|
Ideal siqib chiqaruvchi gomogen reaktorda
|
| bet | 4/5 | | Sana | 23.12.2023 | | Hajmi | 1,54 Mb. | | #127196 |
Bog'liq KURS SIHI Mahmudova Mat.modellashtirishIdeal siqib chiqaruvchi gomogen reaktorda
boruvchi kimyoviy jarayonni tadqiq etish
Ideal siqib chiqaruvchi reaktorda n-oktanning i-oktan va kreking
mahsulotlariga aylanish reaksiyasi amalga oshsin:
n - → i -
bunda 700 K da j/mol – ekzotermik reaksiya; j/mol – endotermik reaksiya. k1 k2
Reaksiyani quyidagi ko’rinishda ifodalaymiz: A → B → S + V.
Jarayonning matematik modeli (3) tenglamalar hisobga olingan holda quyidagi material va issiqlik tenglamalari sistemasi ko’rinishida yozilishi mumkin:
bunda p – reaktordagi bosim, MPa.
Boshlang’ich shartlar: t = 0 da
universal gaz doimiysi , R = 0,00845
Reaksiyaning issiqlik effekti ( ) i-chi reaksiyaning entalpiyasi
kattaligiga ( ) teskari ishora bilan teng bo’lganligi uchun:
u holda j/mol, j/mol bo’ladi.
Differensial tenglamalar sistemasini yechish uchun Eylerning sonli
usulidan faydalanish mumkin.
Hisoblash natijalari 2-3-rasmlarda keltirilgan.
2-rasm. Reaksiyaga kirishadigan moddalar konsentratsiyasining
vaqtga bog’liqligi
3-rasm. Temperatura o’zgarishining vaqtga bog’liqligi
Olingan natijalar asosida shuni qayd etish mumkinki, ideal almashinish reaktorida modda konsentratsiyasi va temperaturaning o’zgarishiga qarab komponentlarning o’zgarish darajasini hisoblash mumkin.
Statsionar sharoitda ideal siqib chiqarish reaktorida boradigan
kimyoviy jarayonni tadqiq etish
Ideal siqib chiqarish reaktorida kimyoviy reaksiyaning borishini matematik modellash usulida tadqiq etishning mohiyati reaktorning chiqishida reaksiyaga kirishadigan moddalar konsentratsiyasi va oqim temperaturasini kantakt vaqtiga bog„liqligini aniqlashdan iborat.
Ideal siqib chiqarish reaktorida quyidagi kimyoviy reaksiya borsin:
k1 k2
A → B → S
Ideal siqib chiqarish reaktorida reagentlar tarkibi va oqim
temperaturasi apparat uzunligi (yoki kantakt vaqti) bo’yicha o’zgarganligi uchun unda boruvchi jarayon (7, 8) differensial tenglamalar sistemasi bilan ifodalanadi.
U holda kimyoviy jarayonning matematik modeli quyidagi material va
issiqlik balansi tenglamalari sistemasi bilan (reaktorning ish rejimi - statsionar) yozilishi mumkin:
(13)
bunda – reaksiya tezliklari konstantalari; –
komponentlar konsentratsiyalari.
Differensial tenglamalar sistemasini yechish uchun Eylerning sonli
usulidan foydalanish mumkin.
Hisoblash natijalari 4-5-rasmlarda keltirilgan.
4-rasm. Ideal siqib chiqarish reaktorida komponentlar
konsentratsiyalarining kantakt vaqtiga bog’liq holda o’zgarishi
5-rasm. Ideal siqib chiqarish reaktorida temperaturaning kantakt
vaqtiga bog’liq holda o’zgarishi
6-rasm. Ideal siqib chiqarish reaktorida o’tish darajasining kantakt
vaqtiga bog’liqligi
Xulosa
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng, o‘z taraqqiyotining muhim shartlaridan biri bo‘lgan xalqning boy ma’noviy salohiyati va umuminsoniy qadriyatlariga hamda hozirgi zamon madaniyati, iqtisodiyoti, ilmi, texnikasi va texnologiyasining so‘nggi yutuqlariga asoslangan mukammal ta’lim tizimi barpo etilmoqda.
“Ta’lim to‘g’risida” gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinishi natijasida ilmiy – texnika taraqqiyoti yutuqlarini xalq xo‘jaligiga tadbiq qilish ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish bilan uzviy bog’liq ekanligining ahamiyati tobora ortib bormoqda.
Oliy o‘quv yurtlarining texnika yo‘nalishi bo‘yicha bakalavrlar tayyorlashning yangi o‘quv rejasi va dasturlarida kompyuter va axborot texnologiyalari bilan ishlash, axborotlarga zamonaviy texnik vositalar yordamida ishlov berish va uni tahlil qilish, sonli usullarni amaliy masalalarni yechishga tadbiq qilinishiga kata e’tibor qaratilgan.
Oliy o‘quv yurtlarida tayyorlanayotgan mutaxassislarga matematik usullarni o‘rganishdan maqsad shuki, ular bu usullarni o‘zlashtiribgina qolmay, balki balki ularni xalq xo‘jaligining turli amaliy masalalarini yechishga qo‘llay olishlari, olingan yechimni tahlil qila bilishlari hamda yechimga asoslanib to‘g’ri qaror qabul qilishga doir malakali mutaxassis bo‘lib yetishishlari kerak.
Matematika turmush masalalarini yechishga bo‘lgan ehtiyoj tufayli vujudga kelganligi uchun ham u sonli matematika ya’ni hisoblash matematikasi bo‘lib, uning maqsadi esa masala yechimini son shaklida topishdan iborat edi. XI asrda yashagan buyuk o‘zbek matematik olimi Muhammad ibn Muso al – Xorazmiy hisoblash matematika fanini yaratishga katta hissa qo‘shgan. Chet el olimlaridan Nyuton, Eyler, Lobachevsky, Gauss kabilar ham bu fanni yaratishga ulkan hissa qo‘shganlar.
Pedagogik tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish jarayonida o‘quvchilar masalani qism masalalarga ajratib yechish natijasida nafaqat o‘quv materialini chuqur o‘zlashtirib oladilar. Shu bilan birga mustaqil fikrlay oladigan, o‘zini-o‘zi boshqara oladigan shaxslar bo‘lib voyaga yetishlari aniqlandi va isbotlandi.
Kuzatish va tajribalar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilarga matematikani O‘qitish jarayonida asosan reproduktiv metodda o‘rganish malakasi boshqa malakalarga nisbatan tezroq ro‘yobga chiqishini bir nechta misol va masalalarni yechish orqali guvohi bo‘ldik. Tajribaga ko‘ra o‘quvchilarda tadqiqiy ko‘nikmani shakllantirish o‘zining imkoniyat darajasiga qarab va o‘quv materialini qaysi sinfdan boshlanishiga qarab, har xil darajada bo‘lishini ko‘rishimiz mumkin.
Matematika O‘qitishda o‘quvchilarning tadqiqiy ko‘nikma va malakalarini
tavsiyanomalar va har xil mazmundagi tarqatma materiallar to‘plami ishlab chiqildi. Har bir darsning mazmunli o‘tishi va sifat ko‘rsatkich darajasiga chiqish mezonlari ilmiy asosda tashkil qilindi.
Shakllantirish, bilimlar tizimining asosiy qonuniyatlari, qoidalari, metodik shart-sharoitlari asosida o‘rganildi. Bunda matematik bilimlar tizimini yuzaga keltirish va uning tatbiqini amalga oshirish masalalari, matematikaning qonun-qoidalarini chuqur o‘rganish hamda puxta o‘zlashtirish holatlari aniqlandi. Matematika O‘qitishda o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirish va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini o‘stirishning sifat ko‘rsatkichlari, hayotiy tajribalar mohiyat mazmuniga ko‘ra amalga oshirildi.
Umuman olganda, umumta’lim maktablari o‘quvchilarining tadqiqiy ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha o‘tkazilgan tajriba-sinov va tadqiqot ishlari yaxshi samara berdi.
Matematikaning ichki qonuniyatlari asosida har bir dars tuzilishini aniqlash orqali o‘quvchilarda tadqiqiy ko‘nikmalarni shakllantirish ilmiy asosda tashkil qilindi. Natijada o‘quvchilarning murakkab ko‘rinishdagi topshiriqlarni yechishga bo‘lgan qiziqishlari ortganligi aniqlandi.
|
| |
