“XXI аср: фан ва таълим масалалари” илмий электрон журнали. №2, 2019 йил
1
KORPORATIV MOLIYANI SAMARALI TASHKIL ETISH: AMALDAGI
HOLATI VA UNI TAKOMILLASHTIRISH
Maqolada mamlakatimizda korporativ moliyani
samarali tashkil etishning
amaldagi holati va uni takomillashtirishning o’ziga xos xususiyatlari, shuningdek
korporativ moliyani samarali tashkil etish orqali mamlakatimiz iqtisodiyotini yanada
barqarorlashtirish masalalari atroflicha yoritib berilgan.
Kalit so’zlar:
Korporativ moliya, davlat moliyasi, kichik biznes, investitsiya,
korporativ
boshqaruv, korxona moliyasi, pul fondlari, ustav kapital, aktiv, passiv,
davlat byudjeti, iqtisod,
aksiyadorlik jamiyati, aksiyadorlik kompaniyasi.
Kirish
Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliya tizimining samaradorligi uning har bir
bo‘g‘ini samarali ishlashi bilan bevosita bog‘liq. Bunda moliya tizimining asosiy
bo‘g‘ini hisoblangan korporativ moliyada moliyaviy munosabatlarni samarali tashkil
etish nafaqat har bir korporativ tuzilmada shu bilan birga har bir mamlakatda alohida
muhim ahamiyat kasb etishini ko‘rishimiz mumkin.
Moliya tizimining aynan shu sohasida iqtisodiyotning
turli tarmoqlariga
taqsimlanadigan daromadlarning asosiy qismi shakllanadi. Bunda korporativ
TAYYORLADII
BEHZOD HAQBERDIYEV
FAYZIYEVA MADINA
“XXI аср: фан ва таълим масалалари” илмий электрон журнали. №2, 2019 йил
2
tuzilmalar daromadlari o‘z-o‘zini moliyalashtirish uchun, ishchi xodimlar va davlat
oldidagi majburiyatlari hamda boshqa yo‘nalishlarga taqsimlanadi. Korporativ
moliya bugungi kunga kelib xalqaro moliya tizimining asosi sifatida ham xizmat
qilmoqda. Aynan shunday holatda mamlakatimizda korporativ
moliyani samarali
tashkil etish mamlakatimiz iqtisodiy taraqqiyotini yuksaltirish bilan birga xalqaro
iqtisodiy integratsiyalashuv jarayonining jadallashuviga imkon beradi.
Bizga
ma’lumki,
2017-yil
7-fevralda
mamlakatimiz
Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyev “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmonga imzo chekdi.[1] Mazkur Farmon
bilan tasdiqlangan “Harakatlar strategiyasi”da mamlakatimizni rivojlantirishning
beshta ustuvor yo‘nalishi belgilab berildi. Avvalo, ushbu ustuvor yo‘nalishlar va
ulardagi amalga oshirilishi nazarda tutilgan vazifalar hamda chora-tadbirlarning ijrosi
bugungi kunning hayotiy va ijtimoiy zarurati ekanligini ta’kidlash lozim. “Harakatlar
strategiyasi”ning
uchinchi
yo‘nalishi
“Iqtisodiyotni
rivojlantirish
va
liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari” masalalariga qaratilgan bo‘lib bu
yo‘nalishning 3.4. bandida aynan iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy
mulk huquqini himoya qilish va uning ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag‘batlantirishga qaratilgan institutsional va
tarkibiy islohotlarni davom ettirish masalalari yuzasidan oldimizga qo‘yilgan
vazifalar belgilab qo‘yilgan. Jumladan;
– xususiy mulk huquqi va kafolatlarini ishonchli himoya qilishni ta’minlash,
xususiy tadbirkorlik va kichik biznes rivoji yo‘lidagi barcha to‘siq
va cheklovlarni
bartaraf etish, unga to‘liq erkinlik berish, “Agar xalq boy bo‘lsa, davlat ham boy va
kuchli bo‘ladi” degan tamoyilni amalga oshirish;
– kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish uchun qulay
ishbilarmonlik muhitini yaratish, tadbirkorlik tuzilmalarining faoliyatiga davlat,
huquqni
muhofaza
qiluvchi
va
nazorat
idoralari
tomonidan
noqonuniy
aralashuvlarning qat’iy oldini olish;
– davlat mulkini xususiylashtirishni yanada kengaytirish va uning tartib-
taomillarini soddalashtirish, xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ustav jamg‘armalarida
davlat
ishtirokini kamaytirish, davlat mulki xususiylashtirilgan obyektlar bazasida
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
– investitsiya muhitini takomillashtirish, mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlari va
hududlariga xorijiy, eng avvalo, to‘g‘ridan to‘g‘rixorijiy investitsiyalarni faol jalb
qilish;
– korporativ boshqaruvning zamonaviy standart
va usullarini joriy etish,
korxonalarni strategik boshqarishda aksiyadorlarning rolini kuchaytirish;
– tadbirkorlik subyektlarining muhandislik tarmoqlariga ulanishi bo‘yicha
tartib-taomil va mexanizmlarni takomillashtirish va soddalashtirish;
– mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlarini tartibga solishda
davlat ishtirokini kamaytirish, davlat boshqaruvi tizimini markazlashtirishdan
chiqarish va demokratlashtirish, davlat-xususiy
sheriklikni kengaytirish, nodavlat,
jamoat tashkilotlari va joylardagi o‘zini o‘zi boshqarish organlarining rolini oshirish.
Shuningdek ushbu yo‘nalish xususiy mulkni, moliya bozorini himoya qilish, qishloq
xo‘jaligini modernizatsiyalash, zargarlik sohasini rivojlantirish, ayrim milliy
“XXI аср: фан ва таълим масалалари” илмий электрон журнали. №2, 2019 йил
3
korxonalarning aksiyalarini (IPO) nufuzli xorijiy fond birjalariga dastlabki tarzda
joylashtirishga tayyorgarlik ko‘rish chora-tadbirlarini ham o‘z ichiga oladi.
2017-2021-yillarda umumiy qiymati 40 milliard AQSh dollari miqdoridagi 649
ta investitsiya loyihasini nazarda tutuvchi tarmoq dasturlarini ro‘yobga
chiqarish
rejalashtirilmoqda. Natijada keyingi 5 yilda sanoat mahsulotini ishlab chiqarish 1,5
baravar, uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 33,6 foizdan 36 foizgacha, qayta
ishlash tarmog‘i ulushi 80 foizdan 85 foizgacha oshishi mazkur “Harakatlar
strategiyasi”ga berilgan sharhda ta’kidlangan.[2] Mamlakatimizda so‘nggi yillarda
olib borilayotgan islohotlardan ham ko‘rinib turibdiki korporativ moliyani samarali
tashkil etish mamlakatimiz iqtisodiy taraqqiyotini oshishiga va jahon hamjamiyatida
o‘z o‘rnimizni mustahkamlab olishimizga zamin yaratadi. Yo‘qorida ta’kidlangan
jihatlar ushbu mavzuni dolzarbligini ifodalaydi.
