Ekssedentli qayta sug‘urtalash

beriigan daraja bo'yicha oshirish va sug‘uri:a riskining sug'urtachi 
tomonidan qoplanishi bir yoki bir necha qayta sug'urtalovchiga 
beriladi. Bu ko‘tarilish esa ekssedentning maqsadi deb ataladi. 
Ekssedenth qayta sug'urtalash shartnomasida qayta sug'urtalovchi 
qoplashi kerak bo'lgan riskning maksimal darajasi belgilab o'tiladi. 
Qayta sug'urtalovchining riskni qoplashdagi maksimal aralashuvi 
sedentni qatnashish darajasi bo'ladi. Agar qayta sug'urtachining 
maksimum aralashuvi sedent aralashuvining 9-darajasi bo'lsa, bu 
maksimal 9 ta qayta sug'urtalovchi mavjud, demakdir. Ekssedent 
qayta sug'urtani tuzishda sug'urtalovchining shaxsiy aralashuvi 
bilan bog'hq bo'lgan har qanday risk istisno qihnadi va aksincha. 
Sug'urtalovchining shaxsiy aralashuvi summasini oshiruvchi 
risklar qayta sug'urtalangan hisoblanadi.
Kvotah qayta sug'urtalash shartnomasida sedent qayta sug'ur­
talovchiga riskning beriigan turi bo'yicha hamma ulushni berish- 
ga, qayta sug'urtalovchi esa bu ulushni qabul qilib olishga maj- 
burdir. Odatda, qayta sug'urtalash ulushi sug'urta summasiga nis­
batan foizda hisoblanadi. Ba’zida qayta sug'urtalovchining qat- 
nashishi aniq bir sutmna (kvota) bilan belgüangan bo'ladi. Bundan 
tashqari, bunday qayta sug'urtalash shartnomalarida qayta su­
g'urtalovchining xohishiga ko'ra riskning yuqori chegarasi (hmit) 
belgilanadi. Kvotali qayta sug'urtalash shartnomalari oddiy va 
sedent uchun qulaydir. Sedent qayta sug'urtalovchiga ma’lum bir 
muddatda kehb tushgan sug'urta badallaridan o'zining hisobiga 
riskni o'tkazgani uchun komission mukofotni ohb qolgan holda 
proporsional ravishda o'tkazib beradi. Bu holatlar awaldan shart­
nomani tuzishda ko'rsatilgan bo'ladi. Shu narsani hisobga ohsh 
kerakki, kvotah qayta sug'urtalash shartnomasining boshqa qayta 
sug'urtalash shartnomasidan farqi shmdaki, sedentning mukofot 
puh qolganlaridan ko'proq bo'ladi. Bu qayta sug'urtalovchi uchun 
yuqori darajadagi sug'urta badallari kehb tushishini ta’minlaydi. 
Tahlüiy xususiyatda zarariami boshqarish olib boriladi. Qayta 
sug'urtalovchi sedentdan oigan ulushga asos ravishda qo'yüma- 
rüng ham m a’lum qismini berib boradi. Odatda, qayta sug'ur-
184

talovchi sedentning sug‘urtalovchilar bilan bo‘ladigan xarajatlarida 
qatnashadi. Kvotali qayta sug‘urtalash ko‘rsatilgan shartlarga 
qaramasdan belgilangan maqsadlarga erisha olmaydi. Kvotali qayta 
sug‘urtalash shundayki, shartnoma bo‘yicha riskni kamaytiradi va 
sedentning sug‘urta portfehni qoplash uchun ketadigan arala- 
shuvni ham kamaytiradi. Buni misolda ko‘rib chiqamiz.
Sug‘urtalovchi portfehda 400, 625, 800 ming so‘mlik sug‘urta 
riski mayjud bo‘lib, sug‘urtalovchi o‘zining riskni qoplashdagi 
qatnashishining maksimal darajasini 500 ming so‘m deb belgilaydi. 
Sug‘urta portfelining 20% h kvotasi qayta sug^urtalashga berilgan, 
shu tufayli uchala risk bo‘yicha qayta sug‘urtalovchi 80, 125, 160 
ming so‘m oldi. Sedentni riskni qoplashdagi shaxsiy aralashuvi 
320 (400 - 80) ming so‘m, 500 (625 - 125) ming so‘m, 640 
(800 — 160) ming so‘mni tashkil etadi. Berilgan rnisolga ko‘ra, 
birinchi risk guruhida risk qayta sug‘urtalangani ortiqcha bo‘hb 
ko‘rindi, chunki sug‘urtaning boshlang'ich qiymati 400 ming 
so‘m. Sedent 500 ming so‘mgacha bolgan zarami qoplash imko- 
niyatiga ega. 3-gumhdagi riskda esa qayta sug‘urtalash amalga 
oshirilgandan keyin ham sedentning shaxsiy aralashuvidagi 
limitdan ham oshib ketadi. Faqatgina 2-gumhdagi sug'urta riski 
sug‘urtalash summasining 500 minggacha b o lg an summasiga 
erishishga yordam beradi.
Shunday qilib, qayta sug'urtaga beriluvchi har bir riskda, 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri sug‘urta summasining miqdoridan qat’i nazar, 
qayta sug‘urtachining qatnashish ulushi aniqlanadi. Bundan tash­
qari, sug‘urtachi va qayta sug‘urtachi o‘rtasida riskning nisbiy 
bo‘hnish chegaralarini belgilovchi qayta sug‘urta limitini belgilab 
beradi.
Ushbu qayta sug‘urta turini yanada to'hq tushunish uchun 
yana bitta misol keltiramiz. Masalan, 2,0 mln so'm lik qayta 
sug‘urta hmiti me’yorida qayta sug‘urtachining sug‘urta qoplama- 
sidagi javobgarlik ulushi 30% ni tashkil qihshi belgilangan. Sug‘ur- 
ta summasi 1,5 mln so‘mni tashkil qilsa, qayta sug‘urta sigl- 
mining miqdori 450 ming so‘mni tashkil qiladi. Bunda riskning
185

70% i sug‘urtachinmg shaxsiy chegiiimidan ushlab qolinadi. Qayta 
sug‘urtada riskning bunday taqsimlanishi tomonlar majburiyatlari 
70:30 nisbatda bo'linadi, deb ataladi.
Qayta sug‘urta mukofotini hisoblash uchun to ‘g‘ridan-to‘g‘ri 
sug‘urta shartnomasi asosida olingan mukofotni qayta sug‘ur- 
tachining riskda ishtirok etish ulushi foiziga ko‘paytiriladi. Masa- 
lan, to ‘g‘ridan-to‘g‘ri sug'urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urta 
mukofoti 7,0 mln so'mni tashkil qiladi. Munosib ravishda qayta 
sug‘urta mukofoti 2,1 mln so‘mni tashkil qiladi. Agar qayta su- 
g‘urta shartnomasida qayta sug‘urta komissiyasi nazarda tutilgan 
bo‘lsa, qayta sug‘urta mukofoti qayta sug‘urta komissiyasi miq­
doriga kamaytiriladi.
Zarar yuzaga kelgan hollarda to ‘lov bo‘yicha majburiyatlar 
qayta sug‘urta shartnomasida nazarda tutilgan ulushlarga, nisbiy 
ravishda tomonlar o ‘rtasida taqsimlanadi. Masalan, yuqorida 
keltirilgan masalada sug‘urta shartnomasi bo‘yicha zarar 2,0 mln 
so‘mni tashkil qilsa, to ‘g‘ridan-to‘g‘ri sug‘urtachining zarardagi 
ulushi 1,4 mln so‘mni, qayta sug‘urtachiniki esa 0,6 mln so‘mni 
tashkñ qiladi.
Qayta sug‘urtalashning tartibi, barcha shartlari sug'urta shart­
nomasida ko‘rsatUadi. Qayta sug‘urtalanuvchi qayta sug‘urta 
shartnomasining talablarini to'hq bajarib borgan taqdirda, qayta 
sug‘urtalovchi tomonidan unga komission to ‘lovlar yoki tantem- 
lar shakhdagi siylovlar beriladi. Qayta sug‘urtalash sug‘urta fao- 
hyatida foydah mexanizm hisoblanib, undan foydalanib sug'urta 
tashkiloti o‘z zimmasidagi ortiqcha majburiyatdan qutilish va shu 
büan birgalikda mijozni o‘zida saqlab qolish imkoniyatiga ega bo‘- 
ladi. Ta’kidlash joizki, jahon sug‘urta bozorida qayta sug‘urtalash 
munosabatlari yuksak rivojlangan bo‘lib, mamlakatlaming su- 
g'urta bozoriga yetarli darajada o‘z ta’siriiü o‘tkazadi. Qayta su- 
g‘urtalash munosabatlari sug‘urta tashküotlarining to ‘lov qobi- 
liyatining barqarorligini ta’minlashda ham muhim omillardan biri 
hisoblatiadi.
186

Download