142
4.
Faza o’tkazgichlarini parchalash shodadagi izolyatorlar bo’ylab
kuchlanishning taqsimlanishiga qanday ta’sir ko’rsatadi? Sababini tushuntiring.
5.
Shodada o’tkazgichdan birinchi turgan izolyatorda kuchlanish
tushuvining izolyatorlar soniga bog’liqligini tushuntiring.
6.
Izolyatorlar sirtining namlanishi shoda bo’ylab
kuchlanishning
taqsimlanishiga qanday ta’sir etadi? Sababini tushuntiring.
7.
Transformatorlar
va
o’chirgichlarning kirishlarida tojlanishni
kamaytirish uchun qanday qurilmalar o’rnatiladi?
8.
Transformatorlar
va
o’chirgichlarning kirishlarida tojlanishni
kamaytirish uchun foydalaniluvchi sharlarning radiuslari qanday aniqlanadi?
3.6. Ichki izolyatsiyaning uzoq muddatli elektrik mustahkamligi
Ekspluatatsiya davrida
ichki izolyatsiyaga elektrik, mexanik , issiqliq va
boshqa yuklar ta’sir etadi. Ular albatta izolyatsiyada
murakkab jarayonning
kechishi tufayli izolyatsiyaning xossasining asta – sekin yomonlashuviga – bir
so’z bilan aytganda uning eskirishiga olib keladi. Ma’lumki, izolyatsiyaning
eskirishi aksariyat hollarda tiklanmaydigan xarakterga ega va teshilish bilan
tugaydi. Ba’zi hollarda izolyatsiya eskirishining oqibati tiklash ta’mirlash yo’li
bilan bartaraf etilishi mumkin.
Eskirish jarayonning amaliy ahamiyati ular izolyatsiya konstruk-tsiyasining
xizmat ko’rsatish vaqtini qisqartiradi. Shu munosobat
bilan yuqori kuchlanish
elektr qurilmalarni ishlab chiqishda va tayyorlashda , hamda ularni ishlatishni
tashkillashtirishda izolyatsiyaning eskirishini chegaralaydigan tadbirlarni qo’llab
izolyatsiya konstruktsiyalarining talab etiladigan xizmat ko’rsatish
muddatini
ta’minlaydi.
Ekspluatatsiya davrida ichki izolyatsiya xosasining o’zgarishi o’z – o’zidan
bo’lmasdan, balьki ma’lum energiya sarfini talab etadi. Bunday energiya
izolyatsiyaga tashqi yuklama manbaadan beriladi. Bu energiya har xil turdagi
yuklamalarda turli shaklda uzatiladi va kechadigan
jarayon ham turli mazmunga
143
ega. Shu sababdan izolyatsiyaning elektrik, issiqliq va mexanik eskirishlari
uchraydi. Bundan tashqari izolyatsiyaning eskirishi
unga tashqi muhitdan
ifloslanish, aynan namlikning singishi bilan bog’liq.
Shuni ta’kidlash zarurki ekspluatatsiya sharoitida har xil faktorlar ta’sirida
eskirish jarayoni bir vaqtning o’zida bir-biriga murakkab ta’sir etish orqali
kechadi.
Elektr qurilmalarining ichki izolyatsiyasida ishchi kuchlanishda ham
elektrik eskirish jarayoni kechishi rivojlanishi mumkin.
Bunday eskirish elektr
maydon
kuchlanganligining
qisqa
muddatga
kuchlanish
qo’yilgandagi
izolyatsiyaning teshilish elektr maydon kuchlanganligidan 15 - 20 marta kichik
qiymatida ham paydo bo’lishi mumkin.
Har xil turdagi izolyatsityaga qo’yilgan kuchlanishning o’sishi bilan
eskirish
jarayoni
tezlashib,
uning
xizmat
ko’rsatish
vaqti
qisqaradi.
Izolyatsiyaning
xizmat qilish vaqti
ta’sir etayotgan kuchlanishning keng
diapazonda o’zgarishida murakkab xarakterga ega. Masalan o’rtacha xizmat qilish
muddatida (bir soatlardan to 10
3
- 10
4
saotgacha) eksperiment natijasida
o’rnatilgan bog’liqlik quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
