157
Liniyalarda himoya trosi bilan faza o’tkazgichlari o’rtasidagi izolyatsiya
oralig’i ham elektr uzatish liniyasi izolyatsiyasini belgilaydi (4.2- rasm). Bu
izolyatsiya oralig’i
S
4
tanlanayotgan vaqtda tayanchlar oralig’ining o’rtasida
atmosfera o’ta kuchlanishining amplitudasi maksimal bo’ladi deb qabul qilinadi.
Yuqorida keltirilgan izolyatsiya oralig’ini tanlashda faza o’kazgichlari
bilan
ximoya trosining nosinxron muz qoplashni tashlash natijasida yuzaga keluvchi
vertikal tebranish ta’sirida chalkashib qolish extimolligini hisobga olish kerak.
Liniyani kesib o’tuvchi transport vositasi bilan tayanchlar oralig’ining o’rtasida
izolyatsiya oralig’i uning teshilish kuchlanishi va teshilish elektr maydon
kuchlanganligi hisobga olinadi. Agar liniyani kesib o’tadigan transport
vositasining balandligi
standartga mos kelmasa, bu transport vositasining kesib
o’tish vaqtida maxsus naryad asosida liniya o’chiriladi.
Atmosfera va ichki o’ta kuchlanishlar elektr uzatish liniyasining ishlash
rejimini buzmasligi uchun liniya shunday izolyatsiyaga ega bo’lishi kerakki uning
elektr mustahkamligi ko’pchilik o’ta kuchlanishlar amplitudasidan oshishi kerak.
Lekin liniyaning avariya holatida o’chirilishlar sonini ruxsat etiladigan
darajagacha kamaytirish uchun yuqori elektr mustahkamlikka
ega izolyatsiyani
qullash har doim ham iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas, chunki u
izolyatsiya oraliqlarining va tayanchlar balandligini oshirishni talab qiladi. SHu
sababli HEULlarida izolyatsion oraliqni ta’minlashda o’zini iqtisodiy oqlaydigan
maxsus tadbirlar va qurilmalar qo’llaniladi (o’takuchlanishni chegaralaydigan
chaqmoqdan muhofaza qilish uskunalari, yoy sundirish apparatlari va AQU).
Kuchlanishi 220 kVgacha bo’lgan elektr
uzatish liniyalarida faza
o’tkazgichlari vertikal osilgan bir ustunli tayanchlar keng qo’llaniladi (4.3- rasm).
Bu holatda faza o’tkazgichlari bilan pastki travers orasidagi masofa
S
6
izolyatsiya
oralig’ini tanlashda hisobga olinishi kerak. Izolyatsiya oralig’i
S
7
ham xuddi
S
6
kabi tanlanadi.
159
4.3- rasm. Bir ustunli tayanchda bajarilgan bitta va ikkita zanjirli liniyaning eskizi.
Havo elektr uzatish liniyasining izolyatsiyasiga qo’yidagi talablar qo’yiladi:
1. HEULning izolyatsiyasi liniyada sodir bo’ladigan ichki o’ta
kuchlanishlarning ko’pchiligiga chidashi kerak. Ba’zi o’ta kuchlanishlar bun-dan
istisno, chunki ularning sodir bo’lish ehtimoli juda kichik, lekin ularni e’tiborga
olish liniyaning tan narxini juda kattalashtirib yuborgan bo’lur edi. SHuning
uchun HEULning izolyatsiyasini maksimal kuzatilishi mumkin bo’lgan o’ta
kuchlanishdan biroz kichikroq bo’lgan ichki o’ta kuchlanishning hisobiy sathi
bo’yicha tanlanadi;
2. HEUL izolyatsiyasining kuchlanish impulsiga bo’lgan
elektr
mustahkamligi o’zini iqtisodiy oqlagan va effektli chaqmoqdan ximoya qilishni
tashkillashtirishga etarli bo’lishi kerak.
Bu talablar xar xil kuchlanish pog’onalari uchun bir xil bo’lmasada, ammo
ko’pchilik holatlarda izolyatsiya ichki o’ta kuchlanish bo’yicha tanlanadi. Bunday
holatda 110 kV va yuqori kuchlanishlarda liniyani oddiy chaqmoqdan himoya
qilish uskunalari yordamida uning chaqmoqbardoshligini ta’minlash uchun
izolyatsiyaning impuls mustahkamligi etarli hisoblanadi.
Elektrodlar orasidagi havo oralig’i ularning razryadlanish
xarakteristikasi
bo’yicha ikkita guruhga bo’linadi: simmetrik elektrodli oraliq «sterjenь–sterjenь»
160
va keskin nosimmetrik elektrodli oraliq «sterjenь –tekislik». Bunday oraliqlarning
razryadlanish xarakteristikasi chegaraviy hisoblanadi (4.4- rasm). Bu rasmda
elektr uzatish liniyasining tipik havo oraliqlarining razryadlanish xarakteristikasi
keltirilgan. Tayanchda liniyaning izolyatsiya sathini aniqlaydigan oraliq yon
tomondan esayotgan shamolning ta’sirini hisobga oluvchi «o’tkazgich–tayanch
ustuni» S
1
hisoblanadi. Himoya armaturasi bilan
jixozlangan liniyalarda bu S
1
oraliq ko’rinishida himoya armaturasi bilan tayanch ustuni yoki traversi orasi
olinadi. Bu oraliq elektrodlar simmetriyasi bo’yicha «sterjenь – sterjenь» va
«sterjenь – tekislik» o’rtalik holatni egallaydi. Xuddi shunday bunday oraliqning
razryadlanish xarakteristikasining ham o’rtacha holatni egalaydi.
4.4- rasm. Havo oraliqlarining o’rtacha razryadlanish kuchlanishi:
1) sterjenь – sterjenь elektrodlari orasidagi razryadlanish kuchlanishi;
2) sterjenь – tekislik elektrodlari orasidagi razryadlanish kuchlanishi;
3) o’tkazgich – tayanch orasidagi razryadlanish kuchlanishi;
4) o’tkazgich – er orasidagi razryadlanish kuchlanishi;
5) o’tkazgich – er (sterjenli) orasidagi razryadlanish kuchlanishi;
Liniyaning tayanchlari oralig’idagi izolyatsiya sathi «o’tkazgich –
o’tkazgich»
S
