102
tashlanadigan nosozlik paydo bo’lgan va uni butunlay emirilishiga olib keladigan
minimal emiruvchi yuk hisoblanadi.
Ammo emiruvchi yuk izolyatorlarning mexanik ta’sirga qarshi turish
imkoniyatini to’liq aks ettira olmaydi.
Osma izolyatorlarda to’la emirilishgacha dielektriklarning
shikastlanishi,
ya’ni izolyatorlarning temir qolpog’ining tagida mikro yoriqlarning paydo bo’lishi
kuzatiladi. Ammo bu mikroyoriqlarni tekshiruv-chi bevosita ilg’ay olmaydi.
SHuning uchun osma izolyatorlar kombinatsiyalangan usulda tekshiriladi. Bunda
bir vaqtning o’zida yukni asta - sekin tekis ko’tarish bilan birga unga quruq
razryadlanish kuchlanishining 75 – 80 % to’g’ri keladigan kuchlanish qo’yiladi.
Bunda izolyator qolpog’i tagidagi shikastlanish izolyatorning teshilishi yordamida
ilg’anadi. Izolyatorni emiridishiga (buzilishiga) olib keladigan minimal mexanik
yuk uning elektromexanik mustahkamligi deyiladi.
Osma
izolyatorlarning
ekspluatatsiya
davrida
elektromexanik
mustahkamligini baholaydigan asosiy mexanik xarakteristikasi bir soatlik sinash
yuki hisoblanadi. Bu yuk izolyatorning markalashda ko’rsatiladi. Bir saotlik sinov
yuklamasi izolyatorning elektromexanik mustahkamligini taxminan 75% qismini
tashkil etadi. Sinash bir vaqtning o’zida izolyatorga
mexanik yuk bilan quruq
razryadlanish kuchlanishining 75 – 80% qismini qo’yish yo’li bilan amalga
oshiriladi. Izolyator shunday yukka bir soat ichida shikastlanmasdan chidashi
kerak. Amalda esa osma izolyatorlar uchun ekspluatatsiya paytidagi maksimal
ruxsat etiladigan yuklama bir soatlik sinash yukining yarmini tashkil etadi.
Izolyatorning elektrik va mexanik xarakteristikalari,
hamda uning
konstruktsiyasi ko’p jihatdan unga qo’llanilgan materialga bog’liq. Izolyatorlar
dielektriklardan, metal armaturadan va dielektrik bilan armaturani birlashtiruvchi
bog’lovchi materialdan iborat bo’ladi. Izolyatorlar tayyorlanadigan dielektriklar
asosan yuqori elektrik va mexanik mustahkamlikka, hamda atmosfera ta’siriga
chidamli bo’lishi kerak. Bu talablarga elektrotexnik chinni (farfor),
shisha va
bakalizlangan qog’ozlar javob beradi. Armaturalarga asosan cho’yan, rangli metal
103
va po’lat qo’llaniladi. Farfor izolyator devorining qalinligi oshishi bilan uning
xarakteristikasi xam yomonlashadi, ya’ni uning teshilish elektr maydon
kuchlanganligi gradienti kamayadi. Qalinligi 1,5 mm elektrotexnik chinni
namunaning elektrik mustahkamligi 22
28 kV/mm ga teng. Izolyatorlarda elektr
maydon bir jinsli bo’magan, shuning uchun chinnining o’rtacha
elektrik
mustahkamligi yanada pasayadi. Buning tasdig’i sifatida 3.3- rasmda bir jinsli
bo’magan maydonda o’zgaruvchan kuchlanishda chinni namunaning o’rtacha
elektrik mustahkamligining chinining qalinligiga bog’liqligi keltirilgan. Impuls
kuchlanishlarda esa chinnining elektrik mustahkamligi sanoat chastotasidagidan
50-70% ga yuqori bo’ladi.
3.3- rasm. CHinnining 50 Gts chastotali o’zgaruvchan kuchlanishli bir jinsli bo’magan
maydonda hisobiy elektrik mustahkamligi
Chinnining mexanik mustahkamligi deformatsiyaning turiga bog’liq. Chinni
siqilishga
yaxshi chidasa, egilishga yomon chidaydi. Sirlangan chinni izolyator
namunasining 2-3 sm qalinlikdagisi 4500 kG/sm
2
siqish kuchiga chidasa ,
cho’zishish va tortishga esa 700 - 300 kg/sm
2
ga chidaydi. Chinni izolyatorning
