O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
73
kommunal xizmat ko‘rsatish sifatini AKTdan
foydalanib oshirish, xizmat ko‘rsatish sohasida
aholi bandligini oshirish, qishloq mehnat bozorini
samarali rivojlantirish asosida aholini ish bilan
bandligini oshirish kabi ustuvor yo‘nalishlarda
ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda [9, 11].
Jahonda qishloq joylar aholisining
turmush tarzini belgilovchi ishlab chiqarish va
ijtimoiy infrastruktura obyektlarining yaratilishi
aholi sonining o‘sishidan bir necha barobar
ortda qolishi kuzatilmoqda. Qishloq joylarda
iqtisodiy rivojlanishning shaharlardan sezilarli
ortda qolishi tufayli aholining shaharlarga
rejalashtirilmagan holda, ommaviy ko‘chib ketishi
jarayoni tezlashmoqda. Bu esa o‘z navbatida aholi
joylashishidagi inqiroziy nomutanosiblikni keltirib
chiqarmoqda. Shu bois, xalqaro hamjamiyatning
2030-yilgacha barqaror rivojlanish dasturida
“qishloq infrastrukturasi, qishloq xo‘jaligi
tadqiqotlari, qishloqlarning ishlab chiqarish va
ijtimoiy infrastruktura salohiyatini rivojlantirish”
[6] vazifalari belgilangan. Mazkur vazifalar,
qishloq joylarda ijtimoiy infrastrukturaning
hududiy tarkibini takomillashtirish bilan bog‘liq
iqtisodiy geografik tadqiqotlarni taqozo etadi.
Tadqiqot natijalari va ularning
muhokamasi.
Qishloq joylari muhim ijtimoiy-
iqtisodiy va ekologik-demografik tizim bo‘lib,
qishloqlarning jadal rivojlanishi mamlakatning
oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda asos
vazifasini bajarmoqda, o‘z navbatida rivojlangan
qishloq joylari urbanizatsiya, globallashuv va
boshqa zamonaviy tendensiyalarning salbiy
oqibatlarini kamaytirishga ham xizmat qiladi.
Qishloq aholisi, aholi punktlari va u
bilan bog‘liq ijtimoiy geografik muammolarini
o‘rganishning nazariy-uslubiy asoslari xorijlik
olimlar Vidal de La Blash, V. Kristaller,
A.Leshlarning ishlarida keltirilgan. Shuningdek,
MDH mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy
geografiyasi
vakillari
N.N.Baranskiy,
Yu.G.Saushkin, S.A.Kovalyovlar tomonidan
o‘rganilgan.
Qishloq
joylarda
ijtimoiy
infrastrukturaning hududiy tashkil etilishi
muammolari bo‘yicha ilmiy izlanishlar
V.A.Maksimov, A.I.Alekseyev, A.A.Tkachenko,
I.A.Abramov, L.A.Merkushevalar tomonidan
olib borildi. O‘zbekistonda esa qishloq joylar
va uning iqtisodiy-ijtimoiy geografik jihatlari
dastlab R.Valiyeva, E.Tashbekov, G.R.Asanov,
O.B. Mirzayev, A.S.Soliyev, A.A.Qayumovlar
tomonidan o‘rganilgan bo‘lsa, keyinchalik
Z.N.Tojiyeva, Yu.I.Ahmadaliyev, M.I.Nazarov,
R.Y.Mahamadaliyev, J.P.Musayev, A.U.Sattorov,
Sh.B.Qurbonov, M.Atajonovlar tomonidan tadqiq
etilgan [2, 4, 7].
Qishloq joylarining asosiy xususiyatlari
va qishloq turmush tarzi sotsiologiya klassiklari -
F.Tyonnis, E.Dyurkgeym, M.Veberlar tomonidan
ham o‘rganilgan va tahlil qilingan. Biroq, bugungi
kunda ham qishloqlarning ijtimoiy-iqtisodiy
dinamikasini o‘rganish bilan bog‘liq bahsli
masalalar mavjud. Jamiyat barqarorligi va ularning
ko‘p funksiyaliligini ta’minlashda qishloqlarning
hissasi shubhasiz beqiyosdir (1-rasm).
1-rasm.
