|
-TEMA. Awıl xojalıģında basqarıw sisteması dárejeleri.Informaciya sistemalrınıń klasslanıwı, texnikalıq dúzilisi, máseleniń dúziliwi qollanıw tarawı
|
| bet | 71/73 | | Sana | 04.02.2024 | | Hajmi | 13,96 Mb. | | #151371 |
Bog'liq LEKCIYA IKT29-TEMA. Awıl xojalıģında basqarıw sisteması dárejeleri.Informaciya sistemalrınıń klasslanıwı, texnikalıq dúzilisi, máseleniń dúziliwi qollanıw tarawı
1. Informaciya sistemalarınıń basqarıw daǵı ornı.
2. Informaciya sistemalarınıń strukturası hám támiyinleytuǵın bólimleri
3. Avtomatlastırılgan informaciya sistemaları.
Tayansh sózler: basqarıw, ob'ekt, strategiyalıq, model', operativ dáreje, avtomatlastırıw, operativ basqarıw, basqarıwdıń orta dárejesi, basqarıwdıń strategiyalıq dárejesi, boljaw, joybarlaw, normalastırıwtırıw, qarar qabıllaw.
Informaciya sistemasınıń basqarıwdaǵı ornı
Basqarıw sisteması insanlardıń materiallıq dúnyada qandayda bir processni shólkemlestiriw salasındaǵı arnawlı bir maqsetke qaratılǵan iskerlik bolıp tabıladı.
Basqarıw sisteması islewi ushın zárúr bolǵan shárt-shárayatlar tómendegilerden ibarat :
1. Basqarıw ob'ektleriniń bar ekenligi.
2. Usı ob'ekt iskerliginiń maqseti málim bolıwı.
3. Basqarıw sisteması ózbetinshe háreketqilishi ushın arnawlı bir huqıqlarǵa iye bolıwı
4. Basqarıwshı ob'ekttiń basqariluvchi ob'ekt haqqında tolıq maǵlıwmatlarǵa ıyelewi.
Basqarıw teksheleri:
Ádetde qálegen shólkem bir neshe ob'ektlerden ibarat quramalı kompleks bolıp, olardıń ózi hám taǵı basqaruv procesi hám bólimlerinen tashkil tapqan. Sol sebepli de komplekstiń kelisim halda islewi ushın qosımsha basqarıw bólegi kiritiledi. Ol basqa basqarıw bólimleri hám basqariluvchi processler háreketlerin muvofiklashtiradi, olar iskerligin komplekstiń ulıwma maqsetlerin orınlawǵa jóneltiredi. Talay quramalı dúzılıwlı basqarıwshı processda basqarıw bólegi kóp dárejeli strukturaǵa ıyelewi múmkin.
Ádetde ob'ekttiń basqarıw bóleginde basqarıwdıń joqarı, orta, tómen dárejesi menen farklanadi.
Qálegen shólkemdiń basqarıw dúzilisi dástúrge kóre úsh dárejege: operatsion, funktsional hám strategiyalıq dárejege bólinedi.
1-súwret. Informaciya sistemasınıń basqarıw dárejesi suwretlengen.
Basqarıwdıń operativ dárejesi:
Operativ basqarıw dárejesi kóp ret kaytariluvchi wazıypalar hám operatsiyaların sheshiwin hám de keletuǵın ámeldegi informaciyalar ózgeriwin atap kórsetiwdi támiyinleydi. Usı dárejede atqarılatuǵın operatsiyalar kólemi de, basqarıw qararların qabıllaw dinamikası da jetkiliklishe yukori. Onı kóbinese jaǵday ózgeriwine tez juwap qaytarıw zárúriyatı sebepli operativ basqarıw dárejesi dep da júrgiziwedi.
Basqarıwdıń orta dárejesi:
Orta (taktik funktsional ) basqarıw dárejesi birinshi dárejede tayerlangan informaciyalardı aldınan analiz etiwdi talap etetuǵın máseleler sheshimin támiyinleydi. Sheshiletuǵın máseleler kolemi azayadı, biraq olardıń quramalılıǵı asadı. Usı waqıtta kerekli sheshimdi mudamı da operativ islep chikish múmkinshiligi bolmaydı. Onıń ushın jetpegen maǵlıwmatlardı jıynaw, analiz etiw hám pikirlewge ko'shimcha waqıt talap etiledi.
Basqarıwdıń strategiyalıq dárejesi:
Strategiyalıq dáreje sırtqılotning uzok múddetli strategiyalıq maqsetlerine erisiwge jóneltirilgen basqarıw qararlardı tańlawdı támiyinleydi.
Madomiki, qabıl etiletuǵın qararlar nátiyjeleri oradan uzaq waqıt ótkennen ko'rinar eken, bul dárejede strategiyalıq joybarlaw sıyaqlı basqarıw wazıypaları áhmiyetli áhmiyetke iye. Kóbinese basqarıwdıń strategiyalıq dárejesi strategiyalıq yamasa uzok múddetli joybarlaw dep júritiledi.
195-súwret. Shólkemdi basqarıw strukturasınıń ulıwma kórinisi.
Sistemanıń basqarıw funktsiyaları:
Boljaw — bul sırtqı ortalıqtıń júzege keliwi múmkin bolǵan jaǵdayın, basqarılatuǵın ob'ekttiń ózin tutıwın anıqlaw maqsetinde maǵlıwmatlardı qayta islew hám de olar hár birewiniń itimallıǵın bahalawdan ibarat.
Joybarlaw basqarıwdıń maqseti hám oǵan eriwi jolların anıqlaw, háreket rejesin dúziw jáne onıń perspektivasın anıqlaw.
Normalastırıwtırıw — sistemanıń qásiyetlerin ańlatiwshı statistikalıq maǵlıwmatlardı turaqlı túrde jıynaw hám olar tiykarında sistemanıń bir normada iskerlik kórsetiwin támiyinlep turıw.
Esapqa alıw basqarılatuǵın ob'ekt hám sırtqı ortalıq parametrleri kompleksin atap kórsetiwden ibarat. Ol taǵı keletuǵın maǵlıwmatlardı daslep qayta islew, atap aytqanda, klassifikaciyalaw, gruppalaw hám taǵı basqa arifmetik hám de logikalıq operatsiyalardı óz ishine aladı.
Analiz etiw basqarıw sisteması dúzilisin tańlaw hám qáliplestiriw sistema elementleri ortasındaǵı munasábetti hám baylanıslılıqtı anıqlaw.
Qadaǵalaw islep shıǵarıw procesin baqlaw hám rasında orınlanǵan jumıstıń joba boyınsha belgilengenligi tug'riligini tekseriw.
Esabat joba atqarılıwınıń yamasa onıń málim bir basqıshı atqarılıwınıń juwmaqlawshı esabatı, basqarıw nátiyjelerin bahalaw.
Qarar qabıllaw maqsetti anıqlaw. Qarardı islep shıǵıw hám qabıl qılıw. Qarar atqarılıwın shólkemlestiriw hám baqlaw.
Basqarıw sistemasında tiykarǵı funktsiyalardan biri - qarar qabıllaw funktsiyası bolıp tabıladı. Basqarıw sheshimin eki qıylı qabıllaw múmkin:
1. Jalǵız jaǵdayda.
2. Kollegial.
Qarardı qabıllaw úsh basqıshda ámelge asıriladı:
Maqsetti anıqlaw.
2. Qarardı islep shıǵıw hám qabıllaw.
3. Qarar atqarılıwın shólkemlestiriw hám baqlaw.
Birinshi basqıshda jaǵdaydı analiz qılıw, mashqalalı jaǵdaynı anıqlaw, maqsetti anıqlaw
Ekinshi basqıshda másele qóyıladı hám qarardıń variantların anıqlaw, qarardı tańlaw hám tastıyıqlaw.
Úshinshi basqıshda qarardı orınlaw jobası anıqlanadı, qarardıń atqarılıwı esabatı beriledi, ol qadaǵalaw etiledi hám de qarar atqarılıwı basqarıladı.
Informaciya sistemalardıń túri olar kimning qaleiw erk-ıqrarın ańlatadı hám qanday dárejede basqarıladı degen sorawǵa juwap beriw menen anıqlanadı. Bul suwretde informaciya sistemalar funktsional belgi hám basqarıw dárejeleri hám xızmetkerlerdiń ilmiy tájriybeleri tiykarında klassifikatsiyalangan.
3 - súwret. Informaciya sistemalar funktsional belgi hám basqarıw dárejeleri hám xızmetkerlerdiń ilmiy tájriybeleri tiykarında klassifikatsiyalaniwi.
Suwretden usıdan ayqın boladı, basqarıw dárejeleri qanshellilik joqarı bolsa, qánigeler hám menedjerlarning informaciya sistema arqalı atqarılatuǵın jumıslar muǵdarı sonsha kem boladı. Lekin, bunda informaciya sistemanıń quramalılıǵı hám intelektual múmkinshilikleri asıp baradı hám menedjerlarning qarar qabıllawlar áhmiyeti artıp baradı. Basqarıwdıń hár qanday dárejesinde funktsional bólimlerden informaciyaǵa bolǵan mútajlik artıp baradı.
Piramida tiykarında jumıs orınlawshı xızmetkerler maǵlıwmatlardı qayta islewmenen shuǵıllanadılar, tómen basqısh menedjerlari operativ basqarıw menen shuǵıllanadılar. Piramidanıń joqarıgidagi strategiyalıq basqarıw dárejesinde informaciya sistemalar óz áhmiyeti tárepinen strategiyalıq informaciya sistemalar bolıp Basqarıw dárejeleri Xızmetkerler dárejeleri
Funktsional sistemalar
Joqarı buwın menedjerlari
Orta buwın menadjerlari
Jumıs orınlawshılar
Strategiyalıq
Funktsional
Operativ kadrlar
Jumıs. shıǵarıw
Finans
Marketing qaladı hám joqarı bo'g'im menedjerlarining iskerligin, máselelerdiń jaman strukturalanǵan jaǵdayında qarar qabıllawların qollap quwatlaydilar.
Operativ dárejedegi informaciya sistemalar. Qánigeler ushın informaciya sistemalar.
Bul jerde eki qıylı informaciya sistemalar ámeldegi bolıwı múmkin: qánigebajaruvchilar hám qánige-tómen buwın daǵı menedjerlar ushın informaciya sistemalar.
Operativ dárejedegi informaciya sistemalar qánige-orınlawshılardıń shártnamalıq sawda-satıq jumısları (schetlar, nakladnoylar, aylıqlar, kreditler, sheki onim hám materiallar aǵımı...) haqqındaǵı maǵlıwmatların qayta isleydiler. Bul dárejedegi informaciya sistemalardıń maqseti-ámeldegi jaǵday haqqındaǵı sorawlarǵa juwap beriw hám firmanıń shártnamalıq jumısların gúzetip barıwdan ibarat esaplanadi. Bul talaplarǵa juwap beriw ushın informaciya sistemalar ápiwayı, úzliksiz isleytuǵın, anıq informaciya beretuǵın bolıwı kerek.
Operativ dárejedegi máseleler, maqsetler, informaciyalardıń dárekleri aldınan anıqlanǵan hám joqarıdarajada strukturalanǵan. Sheshimlerdi tabıw anıq algoritm tiykarında programmalastırıwtirilgan.
Operativ dárejedegi informaciya sistemalar firmanı sırtqı dúnya menen baylaw zveno bolıp xızmet etedi. Eger sistema jaman islese, shólkem informaciyanı sırtdan yamasa almaydı yamasa shıǵarmaydı. Odan tısqarı, usı sistema basqa sistemalar ushın tiykarǵı informaciya beretuǵın bolıp tabıladı, sebebi ol operativ hám arxivlanǵan informaciya islep shıǵadı. Operativ informaciya sistemanıń óship qalıwı negativ jaǵdaylarǵa alıp keliwi múmkin.
Mısallar. Operativ dárejedegi informaciya sistemalar :bank depozitlari
ushın informaciya sistemalar, zakazlarni qayta isleytuǵın informaciya sistemalar, aviabiletlarni registratsiya etiwshi informaciya sistemalar (shama menen oylayıq sistema
islemey qaldı, neler júz beriwin oylap kóreylik), aylıqlardı beriw ushın informaciya sistemalar.
Operativ dárejedegi qánige-menedjerlar ushın informaciya sistemalar maǵlıwmatlar menen jumıs alıp baratırǵan qánigeler, injenerler hám joybarshılar ushın jumıs unumi hám ónimdiń kóbeytiwde járdem beredi. Bunday informaciya sistemalardıń maqseti-jańa maǵlıwmatlardı shólkemge kirgiziw hám qaǵaz hújjetlernini qayta islew. Bul jerde eki qıylı informaciya sistemalar bolıwı múmkin:
Bunday dárejedegi informaciya sistemalar maǵlıwmatlar menen isleytuǵın qánigeler ushın injenerler, joybarchilarning jumıs unumini hám muǵdarın asıradı. Olar shólkem ushın jańa maǵlıwmatlardı jaratadı hám qaǵazlı hújjetlerdi qayta isleydi. Bunday informaciya sistemalardı 2 gruppaǵa bolıw múmkin:
Ofisni avtomatlastırıwshı informaciya sistemalar;
Bilimlerdi qayta isleytuǵın informaciya sistemalar.
Ofisni avtomatlastırıwshı informaciya sistemalar óziniń ápiwayılıǵı hám kóp tarmaqlı ekenligi menen shólkemlestirilgen dárejedesi xızmetkerler tárepinen keń paydalanıladı. Olardan orta bo'g'im jumısshı xızmetkerleri: buxgalterlar, sekretarlar, klerklar keń paydalanıwadı. Tiykarǵı maqset-maǵlıwmatlardı qayta islew, jumıs unumini asırıw, kantselyariya jumısların ápiwayılastırıw. Bul sistemalarda tómendegi jumıslar atqarıladı:
-hár qıylı tekstlerdi hár qıylı redaktorlarda qayta islew;
-hújjetlerdi arxivlew ;
-elektron kalendar hám jazıw dápterlerinde kúndegilik jumıslardı dizimnen ótkeriw;
-elektron hám audio pochtanı gúzetip barıw ;
-video - hám telekonferenciyalardı aparıw.
B) Bilimlerdi qayta isleytuǵın informaciya sistemalar, atap aytqanda ekspert sistemalar, injenerler, yuristlar, ilimpazlarǵa kerek bolǵan bilimlerdi ózinde saqlap jańa ónim jaratılıwma járdem berediler. Olardıń tiykarǵımaqsadlariyangi informaciya hám jańa bilimler jaratıw.
Orta bo'g'imdagi qánigeler hám menedjerlar ushın informaciya sistemalar yamasa funktsional dárejedegi informaciya sistemalar.
Orta bo'g'imdagi qánigeler hám menedjerlar ushın ATlar kárxanada funktsional dárejede monıtorıń (turaqlı baqlaw ), qadaǵalaw, qarar qabıl qılıw hám basqarıw jumısların orınlaw ushın isletiledi. Bunday sistemalardıń funktsiyaları tómendegilerden ibarat:
Ámeldegi kórsetkishlerdi ilgeri kórsetkishler menen salıstırıwlaw,
Málim dáwir mólsherlengen udayı tákirarlanatuǵın esabatlar tayarlaw,
Arxiv daǵı informaciyaǵa kirisiwdi támiyinlew hám h. z.
Bul dárejede eki qıylı informaciya sistemalar túrin ajıratıw múmkin: menedjmentlar ushın basqarıwshı informaciya sistemalar hám QQQQQ informaciya sistemalar.
Basqarıwshı informaciya sistemalar - kárxana daǵı jaqsı strukturalanǵan hám bólekanstrukturalangan máselelerdi sheship basqarıw buwınına xızmet etedi hám oǵan kúnlik, háptelik jaǵdaylar haqqında informaciya beredi hám esabatlar tayarlab beredi.
QQQQQ informaciya sistemalar - kárxana daǵı strukturalanbaǵan máselelerdi sheship basqarıw buwınına xızmet etedi hám oǵan kúnlik, háptelik,.. ., jaǵdaylar haqqında informaciya beredi hám esabatlar tayarlab beredi.
Strategiyalıq dárejedegi informaciya sistemalar.
Strategiya dep uzaq múddetke mólsherlengen máselelerdi sheshiw usılları hám qurallarına aytıladı. Hár qanday firmanıń rawajlanıwı, jetiskenlikleri ol jaǵdayda qabıl etilgen strategiyaǵa tikkeley baylanıslı. Firmanıń strategiyasın islep shıǵıwǵa bolǵan mútajlik strategiyalıq informaciya sistemalardı payda bolıwına sebep boldı.
Strategiyalıq informaciya sistema -kompyuter informaciya sistema bolıp, shólkemdiń strategiyalıq rawajlanıw maqsetlerin ámelge asırıwdı QQQQ. Sonday mısallar bar, jańa sapa daǵı informaciya sistemalar shólkemdiń strukturası, profilin ózgertirip onıń gullep jasnawına sebep boldı. Mısal retinde, Microsoft firması, Kitay daǵı ónim islep shıǵıwshı kóplegen firmalardı alıw múmkin.
Strategiyalıq qararlar qabıllaw ushınfirmani sırtqı dúnya menen baylanısın jaqsı túsiniw kerek. Bul suwretde firmaǵa sırtqı ob'ektlerdiń tásirinleri kórsetilgen.
Bunday halda firma konkurientsiyada yutib shıǵıwı ushın tómendegi islerdi etiwi kerek:
1) pútkilley jańa tovarlar hám xızmetler islep shıǵıw ;
2) qarıydarlar hám támiynatshılar ushın sonday baylanıslardı ornatıw kerek, basqalar menen baylanıs etiwi olar ushın jaqsı bolmaydıin.
3) tovarlardıń ózine túser bahasın sonday tómenletiw kerek, ol zálel keltirmesin.
Firmada bir neshe informaciya sistemalar bolıwı kerek. Olar hár túrlı maqsetli bolıp, hár qanday dárejedegi basqarıw qararların qollap quwatlasin.
Tómendegi suwretde sonday variantlardan biri keltirilgen. Lokal informaciya sistemalar arasında hár qıylı xarakterli hám maqsetli baylanıslar ornatıladı.
Birpara lokal informaciya sistemalar kóplegen xızmetkerler menen baylanıslı bolıp sırtqı dúnyaǵa shıǵıw múmkinshiligine ıyelewi múmkin, geyparalar tek óz-ara ishki baylanıslarǵa ıyelewi múmkin. Baylanıs ornatıwda regional hám global kompyuter tarmaqlarınan paydalanıw múmkin. Tómende kárxana daǵı birpara bir informaciya sistemalar hám olar arasındaǵı baylanıslar kórsetilgen.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
-TEMA. Awıl xojalıģında basqarıw sisteması dárejeleri.Informaciya sistemalrınıń klasslanıwı, texnikalıq dúzilisi, máseleniń dúziliwi qollanıw tarawı
|
