119
3.10- rasm. Qog’ozli moyli izolyatsiya uchun elektr maydonining teshilish kuchlanganligining
qog’oz qalinligiga bog’liqliligi
Nazorat savollari
1.
Qattiq, suyuq va kombinatsiyalangan izolyatsiyaga misollar keltiring.
2.
Moyning ifloslanishi va uning tarkibida
namlikning oshishi
izolyatsion xususiyatiga qanday ta’sir ko’rsatadi? Sababini tushuntiring.
3.
Izolyatsiyadagi dielektrik isrofning quvvati qanday topiladi?
4.
Dielektrikdagi isrof atrof-muhit haroratiga bog’likligining sababini
tushuntiring.
5.
Bir jinsli bo’magan maydonda to’siqning o’rnatilishi elektrik
mustahkamlikka qanday ta’sir ko’rsatadi?
6.
Moyli qatlamlar va dielektriklarda o’rtacha
maydon kuchlanganligi
qanday aniqlanadi?
3.4. Stantsiya va podstantsiya elektr qurilmalari izolyatsiyasining
xarakteristikalari va konstruktsiyalari
Stantsiya – apparatlarning izolyatorlari bir – biridan konstruktsiyasi va
mo’ljallanishi bo’yicha keskin farqlanadigan ikkita guruxga bo’linadi:
Sterjen va
U
tesh
kV/mm
120
o’tuvchan izolyatorlarga bo’linadi. Tayanch izolyatorlari elektr apparatlari va
taqsimlovchi qurilmalarning tok o’tkazuvchi qismlarini elektrik izolyatsiyalashga
va mexanik mahkamlashga xizmat qiladi. O’tuvchi
izolyatorlar kuchlanishni
transformatorlarning metal baklariga moyli o’chirgichlarga, kondensatorlarga va
boshqa apparatlarning (apparatli o’tuvchan izolyatorlarga), hamda taqsimlovchi
qurilmalarning devorlaridan shinalarni izolyatsiyalashda (stantsiyaning o’tuvchi
izolyatorlarida) qo’llaniladi. Apparatlarning o’tuvchi izolyatorlarini ko’pincha
«Kirishlar» deb nomlashadi. Ular stantsiyaning o’tuvchi
izolyatorlaridan bir oz
farq qiladi.
Podstantsiyalar izolyatsiyasining sathi unga ta’sir etayotgan chaqmoqli va
ichki, aynan kommutatsiya o’takuchlanishi va maksimal ishchi kuchlanish
bo’yicha koordinatsiyalanadi. Chaqmoqli va ichki o’ta kuchlanishlar amplitudasi
bo’yicha ventilli razryadlagichlar (RV) va nochiziq o’ta kuchlanishni
chegaragichlar bilan chegaralanadi. Ular podstantsiya apparatlarini asosiy
himoyalovchi elemanti hisoblanadi. Har bir mustaqil davlatlarda elektr
izolyatsiyasining sathi davlat standarti bilan reglament qilinadi.
Podstantsiyaning elektr qurilmalarini impulsli sinash kuchlanishi 3.3-
jadvalda keltirilgan.
Masalan, Amerikada elektr qurilmalarining izolyatsiyasi
bevosita nominal
kuchlanish bilan bog’lanmagan. Izolyatsiya sathi ko’p faktorlarni hisobga olib,
ya’ni RVlarning himoya xarakteristikasini, u
tarmoqning qaysi nuqtasida
o’rnatilishini hisobga olib ko’p sathli qilib tanlanadi.
Podstantsiya elektr qurilmalarining sinash kuchlanishi shunday tanlanadiki,
podstantsiyaning RV himoyalangan sxemasida izolyatsiyaning atmosfera o’ta
kuchlanish to’lqini bilan shikastlanishi sodir bo’lmasin.
Yuqorida keltirilgan jadvaldagi suratda to’liq, maxrajda esa kesilgan
kuchlanish to’lqinlarining qiymati keltirilgan. To’liq to’lqin standart shaklga
(1,5/40 mksek), kesilgan to’lqin ham standart shaklga ega bo’lib
3
2
t
mksek.
Impuls bo’yicha sinash tipik shaklda bajarilib ta’sir etayotgan har bir qutbiga uch
121
marta sinash bajariladi. Sinash kuchlanishining
qiymati ichki va tashqi
izolyatsiyalar uchun har xil o’rnatiladi.
3.3- jadval. Podstantsiyaning elektr qurilmalarini impulsli sinash kuchlanishlari.
Kuchlanish
,
kV
Maksimal
ishchi
kuchlanish,
kV
Ichki izolyatsiyani sinash
kuchlanishi, kV
Tashqi
izolyatsiyani
sinash kuchlanishi, kV
Apparat-
lar
KT, Kuch tr.,
shuntlovchi
reaktorlarni
quzg’atilmas-
dan sinash
To’liq
yig’ilgan
apparatlar
va tr-rlar
Alohida
sinalayotgan
izolyatorlar
3
3.6
42.0
43.5/50
42/50
44.52
6
6.9
57.0
60/70
57/70
60/73
10
11.5
75
80/90
75/90
80/100
15
15.5
100
108/120
100/120
105/125
20
23
120
130/150
120/150
125/158
35
40.5
180
200/225
185/230
195/240
110
126
425
490/550
460/470
480/600
150
172
585
660/760
630/785
660/825
220
252
585
945/1090
900/1130
950/1190
330
363
1100/1300
1200/1300
1050/1150
1200/1400
500
525
1500/1800
1675/1800
1500/1800
1500/1800
750
787
2100/2600
2300/2500
2100/2600
2100/2600
Transformatorlar va reaktorlar uchun ishchi kuchlanishda qo’zg’atilmagan
sinash impuls kuchlanishining qiymati ko’rsatiladi.
To’liq va kesilgan sinash kuchlanish impulsining shakli izolyatsiyaga ta’sir
etayotgan real shaklga mos kelmaydi. SHu sababdan izolyatsiya uchun impuls
sathining grafigi tavsiya etiladi. Kuchlanishning
maksimal ruxsat etiladigan
amplitudaviy qiymati to’liq va kesilgan kuchlanish impuls-larining orasida yotadi
122
va u 3.4- jadvalda keltirilgan. Razryadlanish vaqtining
3
2
t
mksek qiymatida
grafikdagi egri chiziq sinash kuchlanishigacha sekin silliq pasayadi.
3.4- jadval. Kuchlanishning maksimal ruxsat etilgan amplitudaviy qiymati.
