Amaliy ishining maqsadi va mazmuni

Raqamli biznes modellar fanidan

Mavzu: “Raqamli biznes modellar“ faniga kirish.

Samarqand-2024

1-amaliy dars
Mavzu: “Raqamli biznes modellar“ faniga kirish.
Amaliy ishining maqsadi va mazmuni: Talabalarga Raqamli iqtisodiyot, raqamli texnologiyalar, Raqamli biznes, biznes modellar haqida tushuncha berish.
Qo‘llaniladigan jihozlar va materiallar:O’quv materiali, kompyuter, proyektor.
Amaliy dars rejasi:
1.Raqamli biznes modellar fanning mazmuni, mohiyati, maqsadi va vazifalari.
2.Raqamli iqtisodiyotni shakllantiruvchi asosiy unsurlar.

1.1. Raqamli biznes modellar fanining mazmuni, mohiyati, maqsadi va vazifalari.

Gartner raqamli biznesni jismoniy va raqamli olamlarni bog'laydigan yangi biznes modellarining paydo bo'lishi deb ta'riflaydi. Turli iqtisodiy tarmoqlar, jumladan, bank, telekommunikatsiya sohalari va chakana savdo allaqachon o'z bizneslarini raqamli modellar asosida o'zgartirmoqda, ta'lim, tibbiyot sohasi va boshqa sohalarni esa raqamli texnologiyalarsiz tassavur etib bo’lmaydi.

Raqamli biznes modellari telekommunikatsiya, transport, reklama, elektron tijorat, avtomobilsozlik, sug'urta va boshqa ko'plab sohalardagi ko’p yillik yirik kompaniyalarga jiddiy raqobatchi bo’lmoqda. Kuni kecha O’zbekistonda yangi raqamli Anor bank bank ochilishini misol qilishimiz mumkin. Ushbu bank O’zbekistonda jismoniy offislarsiz xizmat ko’rsatadigan ilk bank bo’lishi kutilmoqda.
Biznes model bu kompaniya mijozlarni qanday orttirishidan qanday mahsulot/xizmatlarni taqdim etishigacha bo’lgan jarayonlarni qamrab olishi mumkin. Raqamli biznes modellari raqamli texnologiyalar yordamida biznesning qiymatini oshirishga xizmat qilganidagina foydali bo’ladi. Raqamli biznes modellari to’g’risida bir nechta noto’g’ri tushunchalar mavjud. Ko’pchilik raqamli biznes modellarini o'zlari uchun innovatsiya deb o'ylashadi. Biroq, ko'p hollarda innovatsiyalar mavjud biznes modellaridagi jihatlarni yaxshilash va foyda keltirishga yo’naltirish orqali sodir bo'ladi. Ma’lum bir formuladan emas, balki sinovdan o'tkazilishi kerak bo'lgan turli jarayonlar, tarkibiy qismlardan iborat tizim deyish mumkin.

Biznes modellarni turli unsurlar, jarayonlar, bozorlar va resurslarni hisobga olgan holda yaratish talab etiladi. "Innovatsion" biznes model bu ko'pincha vaqt va turli usullarninng kombinatsiyalari natijasidir va bunday biznes modellar dinamik bo’lishni talab qiladi. Yana shuni e’tiborga olish kerakki, mahsulot/xizmat raqamli bo’lishini o’zi kifoya emas. Oddiy misol, elektron kitob yaratib uni Internetda sotish va bu biznesni raqamli biznes deb atash mumkinmi? Albatta, bu raqamli biznes emas, raqamli mahsulot, ammo sizning mahsulotingiz raqamli ravishda yetkazib berilishi uni raqamli biznesga aylantirmaydi. Yana bir nechta tarkibiy qismlarni hisobga olish ham kerak.

1995-yilda amerikalik dasturchi Nikolas Negroponte “raqamli iqtisodiyot” terminini amaliyotga kiritdi. Hozirda bu terminni butun dunyodagi siyosatchilar, iqtisodchilar, jurnalistlar, tadbirkorlar – deyarli barcha qoʻllamoqda. 2016-yilda Butunjahon banki dunyodagi raqamli iqtisodiyotning ahvoli haqida ilk marta maʼruza eʼlon qildi (“Raqamli dividendlar” hisobotidan).

Raqamli iqtisodiyot – bu noldan boshlab yaratilishi lozim boʻlgan qandaydir boshqacha iqtisodiyot emas. Bu yangi texnologiyalar, platformalar va biznes modellari yaratish va ularni kundalik hayotga joriy etish orqali mavjud iqtisodiyotni yangicha tizimga koʻchirish deganidir.

Belgilari:

• 
  yuqori darajada avtomatlashtirilganlik; elektron hujjat almashinuvi;
  

• 
  buxgalterlik va boshqaruv tizimlarining elektron integratsiyalashuvi; maʼlumotlar elektron bazalari;
  

• 
  CRM (mijozlar bilan oʻzaro munosabat tizimi) mavjudligi; korporativ tarmoqlar.
  

• 
  Toʻlovlar uchun xarajatlar kamayadi (masalan, bankka borish uchun yoʻlkira va boshqa resurslar tejaladi).
  

• 
  Tovarlar va xizmatlar haqida koʻproq va tezroq maʼlumot olinadi.
  

• 
  Raqamli dunyodagi tovar va xizmatlarning jahon bozoriga chiqish imkoniyatlari katta.
  

• 
  Feedback (isteʼmolchi fikri) ni tez olish hisobiga tovar va xizmatlar jadal takomillashtiriladi.
  

• 
  Tezroq, sifatliroq, qulayroq.
  

1.3. Internet buyumlarining raqamli iqtisodiyotdagi roli.

Nafaqat insonlar, balki insoniyatning kashfiyoti hisoblanmish turli xil maishiy texnikalar ham hozirgi kunda Internetdan foydalanmoqda. Shu sababli ham axborot texnologiyalari sohasiga «Internet buyumlari» atamasi kirib keldi.

«Internet buyumlari» - bu texnologik o'tish, bu esa moslamalarni aqlli qilib, ularni tarmoqqa ulash orqali dunyoni sezish va boshqarishimizga imkon beradi. Internet buyumlarining asosiy sharti va maqsadi "aloqasizlarni bog'lash" dir. «Internet buyumlari» konsepsiyasi hamda atamasi dastlab, 1999-yil Massachusets texnologiya instituti xodimi Kevin Ashton tomonidan ilgari surilgan. Uning fikriga ko‘ra, biz kundalik turmushda foydalanadigan eng oddiy ro‘zg‘or buyumlari: choynak, muzlatgich, dazmol singari maishiy texnikalardan tortib, ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan texnikalar: ko‘cha chiroqlari, avtomobil to‘xtash joylari va shahar xavfsizlik xizmatlari hamda tibbiyotda qo‘llanilib kelayotgan zamonaviy texnologik qurilmalargacha bo‘lgan sohalarni ham Internet bilan qamrab olish ko‘zda tutilgan. Mazkur sohalarning Internet qamrovi deganda, inson ishtirokisiz buyumlarning o‘zaro Internet orqali muloqot qila olishi nazarda tutilgan.

1999-yil Massachustes texnologiya institutida «Avtomatik identifikatsiya Markazi» (Auto-ID Center) radiochastotali identifikatsiya va yangi sensor texnologiyalari tashkil qilindi. Ushbu markaz bo‘limlaridan biri Cisco IBSG (Internet Business Solutions Group) fikricha: «Shunday vaqt bo‘ladiki, Internetga ulangan buyumlar soni insonlardan ham ko‘p bo‘ladi». 2003-yilda Yer yuzida 6,3 mlrd. aholi, Internetga ulangan, buyumlar esa 500 mln.ga yaqin edi. Har bir aholiga 0,08 tadan texnikalar to‘g‘ri kelgan. 2004-yil «Scientific American» ilmiy jurnalida «Internet ashyo» haqida maqola chop etilgan. Unda maishiy mahsulotlar (budilnik-soat, konditsioner), uy tizimi (xavfsizlik, o‘simliklarni sug‘orish, yoritish), datchiklar (issiqlik, yoritish) va boshqa turli texnikalarning o‘zaro tarmoq orqali kommutatsiyasi va to‘liq avtomatik boshqarilishi haqida ma’lumotlar berilgan. 2010-yilga kelib haqiqatdan ham Internet orqali boshqariladigan buyumlar soni aholi sonidan oshdi. Yer yuzi aholisi 6.8 mlrd.ni tashkil etgan bo‘lsa, «Internet buyumlari» esa 12,5 mlrd., ya’ni har bir kishiga 1,84 ta shunday texnikalar to‘g‘ri kelgan. Rob Van Kranenburg mashhur nazariyotchi fikriga ko‘ra, «Internet buyumlari» o‘zining to‘rt avlodidan iborat bo‘lib, uning bosqichlari quyidagilardir:

2-bosqich: har bir insonning o‘z ehtiyojlarini qondiruvchi tizim, misol uchun:

«aqlli uy»;

3-bosqich: shahar hayotining urbanizatsiyasi, misol uchun: «aqlli shahar»;

4-bosqich: sensorli sayyora. Bir nechta tarmoq orqali alohida megapolislar orasidagi tarmoq muloqoti.
Amaliy dars topshirig’i: Mavjud korxona misolida A’nanaviy jarayonlarni raqamli texnologiyalarga o’zgartiring. Amaliy ishni barcha talabalar taqdimot shaklda topshiradilar.
Nazorat savollari:

1. 
   Biznes model nima ?
   
2. 
   Raqamli biznes model nima?
   
3. 
   Foyda marjasining buzilishi modeliga ta’rif bering
   
4. 
   Talab va taklif modelini tushuntiring
   

1. Bezruchko BP, Smirnov DA Matematik modellashtirish va xaotik vaqt qatorlari. - Saratov: GosUNTS "Kollej", 2005. - ISBN 5-94409-045-6

2. Blexman II, Myshkis AD, Panovko NG, Amaliy matematika: Mavzu, mantiq, yondashuv xususiyatlari. Mexanikadan misollar bilan: O'quv qo'llanma. - 3-nashr, Rev. va qo'shing. - M.: URSS, 2006. - 376 p. ISBN 5-484-00163-3

3. Matematik modellashtirishga kirish. Qo'llanma. Ed. Trusova P.V. - M.: Logotiplar, 2004. - ISBN 5-94010-272-7

4. Gorban AN, Khlebopros RG, Darvin iblis: Optimallik va tabiiy selektsiya g'oyasi. - M: Ilm. Bosh tahrir. jismoniy mat yoritilgan, 1988 yil .-- 208 p. (Fan va texnika taraqqiyoti muammolari) ISBN 5-02-013901-7 ("Modellashtirish" bobi).

5. Matematik modellashtirish jurnali (1989 yilda tashkil etilgan)