Bunday m a’lumotlar asosida sug‘urtachi qayta sug‘urta shart
nomasining shartlariga muhim o‘zgartirishlar kiritishi mumkin.
OUngan m a’lumotlar uzoq muddat davomida, qayta sug‘urtachi
tomonidan qayta sug‘urta shartnomasining
iqtisodiy maqsadga
muvofiqligiga va uning hayotiyligiga baho berishi uchun xizmat
qiladi.
Odatda, mol-mulk sug‘urtasi, fuqarolik javobgarligini sug‘ur-
talash, baxtsiz hodisalarga qarshi sug‘urtalash, avtotransport vosi-
talarini sug^urtalash, hayotni sug‘urtalash bo‘yicha umumiy Sta
tistik m a’lumotlar kalendar yili uchun yig‘iUb, jamlanadi. Suv,
aviatsiya, injenerlik sug‘urtalari va shunga o‘xshash kreditni, kafo-
latni sug‘urtalash yuzasidan statistik ma’lumotlar esa sug‘urta yiU
asosida jamlanadi. Har bir sug'urta yüida amalga oshiriladigan
zararlami tartibga solishga katta ahamiyat beriladi.
Sug‘iirtachining zarami tartibga solish faoliyatini qayta sug‘ur-
tachi tomonidan muddatli tekshirib turilishi zarur. Bunday tek-
shirishlar natijasida sedent tomonidan
shakllantirilgan zararlar
zaxirasi yetarliligi yoki ulaming kamomadUligi va kamomadlik
sabablari aniqlanadi. Ba’zi hollarda, zararlar zaxirasi talab qilina-
digan darajada o'rnatilmaganligi, oldingi yillar faoliyati natijalari
bo'rtirib taqdim qüinganligi aniqlanadi.
Qayta sug'urta mukofoti (reinsurance premium) - sug‘urtachi —
qayta sug‘urtalanuvchi tomonidan, qayta sug'urta shartnomasiga
muvofiq qabul qihngan sug‘urta majburiyati uchun qayta sug‘ur-
tachiga to‘lanuvchi mukofot.
Nonisbiy qayta sug‘urta shartnomasida qayta sug'urta mu
kofoti to‘lanishi lozim bo‘lgan brutto qayta sug‘urta mukofoti va
qayta sug‘urtachi tomonidan sug‘urtachiga to ‘lanuvchi qayta su-
g‘urta komissiyasi o‘rtasidagi farqqa teng bo‘ladi. Nonisbiy qayta
sug‘urta shartnomalarida qayta sug‘urta mukofoti qayta sug‘ur-
tachi tomonidan olingan qayta sug‘urta hajmiga, sug‘urta turiga,
qayta sug‘urtachining anderrayting qoidasiga, o‘xshash obyektlar-
ning sug'urtalash natijasining zararligiga va boshqa ta’sir qiluvchi
omillarga bog‘üq holda aniqlanadi.
.180
Nonisbiy obligator qayta sug'urta
shartnomalarda depozit
mukofoti (deposit premium) tiklanish mukofotlari (reinstatement
l^remium) ham qo‘llaniladi. Depozit mukofoti sug'urtachi tom o
nidan qayta sug'urta shartnomasini tuzishda qayta sug'urta mu
kofotining minimal miqdorida belgilab to'lanadi. Shartnoma mud
dati tugash yilida, haqiqatda to'lanishi lozim bo'lgan qayta sug'urta
mukofoti m iqdorini aniqlash uchun qayta sug'urta mukofoti
stavkasi sug'urtachi tomonidan olingan sug'urta mukofotiga ko‘-
paytirilib, ko'paytma natijasidan depozit mukofoti ayiriladi.
Agar haqiqatda to'lanishi lozim bo'lgan mukofot miqdori depo
zit mukofoti miqdoridan kam bo'lsa, qayta hisob-kitob qilinmaydi.
Tiklanish mukofoti nonisbiy qayta sug'urta shartnomalarida
qo'llaniladi. Ba’zi hollarda yuzaga kelgan zarar miqdori qayta
sug'urta javobgarligi limiti doirasidan oshishi mumkin.
Bunday
hollarda zarar miqdorining qayta sug'urta javobgarligi hmitidan
oshgan qismini qoplash uchun qayta sug'urtachi tomonidan qo‘-
shimcha qayta sug'urta javobgarligi limiti berilishi mumkin. Su
g'urtachi qo'shimcha qayta sug'urta javobgarligi limiti uchun qay
ta sug'urtachiga tiklanish mukofoti to'laydi. Qo'shimcha qayta
sug'urta javobgarligi hmiti va tiklanish mukofotlari miqdori qayta
sug'urta shartnomasida oldindan kehshiladi.
Bunday imkoniyat sug'urtachiga qayta sug'urta shartnomasi
tuzish vaqtida beriladi. Odatda, sug'urtachiga 2 yoki 3 marta qayta
sug'urta hmitini tiklash imkoniyati berñadi. qayta sug'urta shart
nomasi bo'yicha to'liq
hisob-kitob qihngunga qadar, tiklanish
mukofoti depozit mukofoti miqdoridan ko'p bo'lmagan miqdorda
to'lanishi lozim.
Qayta sug'urta komissiyasi (reinsurance commission) — qayta
sug'urta shartnomasiga muvofiq, qayta sug'urtachi tomonidan
sug'urtachiga qat’iy belgilangan yoki brutto-qayta sug'urta muko
fotiga nisbatan foizda belgilangan miqdorda to'lanilishi
lozim
bo'lgan pul mablag'i. Qayta sug'urta komissiyasi sug'urtachining
to'g'ridan-to'g'ri sug'urta shartnomasini tuzish, soliq va yig'imlar-
181
ni to‘lash, sug‘urta biznesini olib borish bilan bog‘Uq ma’muriy
xarajatlarini qoplash uchun sari" qilinadi. Hozirgi zamon qayta
sug‘urta konsersiyasida qayta sug‘urta komissiyasi qayta sug‘uria
qiymatini hisoblashda ko‘pchihk hoUarda bahoni shakUantiruvchi
unsur vazifasini bajarmoqda. Qayta sug‘urta komissiyasi quyidagi
ko‘rinishlarga ega.
Qat’iy belgüangan qayta sug‘urta komissiyasi qayta sug‘urtachi
tomonidan to ‘g‘ridan-to‘g‘ri sug‘urtachiga to‘lanadi. Qayta su-
g‘urta shartnomasida qayta sug‘urta komissiyasi foizda, kehshilgan
holda belgilanadi. Qayta sug‘urta komissiyasining absolut miq
dorini topish uchun komissiya foizi qayta sug‘urta mukofoti miq-
doriga ko‘paytirUadi. Foydadan hisoblanuvchi qayta sug‘urta ko
missiyasi sug'urta shartnomasining yil yakuni bo‘yicha hisob
lanadi. Komissiyani hisoblashda qayta sug‘urta to'lovi, qayta
sug‘urta mukofoti va qayta sug‘urtachi xarajatlari inobatga ohnadi.
Komissiyaning haqiqatdagi miqdorini
aniqlash uchun maxsus
shkaladan foydalaniladi. Shkalada o‘matilgan qayta sug‘urta komis-
siyasi foizi qayta sug‘urta mukofotiga nisbatan aniqlanadi. Qayta
sug‘urta operatsiyalarining zararülik darajasining o‘sishi qayta
sug‘urta komissiyasining miqdorining kamayishiga ohb keladi.
Ba’zi hoUarda, zararlilik darajasi yuqori sug‘urta operatsiyalari
bo‘yicha manfiy qayta sug‘urta koinissiyasi
ham hisoblanishi
mumkin.
Download
