1- TAJRIBA ISHI. TABIIY SUVLARNI DAG‘AL VA KOLLOID
ZARRACHALARDAN TOZALASH
Ishning maqsadi. Suv tozalash jarayonlarida
ishlatiladigan qurilmalarni
konstruksiyalarini o‘rganish, tabiiy suvlari tozalashda kerakli reagentlar miqdorini
aniqlash .
Kerakli asbob uskunalar: Koagulyantlar, kolbalar, filtrlovchi qog‘ozlar,
elektron tarozi, pH metr,
termometrlar, kimyoviy reagentlar suv qizdirish
moslamalari.
Tayanch iboralar: Koagulyatsiya, koeffitsient, muallaq dag‘al zarrachalar,
kalloid-dispers kremniy, temir, alyuminiy, molekulalar, pH metr, izoelektrik,
reagent, dissotsiya, Amfalit, tarozi, kolba, probirka.
I. Nazariy tushunchalar
1.1. Ishning maqsadi va umumiy tushunchalar
Bu tajriba ishida tabiiy suvlarni tarkibida uchraydigan dag‘al va kalloid -
dispers zarrachalardan qanday tozalash texnologiyasi ko‘rsatilgan bo‘lib, ishning
maqsadi quyidagilardan iborat:
1.Koagulyatsiya jarayonini suvning pH shi har xil bo‘lgan
hollarda olib
borish;
2.Koagulyatsiya natijasini suvning ishqorligi, tiniqligi va undagi organik
moddalarning miqdori (oksidlanishi) o‘zgarishi bilan tekshirish.
Tabiiy suvlarning tarkibida uchraydigan organik va anorganik, shuningdek
kalloid
moddalar, issiqlik elektr – stantsiyalarda suvning bug‘ga aylanish
jarayonida isitgachlar devorlarida har xil suvda erimaydigan qattiq moddalar, ya‘ni
«qatlam»lar ajralib chiqishiga sabab bo‘ladi. Bunday qatlamlarning issiqlik
o‘tkazuvchanlik. koeffitsienti metallar va metall qotishmalari, issiqlik
o‘tkazuvchanlik koeffitsientidan nihoyat kichik bo‘lganligi uchun bug‘
generatorlarning ishlash jarayonida yoqilg‘ilarning ko‘proq sarflashiga, bug‘ hosil
qiluvchi uskunalarning tezroq ishdan chiqishiga
va nihoyat issiqlik elektr
stantsiyalarining foydali ish koeffitsientining pasayib ketishiga sabab bo‘ladi.
Yuqorida ko‘rsatilgan kamchiliklarga barham berish uchun tabiiy suvlar,
elektr stantsiyalarida ishlatishdan oldin ximiyaviy va termik usullar bilan har xil
keraksiz moddalardan tozalanadi. Tabiiy suvlarning tarkibida uchraydigan har xil
keraksiz moddalar, zarrachalarning katta – kichikligiga
qarab uch guruhga
bo‘linadi:
I-guruhga suvdagi muallaq dag‘al zarrachalar kiradi. Bularning o‘lchami
100 mmk.dan katta bo‘ladi.
II- guruhga suvdagi kalloid-dispers zarrachalar kiradi. Bunday kalloid
zarrachalarning o‘lchami 1 mmk.dan 100 mmk, gacha bo‘ladi.
III
- guruhga ion yoki molekulyar ko‘rinishdagi zarrachalar kiradi.
Bunday zarrachalarning o‘lchami 1 mmk.dan kichik bo‘ladi.
Tabiiy suvlardagi I guruhga, ya‘ni muallaq dag‘al zarrachalar suvda
uchraydigan mexanik jinslardan qum, tuproq va shunga o‘xshash
moddalardan
iborat bo‘lib, bunday moddalar suvning loyqaligini oshiradi, Tabiiy suvlarni
bunday dag‘al zarrachalardan har xil tinitgich qurilmalarda suvni tinitish orqali
tozalanadi. Suv tinitish jarayonida dag‘al zarrachalarning zichligi suvning
zichligidan katta bo‘lsa, bunday zarrachalar tinitgichlarga cho‘kadi.
Aksincha ularning zichligi suvning zichligadan kichik bo‘lsa,
bunday zarrachalar
suvning yuziga kalqib chiqadi. Tabiiy suvlarning tarkibida uchraydigan kalloid
zarrachalar suvni tinitish natijasida umuman suvdan ajralmaydi. Tabiiy suvlarda
asosan quyidagi moddalar, ya‘ni, kremniy, temir, alyuminiy bi-rikmalari,
suvga
ko‘kish rang beruvchi gumus birikmalar kalloid zarrachalar ko‘rinishida bo‘ladi.
Bunday zarrachalar suvda muallaq holatda bo‘lib erkin holatda cho‘kish
xususiyatiga ega emas. Quyidagi 1.1- rasmda. Suv molekulalarining tuzilishi (a) va
orbitada aylanishi (b) sxemasi keltirilgan.
