Bilib oling. Bo’lsa, esa so’zlari bog’langan qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga, ular o’rtasida qiyoslash va zidlash munosabati mavjudligini ifodalaydi. Bo’lsa, esa so’zlari qiyoslanuvchi bo’lakdan so’ng keladi.
73-mashq. Gaplarni ko’chiring, bog’lovchi vositalarni izohlang.
1. Tovus o’zining chiroyli patlarini ehtiyot qiladi, vijdonli odam esa o’zining sharaf-u shonini saqlaydi. 2. Egrilik insonni qabohatga yetaklaydi, to’g’rilik bo’lsa uni saodatga boshlaydi. 3. Yaxshilik qilmoqlik ulug’ fazilatdir, Buning qadriga yetmaslik esa illatdir. 4. Oy tunda kerak, aql esa kunda kerak. 5. To’g’ri til tosh yoradi, egri til esa bosh yoradi 6. Yaxshidan bog’ qoladi, yomondan esa dog’ qoladi.
74-mashq. Gaplarni o’qing, bo’lsa, esa so’zlarining gapdagi vazifasini tushuntiring.
1. Jahl - dushman, aql esa do’stdir. 2. Dono aybni o’zidan axtaradi ahmoq bo’lsa do’stini ayblaydi. 3. Aql ko’pga yetkazadi, hunar bo’lsa insonni ko’kka ko’taradi. 4. Rostgo’ylik odamni kamolotga yetaklaydi, yolg’onchilik esa uni halokatga olib boradi. 5. So’zning yumshog’i g'azabni so’ndiradi, so’zning qattig’i esa odamni o’ldiradi.
76-mashq. Matnni o’qing, bo’lsa, esa so’zlari va ayiruv yuklamalari ishtirok etgan gaplarni ko’chirib yozing. Bu so’zlarning vazifalarini tushuntiring. Bo’lsa, esa so’zlarini mosini qo’yib, gaplarni davom ettirib, qo’shma gaplar hosil qiling.
1. Halol mehnat ro’zg’orga qut-baraka olib keladi,… 2. Bulbul navosi ko`ngillarni shod aylaydi,… 3. Mehr-muruvvat, saxovat insonlarni bir-biriga yaqinlashtiradi, ... 4. Mehnat bilan har kishi murodiga yetadi,… 5. Oqil-u donoga yo’ldosh bo’lgan kishi hech qachon yo’lidan adashmaydi, ...
77-mashq. Nuqtalar o’rniga qavs ichida berilgan so’zlardan mosini qo’yib ko’chiring. Bu so’zlarning gapdagi vazifasini ayting.
1. Siz uni tartibga chaqirib qo’ying, (bo’lsa, bo’lmasa, esa) ustidan arz qilaman. (Abdulla Qahhor) 2. Ulug’ Navoiy o’zigacha yashagan va o’ziga zamondosh bo’lgan shoirlarning baytlarini yig’ib «Majolis un-nafois» asarini tuzgan holda, avlodlar mulkiga aylantirdi, buyuk Sa’diy Sheroziy (bo‘lmasa, bo‘lsa, esa) xalq donishmandligining nodir namunalariga o’z iste’dodi shu’lasi bilan sayqal berib, «Guliston» va «Bo’ston» larni yaratdi. (E.Vohidov) 3. Aql — eskirmas kiyim, bilim (bo’lmasa, esa, bo’lsa) tuganmas buloqdir. 4. Yaxshi yaxshiga yondashtiradi, yomon (bo’lsa, -esa, bo’lmasa) yo’ldan adashtiradi. (Maqol) 5. Yaxshilik obro’ keltiradi, yomonlik (bo’lmasa, esa, bo’lsa) zulmatga olib boradi. (Maqol)
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob.
V. Uyga vazifa: mashqlar tahlili
VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.
O‘TIBDO‘ _____________________________________
«Ona tili» 9-sinf «____» «_____________» I CHORAK
Mavzu: 17-dars MUSTAHKAMLASH
|
