Yuqori kuchlanish texnikasi

144 
u to’g’ri chiziq (chiziq 1) dan iborat. Bu bog’lanishni qurishda ordinata o’qi 
yo’nalishida 
U
ln
, abtsissa o’qi bo’yicha 

ln
qo’yiladi. 
Xizmat qilish muddati katta bo’lgan sohada (10
4
soatdan ortiq) tajribaning 
davom etish muddati va uning narxi katta bo’lganligidan amalga oshirilgan 
tajribalar soni unchalik ko’p emas. Shuning uchun 
)
(U
f



grafikning yo’nalishi 
bu sohada uncha katta bo’lmagan aniqliqda hosil qilingan. SHunday bo’lsada, 
kuchlanishning pasayib borishi bilan izolyatsiyaning bu sohada xizmat qilish vaqti 
ko’payib boradi va kuchlanishning qandaydir chegaraviy qiymatidan past
qiymatida xizmat qilish vaqti cheksiz o’sib ketadi. 
3.22- rasm. Ichki izolyatsiyaning o’rtacha xizmat qilish vaqtining ta’sir etayotgan kuchlanishga 
bog’liqligi. 
Har qanday izolyatsiya konstruktsiyasining elektrik eskirishi nafaqat unga 
ta’sir etayotgan kuchlanishga, balki ko’pgina ilg’ab bo’lmaydigan sabablarga, 
masalan, elektrod sirtida mikro notekislikning o’lchami va joylashishiga ham 
bog’liq. Shuning uchun har qanday izolyatsiya konstruktsisining berilgan 
kuchlanishdagi xizmat qilish muddati tasodifiy xarakterga ega. Bu vaqtda 
izolyatsiyaning xizmat qilish vaqti 

aniqlash uchun Beybulning ekstremal 
taqsimlash funktsiyasidan foydalaniladi: 

145 
]
)
b
(
exp[
)
(
F
c





1
,
(3.34) 
bu yerda b – shikastlanish ehtimoli 0,632da izolyatsiyaning xizmat qilish vaqtiga 
teng bo’lgan masshtab parametri; c – taqsimlanish standartiga bog’liq bo’lgan 
shakl parametri. 
Qisman razryadlanish (QR) deyilganda izolyatsiyada quyilgan kuchlanish 
ta’sirida rivojlanadigan va izolyatsiya oralig’ining ma’lum qismiga tarqaladigan 
jarayonga aytiladi. 
Qisman razryadlanish jarayoni izolyatsiyaning kuchsizlangan joylarida, 
masalan izolyatsiyadagi gazli ulanishlarda yoki elektr maydonining keskin 
kuchaygan joylarida, jumladan elektrodlarning o’tkirlashgan chetlarida paydo 
bo’lishi mumkin. QR gazli ulanishlarda suyuq va qattiq dielektrikdagiga nisbatan 
eng katta xavf to’g’diradi, chunki bu holatda QR suyuqliqdagi va ichki 
izolyatsiyaning qattiq komponentalaridagiga nisbatan past kuchlanishlarda ham 
paydo bo’ladi. 
Yuqori kuchlanishdagi elektr qurilmalarining ichki izolyatsiyasini 
tayyorlashda gazli ulanishning paydo bo’lishiga qarshi maxsus tadbirlar 
qo’llaniladi. Shunga qaramay ko’pchilik holatlarda: izolyatsiyani yaratish paytida;
izolyatsiyani quritish va kampound singdirish jarayonning mukamallashmaganligi 
tufayli; ishlatish davrida (mexanik yuklanishlarda yoriqlarning paydo bo’lishi; 
mahaliy qizishlar ta’sirda, materiallarning chirishida, gazlarning ajralishida) 
tasodifiy gazli ulanishlarning paydo bo’lishi yuz beradi. 
Keramik izolyatsiyadan tashqari barcha turdagi izolyatsiya uchun QR paydo 
bo’lishiga umuman yo’l qo’yib bo’lmaydi, chunki u dielektrning intensiv 
chirishiga va deffektning tarqalishiga olib keladi. Masalan mikalent izolyatsiya 
uchun bir necha yil ishlatilgandan sung uning teshilishi muqarar bo’lsa, qog’oz 
izolyatsiya uchun esa teshilish bir necha oy va kundan keyin kuzatilishi mumkin. 
Agar organik izolyatsiyaning ichida ishchi kuchlanishda QR paydo bo’lgan 
bo’lsa, u holda asosiy izolyatsiyaning izolyatsiya konstruktsiyasining 

146 
«tojlanayotgan» qismini qulay paytda almashtirish kerak, aks holda u ko’zda 
tutilmagan muddatda izolyatsiyaning teshilishiga olib kelishi mumkin. 
Gazli ulanishlardagi QRning asosiy xususiyatlarini va eng muxim
rivojlanish qonuniyatini oydinlashtirish uchun 3.23- rasmdagi almashtirish 
sxemasidan foydalanamiz. Bu sxemada S
GU
– gazli ulanishning sig’imi, C
b
– gazli 
ulanish bilan ketma – ket joylashgan uchastkaning sig’imi, C
a
– izolyatsiyaning 
qolgan qismining sig’imi, GR – gazli ulanishning teshilishi imitatsiya qiladigan 
gazli razryadlagich, R – gazli ulanishdagi QR kanalining qarshiligi. 
3.23- rasm. Gazli ulanishli izolyatsiyaning almashtirish sxemasi. 
Gazli ulanishda QRning paydo bo’lish kuchlanishini aniqlaymiz. Faraz 
qilaylik gazli ulanishga 
t
Sin
U
u
m


qonuniyat bilan o’zgaruvchi o’zgaruvchan tok 
kuchlanishi quyilgan bo’lsin. QR yo’q vaqtida gazli ulanishdagi, ya’ni C
GU
sig’imdagi kuchlanish 
t
Sin
U
u
m
GU
GU


ga teng. Bu yerda 
)
Ñ
С
(
C
U
U
GU
b
b
m
m
GU

agar 
GUcheg
m
GU
U
U

bo’lsa; 
GUcheg
U
- gazli ulanishda QR paydo bo’lgan paytdagi 
razryadlanish kuchlanishining chegaraviy qiymati.
Izolyatsiyadagi kuchlanish 
GUcheg
GUcheg
b
GUcheg
QR
С
С
С
U
U
U



2
(3.35) 
bo’lganda QRning paydo bo’lish sharti 
GUcheg
m
GU
U
U

qanoatlantiriladi.

Download 6,12 Mb.