41
A) 0,0002 mm.
B) 0,00002 mm.
C) 0,000002 mm.
D) 0,0000002 mm.
15. Bir litr suw neshe sm
3
qa teń?
A) 500.
B) 100.
C) 1000.
D) 2000.
16. Gápti dawam etiń. «Zattıń dúzilisin anıqlaw ushın... kerek».
A) .... massasın kólemine bóliw ...
B) ... massasın kólemine kóbeytiw ...
C) ... massasın kólemine qosıw ...
D) ... massasın kóleminen alıw ...
17. Súwrette keltirilgen deneniń massası hám kólemi qanshaǵa teń?
Tıǵızlıǵı 1500 kg/m
3
.
A) 75000 kg; 50 m
3
.
B) 75000 kg; 100 m
3
.
C) 75000 kg; 30 m
3
.
D) 45000 kg; 30 m
3
.
JUWMAQLAWSHÍ SÁWBET
Siz bunda I bapta úyrenılgen temalardıń qısqasha juwmaqları
menen tanısasız
Fizikalıq deneler
Tábiyatta ushırasatuǵın hár túrli zatlardan quralǵan barlıq
deneler.
Fizikalıq
qubılıslar
Zattı qurawshı bóleksheleri ózgermesten qalatuǵın
halda
júz beretuǵın qubılıslar.
Fizikalıq shama Deneler yaki fizikalıq qubılıslardıń ólshew múmkin
bolǵan parametrleri
Xalıqaralıq
birlikler
sisteması (XBS)
1960-jılı kirgizilgen. Onda tiykarǵı 7 birlik qabıllanǵan:
uzınlıq (metr), massa (kilogramm), waqıt (sekund), tok
kúshi (Amper), temperatura (Kelvin), jaqtılıq kúshi
(kandella), zat muǵdarı (mol). Qalǵan fizikalıq
shamalar
tiykarǵı birlikler járdeminde keltirip shıǵarıladı. Mısalı,
1 N = 1 kg ∙ 1 m/s
2
.
Metr (m)
Uzınlıq birligi. XBS tiykarǵı birligi. Shaması boyınsha
jaqtılıqtıń vakuumda 1/299792458 sekund dawamında
ótetuǵın jolına teń. Úlgisi platina-iridiy quymasınan
tayarlanǵan bolıp, Franciyada saqlanadı.
42
Sekund (s)
XBS tiykarǵı birligi. Shama menen ortasha quyash sut-
kasınıń 1/86400 bólegine teń (1 sutka = 24 saat = 86400 s).
Atom
Grekshe
atomos – bólinbeytuǵın
degeni.
Ximiyalıq
element qásiyetleri saqlanıp qalatuǵın eń kishi bólekshe.
2016-jıldıń dekabr ayına shekemgi maǵlıwmat boyınsha
tábiyiy halda 94 element bar ekenligi anıqlanǵan, 24 i
laboratoriyada payda etilgen.
Molekula
Zattıń qásiyeti saqlanıp qalatuǵın eń kishi bólekshe.
Molekulalar atomlardan quraladı.
Zatlarda molekulalar
birdey atomlardan yamasa hár qıylı atomlardan quraladı.
Latınsha
moles – massa degeni.
Diffuziya
Óz ara tutasqan bir zat molekulalarınıń ekinshi zatqa,
ekinshi zat molekulalarınıń birinshi zatqa óz ara ótiwine
aytıladı.
Gazlarda tez, suyıqlıqlarda ásten, qattı zatlarda
júdá áste boladı. Temperatura artıwı menen tezlesedi.
Latınsha
diffuzio – tarqalıw, shashılıw degeni.
Broun qozǵalısı
Suyıqlıq yaki gazdaǵı júdá kishi bólekshelerdiń toqtawsız
hám tártipsiz háreketi. Bul háreket temperatura artıwı
menen artadı. Qubılıs 1827-jılı inglis botanigi R.
Broun
tárepinen úyrenilgen.
Molekulyar
kúshler
Molekulalar arasındaǵı óz ara tartısıw hám iyterisiw
kúshleri. Júdá qısqa aralıqta júzege keledi.
Massa
Zattıń inertlik hám tartısıw qásiyetin ańlatıwshı fizikalıq
shama. Massa túsinigin birinshi bolıp ilimge I. Nyu-
ton (1687) kirgizgen. Birligi kilogramm bolıp, xalıqaralıq
birlikler sistemasınıń (XBS) tiykarǵı birligi. Úlgisi cilindr
formasında bolıp, biyikligi hám diametri 39 mm ge teń.
Platina-iridiy aralaspasnan 1799-jılı tayarlanǵan.
Tıǵızlıq
Dene massasınıń onıń kólemine qatnası menen ólshene-
tuǵın fizikalıq shama.
ρ
=
m
V
. Tıǵızlıq birligi kg/m
3
.
