132
namligiga bog’liq. Atmosfera sharoitining o’zgarishini hisobga olish ikkita
xarakterli holatda: birinchidan razryadlanish kuchlanishlarini solishtirish imkoni
bo’lishi, buning uchun esa ular bir
sharoitga keltirilishi kerak, va ikkinchidan
sinash kuchlanishini urnatish uchun tajribaning meyorlashtirilgan qiymati uchun
konkret sharoitda uni meyorl atmosfera shartiga keltirish kerak.
Meyorl atmosfera sharoitiga va sinash shartiga tegishlicha mos keladigan
razryadlanish yoki sinash kuchlanishlari orasidagi bog’lanish
quyidagi formula
yordamida o’rnatiladi:
k
k
k
U
U
t
0
,
(3.22)
bu yerda
U
- eksperiment sharoitidagi razryadlanish yoki sinash kuchlanishi;
0
U
-
normal atmosfera sharoitidagi kuchlanish;
k
k
k
t
,
,
- bosim,
harorat va havoning
namligini hisobga oluvchi tuzatish koeffitsienti.
Bu tuzatish koeffitsientlarining qiymati har xil atmosfera sharoitlarida
ko’pgina yuqori kuchlanish laboratoriyalarida o’tkazilgan juda katta hajmdagi
o’lchashlarni tahlil qilish natijasida o’rnatilgan. Barcha holatlarda keskin bir jinsli
bo’magan elektr maydonida elektrodlar orasidagi masofaning ko’payishi bilan
atmosfera sharoitining ta’siri kamayishi xarakterli bo’ladi. Bu holat o’zgaruvchan
kuchlanish va musbat qutbli kommutatsiya impulsiga tegishli.
Manfiy qutbli
kommutatsiya impulslarida tuzatish kiritilmaydi. Masalan ho’l razryadlanish
kuchlanishiga atmosfera sharoiti amalda ta’sir ko’rsatmaydi.
Bosimga va haroratga bo’lgan tuzatish koeffitsienti davlat standarti bo’yicha
tegishli formula yordamida aniqlanadi:
m
)
p
p
(
k
0
,
(3.23)
n
t
)
t
(
k
273
293
,
(3.24)
133
bu yerda
p va
t - sinash paytidagi atmosfera bosimi va harorat; m va n- (3.13-
rasm) topiladigan daraja ko’rsatkichi, ko’p holatlarda m=n=1 bo’lib, quruq
razryadlanish kuchlanishi havoning nisbiy zichligiga proportsional
t
k
k
.
3.13- rasm. Daraja ko’rsatkichlari
,
,
n
m
ning elektrodlar orasidagi masofaga bog’liqligi
Havoning harorati va yomg’ir suvi izolyatorlarning ho’l razryadlanish
kuchlanishiga deyarli ta’sir ko’rsatmaydi. Unga bosim ta’sir ko’rsatadi, uning
darajasi havo buyicha razryadlanish yo’li uzunligining va izolyator sirti bo’ylab
razryadlanish yo’li uzunligiga nisbati bilan aniqlaniladi. SHuning uchun yomg’ir
ostida sinashda elektrodlar orasidagi masofadan qatьiy nazar m=0.5 va n = 0 deb
qabul qilinadi.
Tashqi izolyatsiyani quruq holatda sinashda havoning absolyut namlikka
tuzatish koeffitsienti kiritiladi:
k
k
.
(3.25)
Keltirilgan 3.14- rasmdan ko’rinadiki 3.13- rasmdan aniqlanadigan daraja
ko’rsatkichi havoning namligi meyoriy qiymatidan katta bo’lganda
K<1 o’rinli
hisoblanadi.
Bu shuni bildiradiki, havoning nisbiy namligi oshgani sari
razryadlanish bir qancha qiymatga ko’payadi. Razryadlanish kuchlanishining
ko’payishi suvning bug’ini elektromanfiyligi bilan bog’liq. Havoning hajmida
134
elektromanfiy zarachalarning ko’payishi ko’p
elektronlarni ushlab qolib, manfiy
ionlarning sonini kupaytiradi. Natijada bu ionlashtiruvchi zarachalarning
kamayishiga va razryadlanish kuchlanishining oshishiga olib keladi.
3.14- rasm. Yordamchi koeffitsient k ning havoning absolyut namligiga bog’liqligi
Elektrodlar orasidagi masofa kichik bo’lganda (past razryadlanish kuchlanishida)
va shu bilan birga juda qisqa muddatga kuchlanish quyilganda havo namligining
ta’siri kamayadi. Masalan sinash kuchlanishining
141
U
kV qiymatida
141
1
1
U
)
k
(
k
,
(3.26a)
razryadlanish vaqti
10
t
mksek kesilgan kuchlanish impulsida
)
k
(
t
,
k
1
1
0
1
,
(3.26b)
bir vaqtda
razryadlanish kuchlanishi
141
U
kV va razryadlanish vaqti
10
t
mksek kesilgan kuchlanish impulsi ta’sir etganda
141
1
1
0
1
U
)
k
(
t
,
k
.
(3.27)
Tashqi izolyatsiyaning asosiy xarakteristikalarini aniqlash uchun uning
ekspluatatsiya sharoitida atmosfera sharoiti ta’sirida elektrik mustahkamligining
kamayishini bilish kerak. Atmosfera sharoiti esa joyning geografik o’rniga bog’liq
bo’lib, u keng diapazonda: mavsumiy, sutkalik tebranishlariga moyil.
