175
joylashgan izolyatorda bo’lib, zaminlangan konstruktsiyaga
yaqin joylashgan
izolyatorlarda
oshib
boradi.
Izolyatorlar
shodasi
bo’ylab kuchlanish
taqsimlanishining notekisligi shodaning uzunligi oshib borgani sari kuchayib
boradi. Izolyatorlar shodasida kuchlanishning taqsimlanishini
tekislash uchun
qo’llaniladigan usul – himoya armaturasinining qo’llanilishidir. Himoya
armaturasi izolyatorlarning o’tkazgichga nisbatan bo’lgan sig’imini kattalashtiradi.
Kuchlanishning shoda bo’ylab taqsimlanishini tekislashning eng qulay yo’li faza
o’tkazgichlarini parchalashni qo’llash hisoblanadi. Yana shuni ta’kidlash lozimki,
ximoya armaturasi shodaning qoplanishida razryadlanish jarayoni izolyatorlar
sirtiga tegmasdan havo orqali rivojlanishini ta’minlaydi. Himoya armaturasi metall
sterjenьdan yoki metall trubadan yasalib u har xil shaklda (sirg’a, sakkiz shaklida,
oval) bo’lishi mumkin.
Izolyatorlar shodasi bo’ylab kuchlanishning notekis taqsimlanishi natijasida
o’tkazgichga yaqin joylashgan izolyatorda ishchi
kuchlanishda ham tojlanish
razryadi rivojlanishi mumkin. Shodadagi izolyatorda tojlanish boshlanishi uchun
undagi kuchlanish 20 – 25 kV dan kam bo’lmasligi kerak. Simga yaqin joylashgan
izolyatorlarda ishchi kuchlanishda ham tojlanish boshlanib, kuchli radiopomex
hosil qilishi hamda uning metal qismlarida chirishning (karroziya)
boshlanishiga
olib kelishi mumkin. Kuchlanishning notekis taqsimlanishi ta’sirida shodadagi
elementlar soni qanday bo’lishidan qat’iy nazar simga nisbatan birinchi turgan
izolyatorda kuchlanishning tushishi 20%- ga tengligi aniqlangan.
Shodaning o’rtacha quruq
razryadlanish kuchlanishi, xuddi havo
oralig’idagidek shodaning uzunligi oshgani sari kamayib boradi. Masalan
shodaning uzunligini 1m dan 6 metrgacha uzaytirganimizda uning o’rtacha quruq
razryadlanish kuchlanganligi 5,5 dan 2.8 kV/sm gacha kamayadi (4.9- rasm).
Kommutatsiya impulslari ta’sir etganda, quruq razryadlanish
kuchlanganligining
pasayishi 50 Gts chastota bilan davriy o’zgaruvchi kuchlanishdagiga nisbatan
ancha sekin amalga oshadi.
176
4.9- rasm. Quruq razryadlanish kuchlanishining ximoya armaturasiga ega bo’lmagan (1)
va ega bo’lgan (2) shodaning uzunligiga bog’liqligi.
Izolyatorlar shodasining elektr mustahkamligi o’rtacha ho’l razryadlanish
kuchlanganligi bilan xarakterlanadi:
nH
U
E
HR
HR
,
(4.9)
bu yerda
HR
U
- izolyatorlar shodasining ho’l razryadlanish kuchlanishi.
Ho’l razryadlanish kuchlanganligining doimiyligi shodaning ho’llangan sirti
bo’ylab kuchlanishning etarlicha tekis taqsimlanishi bilan ta’minlanadi. Ho’l
razryadlanish kuchlanganligining qiymati izolyatorlar turiga bog’liq holda, 50 Gts
chastota bilan davriy o’zgaruvchi kuchlanishda osma
likobsimon izolyatorlar
uchun 2,0 dan 2,6 kV/sm gacha o’zgaradi. Bu ko’rsatkich kommutatsiya
impulslarida o’zgaruvchan kuchlanish holatidagiga nisbatan kattaroq (taxminan
1,5 marta) bo’ladi. Bu esa kuchlanishning qisqa muddatga ta’sir etishi va izolyator
sirtida issiqliq jarayonining to’liq rivojlanishi uchun etarli emasligi bilan
tushuntiriladi.
Razryadlanish kuchlanishining qiymati bilan izolyator sirti bo’ylab
oqayotgan sirg’ish toki orasidagi bog’lanish quyidagicha ifodalanadi.
sir
sir
R
U
I
,
(4.10)
bu yerda
R
sir
– izolyator sirti bo’ylab sirg’ish qarshiligi.
