‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

kon jinslari massivini qazishga tayyorlashda quyidagi usullardan 
keng foydalaniladi: kon jinslarini bevosita massivdan ajratib olishga 
asoslangan m exanik usul. gidravlik usul, maxsus yum shatkich 
m a sh in a la r y o rd a m id a kon jin sla ri m assivini y u m sh atish
(m aydalash), burg‘ilab portlatish asosida kon jinslari massivini 
buzish (maydalash).
Mexanik usulda yum shoq va b o ‘shoq kon jinslari ekskavator 
yoki boshqa kon qazish mashinalari yordamida bevosita massivdan 
ajratib olinadi va transport vositalariga yuklanadi.
Gidravlik usul o ‘zidan suv yoki suyuq aralashm alam i o ‘tkazib 
yuborish qobiliy atig a ega b o ‘lgan ko n jin sla rin i qazishga 
tayyorlashda q o ‘llaniladi. Bunda yuqori bosimdagi suv oqim i jins 
g ‘ovaklariga kirib, jins zarrachalarini bir-biriga bog‘lab turgan 
moddani (sementni) eritib, jinsni ng qattiqlik darajasini pasaytiradi, 
ya'ni yumshatadi.
Yarim qoyasim on jinslarni qazishga tayyorlash traktorga 
o ‘matilgan maxsus yumshatish (maydalash) qurilmalari yordamida 
amalga oshiriladi.
Q attiq qoyasim on jinslarni qazishga tayyorlash burg‘ilab- 
portlatish usulida bajariladi. Bu usulda maydalangan kon jinslarining 
o ‘lc h a m la ri tu rlic h a b o ‘lishi tu fay li q a zib y u k lo v ch i va 
transportlovchi vositalaming parametrlariga mos kelishi talab etiladi.
Jins b o ‘laklarining chiziq b o ‘yicha m aksim al o ‘lcham i 
quyidagicha b o lish i talab etiladi:
- b ir c h o ‘m ichli ekskavatorlar uchun - \тях ^ 0 ,8 (q )1/3;
- avto va tem iryo‘l transporti uchun - 1 ^ ^ 0,5 (Q )1/3;
- konveyer transporti u ch u n - 
0,5 - 0,1;
- maydalash uskunasi (tegirm on) uch u n - lmax^ 0,75 ;
bunda, q - ekskavator c h o ‘m ichining hajm i, m 3; Q - avto-
mobil yoki dum pkar (vagon) kuzovi hajm i, m 3; V, - konveyer 
lentasi kengligi, m ; Vq -tcgirm onning qabul qilish panjarasi 
kengligi, m.
Q ‘lcham lari talab etilgandan katta b o ‘lgan jins b o ‘laklari - 
nogabarit deb yuritiladi va ularni qayta (ikkilam chi) maydalash 
lozim bo‘ldi.
15

Karyerlarda kon jinslarini burg‘ilab-portlatish asosida buzishda 
(maydalashda) turli usullardan foydalaniladi (3-rasm ).
Skvajinlar chuqurligi (ls). p o rtlatilay o tg an p o g ‘o n an in g
balandligi (H p), og‘ishburcliagi («) va q o ‘shimcha qismi (pog'ona 
asosidan pastga burg‘ilangan qismi -perebur) m iqdori (lq) larni 
hisobga olgan holda aniqlanadi. Skvajinaning qo'shim cha qismi ^ 
pog‘ona asosidagi jinslarni sifatli buzilishini ta ’minlash maqsadida 
buig‘ilanadi. Skvajinaga ixirtlovchi mcxlda zaiyadi joylashtirilgandan 
so‘ng zaiyad balandligi bilan skvajina og‘zi o ‘rtasida qolgan bo'sliliq 
tiqin bilan to‘ldiriladi.

Download 2,52 Mb.