Yuqori kuchlanish texnikasi

151 
izolyatsiyada shunday razryad paydo bo’ladiki, qachonki BQRning quvvati o’sib 
ketishi natijasida moydan gazning ajralib chiqish tezligi, gazning moyda erish 
tezligidan yuqori bo’lib izolyatsiyadan turg’un gazli ulanish hosil bo’ladi. 
Shunday gazli ulanishlarda KQR rivojlanadi. 
Jarayonning KQR bosqichiga o’tishdagi kuchlanish U
kr 
kondensator tipidagi 
QMI uchun boshlang’ich kuchlanish U
B
dan 3 – 5 marta oshib ketsada, xuddi 
boshlang’ich kuchlanish kabi izolyatsiyaning qalinligiga bog’liq. Kuchsiz bir jinsli 
bo’magan maydonli QMIda U
B
amalda teshilish kuchlanishiga mos keladi.
Kritik QRning quvvati nisbatan tezkor (minutlar, saotlar ichida) qog’oz 
qatlamlarini buzish uchun etarli bo’ladi. Ularning juda qisqa muddatga paydo 
bo’lishi ham, masalan o’takuchlanishda izolyatsiyada gazli ulanishlarning hosil 
bulishi bilan xavfli, chunki bu GUlarda katta quvvatli QRlar boshlang’ich 
kuchlanishdan past kuchlanishlarda ham rivojlanishi mumkin. Ya’ni kuchli KQR 
ishchi kuchlanishda ham rivojlanib qisqa muddat ichida izolyatsiyani 
teshilishgacha emirishi mumkin. Shuning uchun QMIning utakuchlanishda va 
sinash kuchlanishida ham uzoq muddatga ishlashining asosiy sharti unda KQR 
ning rivojlanmasligi hisoblanadi.
Moyli to’siqli izolyatsiyada ham BQR va KQR uchrashi mumkin. Ulardan 
birinchisida tuyiladigan zaryad 10
-12
Kldan ortiq bo’lmasdan, bu razryad bevosita 
konstruktsiyaning moyli tirqishlarida va gazli ulanishlarda (agar izolyatsiyani 
quritish va moy singdirish etarlicha chuqur bo’lmagan vakuumda amalga 
oshirilgan bo’lsa) paydo bo’ladi. Qattiq dielektriklar uchun bunday QR xavfli 
emas va unga ishchi kuchlanishda ruxsat etilishi mumkin, chunki ular qattiq 
dielektrikni emirish uchun etarli emas. Moyning achishidan paydo bo’ladigan 
mahsulot katta xajmda taqsimlanadi. 
Tuyiladigan zaryadi 10
-7
Kl bo’lgan KQR izolyatsiya konstruktsiyasidagi 
moyli kanalning teshilishi yoki qattiq dielektrik sirti bo’ylab sirpanuvchan razryad 
ko’rinishida namoyon bo’ladi. Moyli tusiqli izolyatsiyada KQR paydo bo’lishiga 

152 
ruxsat etib bo’lmaydi, chunki bunday razryadlar dielektrikning uzoq muddatli 
elektrik mustahkamligining pasayiga olib keladi. 
Yuqori kuchlanishli elektr qurilmalarining ichki izolyatsiyasini tayyorlash 
uchun qo’llaniladigan dielektrik materiallar xona haroratsida inert bo’ladi. Lekin 
ishchi haroratda (60 – 130
0
S) bu materiallarda ximik reaktsiyalar paydo bo’lishi 
va keskin tezlashishi mumkin. Bu reaktsiyaning mag’zi juda murakkab bo’lib 
izolyatsiya tayyorlanayot-gan materialning ximik tarkibiga, unda mavjud bo’lgan 
namligiga va tashqi muhitdan kislorodning kirib kelishiga va bir qancha mboshqa 
faktorlarga bog’liq. Bu jarayonning kechishiga izolyatsiya konstruktsiyasiga 
kiruvchi o’tkazgich va boshqa materiallar ta’sir ko’rsatadi. Masalan mis 
o’tkazgich mineral moylar termooksidlanish jarayoning katalizatori bo’lishi 
mumkin. 
Xamma holatlarda izolyatsiyada kechayotgan ximik reaktsiyalar asta sekin 
izolyatsiya materialarining strukturasining va xossasining o’zgarishiga olib keladi 
– oqibat natijada izolyatsiyaning issiqliqdan teshilishiga olib kelishi mumkin. 
Ichki izolyatsiyaning issiqliqdan teshilish tezligi haroratga bog’liq bo’lgan
ximik raektsiyaning tezligi quyidagi Arrenius formulasi bo’yicha aniqlaniladi: 
kT
W
е



0


,
(3.44) 
bu yerda 

- ximik reaktsiyaning tezligi (birlik vaqt ichida reaktsiyaga kiradigan 
moddaning miqdori); 

W
- qaralayotgan reaktsiya uchun aktivlash-tirish 
energiyasi; k – Bolьtsman doimiysi; T – absalyut harorat. Ma’lumki? 
izolyatsiyaning issiqliqdan eskirishi ximik reaktsiya tezligiga teskari proportsional 
hisoblanadi. U holda Arrenius formulasidan foydalanib T
1
va T
2
haroratlar uchun 
xizmat qilish vaqtining nisbatini aniqlovchi ifodani hosil qilamiz: 






2
1
2
2
1


,
(3.45) 

153 
bu yerda 
2
1
,


- izolyatsiyaning T
1
va T
2
haroratlarga mos keladigan xizmat qilish 
vaqti; 

- issiqliqdan eskirishda haroratning izolyatsiya xizmat qilish vaqtining 2 
marta qisqarishiga olib keladigan oshishi. 
Ichki izolyatsiya va uning elementlari ekspluatatsiya davrida statik, 
o’zgaruvchan va zarbaviy mexanik yuklar ta’siriga uchraydi. Bu yuklar ta’sirida 
izolyatsiya materiallarida sekin eskirish kuzatiladi. Eskirishning borlig’i shundan 
iborotki, mexanik kuchlangan materialda lokol deffektlarning tartibli paydo 
bo’lishi va buning hisobiga materialdagi mikroyoriqlarning asta sekin 
kattalashishi kuzatiladi. Mikroyoriqlar soni va o’lchami qandaydir kritik qiymatga 
erishganda izolyatsiya materialining butulay emirilishiga olib keladi.
Statik mexanik yuk ta’sirida izolyatsiyaning emirilishigacha xizmat qilish 
vaqtini quyidagi formula yordamida aniqlaymiz: 



k
W
(
ехр



0
,
(3.46) 
bu yerda 
W
,
0

va 

- materialning mustahkamligini xarakterlaydigan parametrlar; 

- yuklanish ta’sirida materialdagi mexanik kuchlanish; T – absalyut harorat. 
Izolyatsiyada ho’llanishining paydo bo’lishi uning sirqish qarshiligining 
keskin pasayishiga olib keladi, chunki namlikda erigan va yig’ilgan aralashmalar 
mavjud. Sirqish qarshiligining pasayishi izolyatsiya materialida dielektrik 
isrofning oshishiga olib keladi. Natijada issiqliqdan teshilish kuchlanishi pasayadi. 

Download 6,12 Mb.