• 7, j , к m os ravishda Ox, Oy, Oz
  •  8 - § . Chiziqli tezlik va tezlanishni koordinata usulida




    Download 6,72 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet53/191
    Sana15.01.2024
    Hajmi6,72 Mb.
    #137496
    1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   191
    Bog'liq
    1048 pdf 63c96812dd27f 1674143762

    4 8 - § . Chiziqli tezlik va tezlanishni koordinata usulida
    aniqlash
    F a raz qilay lik, jis m Oxyz D e k a rt k o o rd in a ta sistem asin in g Oz 
    o ‘qi atro fid a ay lan m a h a ra k a t qilayotgan b o ‘lsin (86-rasm ). Jism ix­
    tiyoriy n u q tasin in g k o o rd in a larin i x, y, z\ chiziqli tezlikning Ox, 
    Oy, Oz o ‘q la rid a g i p ro y e k s iy a la rin i Vx, V , Vz; b u rc h a k te z lig i 
    proyeksiyalarini cox, coy, co^desak, (47.2) form ulani quyidagicha yozish 
    m um kin:
    74


    i
    j
    к
    со*
    СО у
    со
    X
    У
    г
    Vx i + Vvj + V.k
    yoki
    Vx7 + Vy j + V z k = i (diy z - toz y ) +
    + j(a>z x - z(£>x ) + к (.yco* - xcoy ).
    Bu y e rd a o y = 0 , coy= 0 , сог=со; 7, j , к ~  
    m os ravishda Ox, Oy, Oz o ‘q larn in g birlik 
    vektorlari.
    N atijad a 
    Vx i +V y j + Vz k = i (-со - у ) + y'co ■
     
    b u n d an
    Vx = —со • y, Vy = со - x, Vz =  О, V - (oyjy2 + x 2 ■
    (48.1)
    Chiziqli tezlanishning urinm a va norm al tuzuvchilarini quyidagi­
    ch a yozam iz:
    ax = aixia j + axzk
    ~ a n J
    +
    a ny J

    a „z
    к =

    j
    к
    едг

    у
    Z
    7 j
    к
    С0Л 
    СО у  
    СО^


    V
    х
    г у
    r Z
    Bu yerda: атх, a 
    azz -  u rin m a; а а пу, а пг -  n o rm a l, г^, еу, ег -
    b u rch a k tezlan isn n in g m os ravishda Ox, Oy, Oz o ‘qlaridagi p royek­
    siyalari b o ‘lib, s^—0, £v= 0, c = c .
    N atijada:
    aTXiaxy j + axzk =
    anxi + anyj anZ k =
    i j
    к
    0 0 
    e
    X у
    z
    7 j
    к
    0 0 
    со
    V V V
    x r у
    r Z
    75


    Bu y erd an
    Qxx 
    &У i ®xy
    a nx ~ ~
    ® V y У ®ny
    kelib chiqadi.
    (48.1) ni (48.2) ga q o ‘ysak:
    -
    e x

    axz = 
    0 ,
    = со V , a 
    = 0
    (48.2)
    Clxx 
    ' ®%y 
    &X, 
    anx = -co
    2x , any = -со2y .
    (48.3)
    (48.3) dan foydalanib, chiziqli tezlanish proyeksiyalarini aniqlaymiz:
    Gy
    ^TV + a ny
    (48.4)
    (48.5)
    = ex - (a у .
    C h iziqli tezlanish m iq d o ri esa
    a = 
    7 ( - e y - co2x )2 + ( e x - c o 2y )2 
    fo rm u la d a n foydalanib an iqlan ad i.
    4 9 - § . Aylanma harakatlarni bir jismdan 
    ikkinchi jismga uzatish
    R adiuslari r, va r2 b o ‘lgan tishli g ‘ildiraklar bir-biri bilan tishlash- 
    gan b o ‘lsin (87-rasm , a, b).
    B irinchi g 'ild irak n i y etak ch i, ikkinchisini esa yetaklanuvchi deb 
    faraz qilaylik. Ikkala g ‘ildiraklarning bir-biriga tegib turgan n u q tala ­
    rining tezligi m iqd or va y o ‘nalishi jih atid an b ir xildir:
    1A 
    2 A
    VJA yoki o),/-, = co/2,
    b u n d a n .
    kelib chiqadi.
    CO
    2
    r \
    (49.1)
    87-rasm.
    76


    а
    b
    88-rasm.
    (49.1) m u n o sab at g ‘ild ira k lar h arak ati u zatish ta sm a la ri o rqali 
    b o ‘lg an d a h am o ‘rinlidir (
    88-rasm , a, b).
    (49.1) d an ko‘ram izki, g ‘ildirak lar b u rch a k tezlik larin ing nisbati 
    radiuslarining nisbatiga teskari proporsional ekan.
    G ‘ildirak tishlari tashqi to m o n d a n tishlashgan (87-rasm , a) b o ‘lsa 
    yoki uzatm a tasm alari ayqash b o ‘lsa (
    88-rasm , b), ular har xil to m o n - 
    ga aylanadi. Agar g ‘ildiraklar ichki tom o nd an tishlashgan (87-rasm , b) 
    b o ‘lsa yoki u zatm a tasm alari ayqash b o 'lm asa (
    88-rasm , a), ular bir 
    to m o n g a aylanadi.
    G ‘ildiraklar burch ak tezliklarin in g nisbati tish lar soni z {, Z2 yoki 
    aylanish soni n v n2 orqali qu yidagicha ifodalanadi:
    ? L = 5 L = !!L = !L . 
    (4 9 .2 )
    «2 
    *i 
    «2 
    r\
    Y e ta k ch i g ‘ild irak b u rc h a k te z lig in in g y e ta k la n u v c h i g ‘ild irak
    b u rch a k tezligiga nisbati uzatish soni deb ataladi:
    h,2 = №i
    / ю2 • 
    (49.3)
    87-rasm , b, 
    88-rasm , a dagi g ‘ildiraklar u ch u n uzatish soni m us- 
    b a t; 8 7 -ra sm ,
    88-rasm , b dagi g ‘ild ira k la r u c h u n u z a tish soni 
    m anfiy b o ‘ladi.
    Tishlashgan g'ildiraklar n (bir n echa) juft b o ‘lsa, um um iy uzatish 
    soni h a r b ir juft g ‘ildirak uzatish sonlarining k o ‘paytm asiga teng:
    l \,n = 1 \ ,2 ' 1 2,3

    1 n-\,n
    5
    b u n d a n
    (, „ = ( - l ) m — . 
    (49.4)
    ’ 
    (O
    2
    Bu y e rd a m — tashqi to m o n d a n tishlashgan juft g ‘ildiraklar soni.

    Download 6,72 Mb.
    1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   191




    Download 6,72 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



     8 - § . Chiziqli tezlik va tezlanishni koordinata usulida

    Download 6,72 Mb.
    Pdf ko'rish