Yuqori kuchlanish texnikasi

132 
namligiga bog’liq. Atmosfera sharoitining o’zgarishini hisobga olish ikkita 
xarakterli holatda: birinchidan razryadlanish kuchlanishlarini solishtirish imkoni 
bo’lishi, buning uchun esa ular bir sharoitga keltirilishi kerak, va ikkinchidan 
sinash kuchlanishini urnatish uchun tajribaning meyorlashtirilgan qiymati uchun
konkret sharoitda uni meyorl atmosfera shartiga keltirish kerak. 
Meyorl atmosfera sharoitiga va sinash shartiga tegishlicha mos keladigan 
razryadlanish yoki sinash kuchlanishlari orasidagi bog’lanish quyidagi formula 
yordamida o’rnatiladi: 

k
k
k
U
U
t


0
,
(3.22) 
bu yerda 
U
- eksperiment sharoitidagi razryadlanish yoki sinash kuchlanishi; 
0
U
- 
normal atmosfera sharoitidagi kuchlanish; 

k
k
k
t
,
,

- bosim, harorat va havoning 
namligini hisobga oluvchi tuzatish koeffitsienti. 
Bu tuzatish koeffitsientlarining qiymati har xil atmosfera sharoitlarida 
ko’pgina yuqori kuchlanish laboratoriyalarida o’tkazilgan juda katta hajmdagi 
o’lchashlarni tahlil qilish natijasida o’rnatilgan. Barcha holatlarda keskin bir jinsli 
bo’magan elektr maydonida elektrodlar orasidagi masofaning ko’payishi bilan 
atmosfera sharoitining ta’siri kamayishi xarakterli bo’ladi. Bu holat o’zgaruvchan 
kuchlanish va musbat qutbli kommutatsiya impulsiga tegishli. Manfiy qutbli 
kommutatsiya impulslarida tuzatish kiritilmaydi. Masalan ho’l razryadlanish 
kuchlanishiga atmosfera sharoiti amalda ta’sir ko’rsatmaydi. 
Bosimga va haroratga bo’lgan tuzatish koeffitsienti davlat standarti bo’yicha 
tegishli formula yordamida aniqlanadi: 
m
)
p
p
(
k
0


,
(3.23) 
n
t
)
t
(
k


273
293
,
(3.24) 

133 
bu yerda p va t - sinash paytidagi atmosfera bosimi va harorat; m va n- (3.13- 
rasm) topiladigan daraja ko’rsatkichi, ko’p holatlarda m=n=1 bo’lib, quruq 
razryadlanish kuchlanishi havoning nisbiy zichligiga proportsional 
t
k
k



.
3.13- rasm. Daraja ko’rsatkichlari 

,
, n
m
ning elektrodlar orasidagi masofaga bog’liqligi 
Havoning harorati va yomg’ir suvi izolyatorlarning ho’l razryadlanish 
kuchlanishiga deyarli ta’sir ko’rsatmaydi. Unga bosim ta’sir ko’rsatadi, uning 
darajasi havo buyicha razryadlanish yo’li uzunligining va izolyator sirti bo’ylab 
razryadlanish yo’li uzunligiga nisbati bilan aniqlaniladi. SHuning uchun yomg’ir 
ostida sinashda elektrodlar orasidagi masofadan qatьiy nazar m=0.5 va n = 0 deb 
qabul qilinadi. 
Tashqi izolyatsiyani quruq holatda sinashda havoning absolyut namlikka 
tuzatish koeffitsienti kiritiladi: 


k
k

.
(3.25) 
Keltirilgan 3.14- rasmdan ko’rinadiki 3.13- rasmdan aniqlanadigan daraja 
ko’rsatkichi havoning namligi meyoriy qiymatidan katta bo’lganda K<1 o’rinli 
hisoblanadi. Bu shuni bildiradiki, havoning nisbiy namligi oshgani sari 
razryadlanish bir qancha qiymatga ko’payadi. Razryadlanish kuchlanishining 
ko’payishi suvning bug’ini elektromanfiyligi bilan bog’liq. Havoning hajmida 

134 
elektromanfiy zarachalarning ko’payishi ko’p elektronlarni ushlab qolib, manfiy 
ionlarning sonini kupaytiradi. Natijada bu ionlashtiruvchi zarachalarning 
kamayishiga va razryadlanish kuchlanishining oshishiga olib keladi.
3.14- rasm. Yordamchi koeffitsient k ning havoning absolyut namligiga bog’liqligi 
Elektrodlar orasidagi masofa kichik bo’lganda (past razryadlanish kuchlanishida) 
va shu bilan birga juda qisqa muddatga kuchlanish quyilganda havo namligining 
ta’siri kamayadi. Masalan sinash kuchlanishining 
141

U
kV qiymatida 
141
1
1
U
)
k
(
k





,
(3.26a) 
razryadlanish vaqti 
10


t
mksek kesilgan kuchlanish impulsida 
)
k
(
t
,
k
1
1
0
1






,
(3.26b) 
bir vaqtda razryadlanish kuchlanishi 
141

U
kV va razryadlanish vaqti 
10


t
mksek kesilgan kuchlanish impulsi ta’sir etganda 
141
1
1
0
1
U
)
k
(
t
,
k






.
(3.27) 
Tashqi izolyatsiyaning asosiy xarakteristikalarini aniqlash uchun uning 
ekspluatatsiya sharoitida atmosfera sharoiti ta’sirida elektrik mustahkamligining 
kamayishini bilish kerak. Atmosfera sharoiti esa joyning geografik o’rniga bog’liq 
bo’lib, u keng diapazonda: mavsumiy, sutkalik tebranishlariga moyil.

Download 6,12 Mb.