Taqsimot kanalini tashkil etishda birmchi o ‘ringa kanaining
tuzilishi
va darajasi, ya’ni kanal qanday a ’zolardan tashkil topishi
aniqlab olinishi kerak.
Nazorat savollari:
1. Iste’molchi va ta ’minlovchi bir-biri bilan qanday bog‘lanadi?
2. Taqsimot kanali degarvda qanday jarayon tushuniladi?
3. Taqsimot jarayoni bevosita nimalami o ‘z ichiga oladi?
4. Kanaining darajasi deganda nima tushuniladi?
5. Ikkinchi darajali kanal deb qanday kanalga aytiladi?
8.3. Tovarlarni yetkazib berish kanallarini tanlash
Tovarlarni yetkazib berish kanali mahsulotlarni
yetkazib berish
uchun zarur bo‘lgan sarf-xarajat miqdoriga qarab amalga oshirishi
kerak.
Har bir turdagi yetkazib berish kanali uchun sarf-xarajatlar
quyidagicha aniqlanadi:
ZOzo + ZOko + ZOtr + Z Oot
+
ZOkom + ZOttr + Zobuyur.
,+ Zoxuj + Zosug‘ir < ZTzo + Z T ko + Z T tr + Z T o t+ Z T k o m
+ Z T buyur... + ZTxuj + Z T su g ‘ir + ZTtovar
bu yerda,
ZOzo - tovarni zaxirada omborda va yo‘lda turib qolganligidan
ko ‘ridadigan y o ‘qotishlar;
ZOko - tovar zaxiralarini korxona omborida saqlash xarajatlari;
ZO tr - tovarlarni transportirovka qilish umumiy xarajatlari;
Z Oot -
ortish - tushirish xarajatlari;
ZOkom
-
transport
broker
kompaniyalarining
savdo-
vostachilarini komission rag‘batlantirish xarajatlari;
ZOttr - tovarlarni transportirovka qilish umumiy xarajatlari;
Zobuyur. - buyurtmani bajarilmagani oqibatida ko‘rilgan zarar;
Zohuj. - hujjatlarni rasmiylashtirish xarajatlari;
Zosug‘ur - sug‘urta xarajatlari;
102
ZTzo - tovami zaxirada turib qolganligidan ko‘ridadigan
yo‘qotishlar;
ZTko - tovar zaxiralarini korxona va iste’molchilar omborida
turib qolishidan ko‘riladigan yo‘qotishlar;
ZTtr - tovarlarni transportirovka qilish umumiy xarajatlari;
ZTot - ortish - tushirish xarajatlari;
ZTkom
-
savdo-vostachilarini
komission
rag‘batlantirish
xarajatlari;
ZTbuyur. - tovarlarni o ‘z vaqtida
yetkazib berila olmaganligi
sababli buyurtmani bajarilmaganligidan ko‘riladigan;
ZThuj. - hujjatlarni rasmiylashtirish xarajatlari;
ZTsug‘u r - sug‘urta xarajatlari;
ZTtovar - tovarlarni yo‘lda buzilishi va yo‘qotilishidan
ko‘riladigan yo‘qotishlar.
Formulaning chap tarafi tovarlarni vositachilar orqali yetkazib
berish o ‘ng tarafi esa tranzit (bevosita) yetkazib berish xarajatlarini
tavsiflaydi.
Kanallaming
har xil variantlarini
aniqlayotganda qaysi
ko‘rinishdagi vositachilardan foydalaniladi va ular kim tomonidan
va kimning hisobidan ish yuritadilar belgilab olinishi kerak:
1. Dilerlar - ulgurji va ba’zi hollarda chakana vositachilar bo‘lib
operatsiyalarni o ‘z nomidan va hisobidan amalga oshiradilar. Ular
shartnoma bo'yicha tovarlarni sotib oladilar va iste’molchilarga
yetkazib beradilar.
2. Distribyuterlar - ulgurji va chakana vositachilar bo‘lib,
o ‘zlarining nomidan ishlab chiqaruvchi
hisobiga ish yuritadilar
ishlab chiqaruvchi distribyuterga o ‘z mahsulotini m a’lum bir
hududda va m a’lum bir vaqt davomida sotish huquqini beradi.
3. Komissionerlar - ulgurji va chakana vositachilar bo‘lib, ular
o ‘zgalarning nomidan va ishlab chiqaruvchi hisobiga ish ko‘radilar.
Komissionerlar mahsulotga egalik huquqiga ega bo‘lmaydilar ularga
bajarilgan operatsiyalar uchun foizlarda haq to‘lanadi.
4. Brokerlar -
ulgurji va chakana vositachilar bo‘lib, ular
kontragentlarni o‘zaro kelishtirish asosida sotuv operatsiyalarini
amalga oshirilishiga yordam beradilar.
Brokerlar mahsulotga egalik
qilolmaydi va sotilgan mahsulot miqdoriga qarab rag‘batlanti-
riladilar.
103
Taqsimot kanalining ishtirokchilari aniqlanib bo‘linganidan
keyin mahsulotlarni ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga yetkazib
berish zanjiri tashkil topadi.
