uzunliklarining yig’indisiga teng.
Ochiq muhitda izolyatorlar sirtlarining ho’llanishi yomg’ir, qor, tuman,
shudring va qirov ta’sirida yuz beradi. SHuning
uchun u tashqi muhitda
o’rnatiladigan elektr qurilmalari izolyatori uchun katta ahamiyatga ega. Agar
elektrodlar oralig’ida butunlay uzluksiz yomg’ir suvining qatlami paydo bo’lsa,
suv qatlamining qalinligiga va uning elektr o’tkazuvchanligiga bog’liq holda
sirg’ish tokining qiymati 5 mAdan 100 mAgacha o’zgaradi. Elektr maydon
kuchlanganligining va tok zichligining katta qiymatlarida radiusi kichik bo’lgan
elektrod yonida katta issiqliq energiyasi ajralib chiqadi.
Razryad izolyatorning alohida qismlarida izolyator sirti bo’ylab rivojlansa,
ayrim qismlarda esa u izolyator sirtidan butunlay ajralib havo bo’yicha rivojlanadi.
Bundan tashqari izolyator sirti notekis ho’llanishi va ifloslanishi mumkin. Buning
natijasida ho’l razryadlanish kuchlanishi ekspluatatsiya sharoitida sirtning uzunligi
СИР
L
ga emas, balki bu yo’lning effektiv uzunligiga proportsionaldir:
K
L
L
sir
ef
.
(3.4)
Bu
yerda
1
K
bo’lib, u izolyatorning effektivligini bildiradigan tuzatish
koeffitsientidir. Bu koeffitsientning qiymati tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Agar
tajriba natijalari aniq bo’lmasa, likopsimon osma izolyatorlar uchun bu
koeffitsientning qiymati quyidagi empirik formula bo’yicha baholanishi mumkin:
)
D
L
(
,
K
sir
1
5
0
1
.
(3.5)
Bu yerda
D – osma izolyatorning diametri.
Elektr sistemani ekspluatatsiya qilish tajribasi shuni ko’rsatadiki,
likopsimon osma izolyatorlar uchun bu koeffitsientning qiymati 1,0 – 1,3
chegarasida yotadi.
Elektr qurilmalarining tashqi izolyatsiyasi
va ochiq taqsimlovchi
qurilmalarning tayanch izolyatorlari uchun bu koeffitsientning qiymati 3.2
jadvalda keltirilgan.
98
HRK asosan tashki muhitda o’rnatilgan elektr kurilmalari izolyatorlarining
xarakteristikalari va xossalarini o’rganishda asosiy rol o’ynaydi. HRK ning
kiymati yomg’irning kuchiga, uning yo’nalishiga
va oqim tezligiga, xamda
yomg’ir suvining qarshiligiga bog’lik. HRK ni solishtirish uchun u standartlanadi.
Bizda HRK ni aniqlash uchun yomg’ir kuchi 3mm/min, nisbiy qarshiligi
10
4
Om∙sm (t=20
0
S da) va yomg’ir suvi okimining yo’nalishi izolyator o’qiga nisbatan
45
0
deb qabul qilinadi.
Bu shuni bildiradiki, yomg’ir suvining oqimi tomchi
strukturasiga ega.
3.2- jadval. Izolyator effektivligini ko’rsatuvchi tuzatish koeffitsienti.
H
L
sir
1,5 – 2,0
2,0 – 2,3
2,3 – 2,7
2,7 – 3,2
3,2 – 3,5
K
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
H – izolyatsiya konstruktsiyasining qurilish uzunligi (balandligi)
Izolyatorning HRK havo namligiga va bosimiga ham bog’liq. Tajriba shuni
ko’rsatadiki, HRK ning havo bosimiga qarab o’zgarishi barcha izolyatsiya
konstruktsiyalari uchun bir xil bo’lmaydi. Razryadning rivojlanishi yo’lida havo
oralig’i qancha katta bo’lsa, unga atmosfera bosimining ta’siri
shuncha sezilarli
bo’ladi. Amalda razryadlanish yo’lining yarmi havo oralig’idan iborat deb qabul
qilinadi. Meyorda atmosfera bosimidagi HRK ixtiyoriy bosimdagi HRK bilan
o’zaro quyidagicha bog’langan:
)]
P
(
,
[
U
U
HRK
760
1
5
0
.
(3.6)
Izolyator sirtida yoychalarning paydo bo’lishiga qadar bo’lgan aktiv
qarshilik quyidagi formula yordamida topiladi:
sir
L
C
sir
F
(l)
D(l)
dl
R
0
,
(3.7)
bu yerda
C
- suv qatlamining (pardasining)
sirtiy solishtirma qarshiligi;
sir
L
-
sirg’ish toki yo’lining uzunligi;
dl
- sirg’ish toki oqish yo’lining elementar bo’lagi;
99
D(l) – l masofaga to’g’ri keladigan izolyatorning diametri;
)
(
l
- suv qatlamining
qalinligi;
F – izolyatorni xarakterlovchi shakl koeffitsienti.
Diametrning o’sib borishi bilan shakl koeffitsienti va shu bilan birga
HRK
U
ham kamayib boradi. Sirg’ish tokining oqish yo’li uzunlashib borgani sari
razryadlanish kuchlanishi shunchalik o’sib boradi. Ho’l
razryadlanish
kuchlanishining yomg’ir intensivligi
h ga bog’liqlik grafigi 3.2- rasmda
keltirilgan. Grafikdan ko’rinadiki yomg’irning kam intensivligida ho’l
razryadlanish kuchlanishining sezilarli darajada o’sishi kuzatiladi.
VSX izolyatorlarning sirti toza va quruq bo’lgan holat uchun olinadi.
Chunki, yomg’ir izolyatorlarning elektr mustahkamligini
impuls kuchla-nishlari
uchun ozgina bo’lsada (2
3% ga) kamaytiradi. Xarakteristika standart to’lqin
uzunligining musbat va manfiy qutblari uchun 1,5/40 mksek rusumli impulsda
olinadi. Impuls razryadlanish kuchlanishining meyori atmosfera sharoitida (3.5)
ifoda orqali aniqlanadi. Kesilish vaqti 10 mksek dan kam bo’lgan kuchlanish
to’lqini quyilganda tuzatish koeffitsienti razryadlanish
vaqtiga proportsional
ravishda kamayadi. Masalan, kesilish vaqti 5 mksek bo’lgan to’lkin uchun tuzatish
koeffitsient 1,06 ga teng bo’lib, tuzatish 0,06 ga teng. .
3.2- rasm. YOmg’ir intensivligining ho’l razryadlanish kuchlanishiga ta’siri.
