155
1960-
1970
Tovar
kommunikatsiyasi
bosqichi
Sotishni
tashkil
etishda
korxona
kommunikativ
vositalardan
foydalanadi.
Birinchi
rejaga
reklama
va
sotishni
rag‘batlantirish chiqadi
1970-
1980
Maqsadli
guruh
kommunikatsiya
bosqichi
Kommunikatsiya firmalar tomonidan foyda
olishga imkon beruvchi maqsadli guruhlar
bilan o‘zaro ta’sirda
mijozlar bilan muloqot
uchun ishlatiladi
1980-
1990
Raqobatli
kommunikatsiya
bosqichi
Kommunikativ sharoitni o‘zgarishi va
kommunikativ raqobat ko‘rsatishning o‘sishi
korxonadan kommunikatsiyani optimal shakl
va vositalarini talab qiladi
1990-
2010
Raqobatli
va
integratsiyalangan
kommunikatsiya
bosqichi
Bozorni
rivojlanish
dinamikasi
reklama
tashuvchilariga
media
tarqatishni
shakllantirishga olib keladi. Integratsiyalangan
kommunikatsiyaga o‘tishni talab qiladi
Kommunikatsiya raqobat kurashida muvaffaqiyat omili bo‘lib
hisoblanadi. Korxona o‘z firmasining yaxshi imidjini yaratish uchun ko‘plab
kommunikativ jarayonlar bilan o‘zaro kelishishga majburdir. Korxona tovar
bilan raqobatlashib kommunikativ raqobatga chuqurroq, ya’ni bozorni
muhimroq maqsadli segmenti va xaridorlari e’tiborini erishishga kurashib
jalb etiladi.
Keyingi kommunikativ siyosatda strategik va taktik choralarni ichiga
oluvchi faqat kompleks yondoshishi imkoniyati qo‘yiladi.
Buning uchun
korxonadan tadbirkorlikning integratsiyalangan kommunikativ konsepsiyasini
yaratish va rivojlantirish talab qilinadi.
Integratsiyalangan kommunikativ jarayonning xususiyati bo‘lib
kommunikatsiya vosita va jarayoni, tashuvchilari, shakllarining turli-
tumanligi hisoblanadi.
Kommunikatsiya quyidagicha tasniflanadi: kontakt turi bo‘yicha shaxsiy
va shaxsiy bo‘lmagan; jadalligi bo‘yicha jadal va takror; qo‘llash chastotasi
bo‘ycha yagona va ko‘p marotabalik; ta’sir natijasiga ko‘ra
samarali va
samarasiz.
Kommunikatsiya tashuvchilari sifatida menejment (firma boshqaruvi);
xodimlar; mijozlar; jamoat; biznes bo‘yicha sheriklar.
Har qanday kommunikatsiya uzatuvchi va qabul qilib oluvchi orasidagi
signallarni yozish uchun signallarni kodlash-dekodlashtirish tizimi
yordamida,
o‘zaro signal almashinuvini nazarda tutadi. Bundan
kommunikatsiya samaradorligining asosiy shartlari kelib chiqadi:
156
- kommunikatsiya maqsadi uzatuvchi qanday auditoriyaga yetib
bormoqda ekan va qanday javob olmoqchi ekanini aniq bilishi lozim;
- ma’lumot tayyorlash. Xaridorlarning tajribasini va ko‘zda tutilgan
auditoriyaning ma’lumotlarini dekodlash usulini hisobga olmoq kerak;
- kanallarni rejalashtirish. Uzatuvchi o‘z ma’lumotlarini ko‘zlagan
auditoriyaga eng yaxshi yetkazib bera oladigan kanallar orqali uzatish kerak;
- ma’lumot samaradorligi-uzatuvchining aks aloqa signallari bo‘yicha
ko‘zlangan auditoriyaning uzatilgan ma’lumotlarga javobini baholay olishi
kerak.
Yuqorida sanab o‘tilgan samaradorlik shartlari
har qanday marketing
kommunikatsiya dasturiga kiruvchi qarorlar to‘plamini belgilaydi.
Marketing kommunikatsiyasining ikki asosiy vosita- bu savdo xodimlari
orqali shaxsli muloqotlar va reklama kanallari orqali shaxssiz muloqotlardir.
Shaxsiy savdo samaradorligi reklamadan ancha ko‘pdir. Reklamaning yutug‘i
uning narxida: reklama yordamida bitta muloqot savdo agentining vizitidan
ancha arzon.
Reklama qisqa vaqt oralig‘ida qayta auditoriyalar bilan muloqot qilishga
imkon bersa, agent esa oz sondagi klient (mijoz)larga bera oladi.
Tor doiradagi xaridorga kerak bo‘lgan murakkab holi keyin ishlatiladigan
tovarga nisbatan umumiy tarzdagi soddalashtirilgan reklamadan ko‘ra savdo
agentining tasviri kuchliroq.
Agent bevosita ta’sir etib xaridordan darhol buyurtma olishi mumkin
holda, reklamalarning taniqliligi va imidji orqali ta’sir etish natijasi ancha
vaqtdan so‘ng olinadi. Shuning uchun kommunikatsiyaning shaxsiy ta’siri
ikkinchi darajali bo ‘lgan hollarda iqtisod va ishlab chiqarishi nuqtai
nazaridan reklamadan foydalanish maqsadga muvofiq.
Kommunikatsiyaning asosiy shakli bu reklamadir.
Reklama agentligi-bu reklama beruvchilar uchun ixtisoslashtirilgan
xizmat turlarini taklif etuvchi vositadir.
Boshqacha qilib aytganda, reklama
agentligi bu ijodiy xodimlar va tijoratchilardan iborat, mustaqil korxonadir.
U o‘z tovari uchun xaridor qidirayotgan buyurtmachilarga reklama
tayyorlaydi va uni reklama vositalarida joylashtiradi.
Reklama vositalari-ommaviy axborot (televizor, radio, ro‘znoma,
jurnal), qaysiki reklama murojaatlarini keng tinglovchilar ommasiga
etkazuvchi reklama mutaxassislaridir. Jurnal, ro‘znomalar, televidenie va
radiostanцiyalar o‘zlarining noreklama mazmuniga kerakli tinglovchilarni
jalb qiladi, reklama beruvchilar esa ularga murojaat
etish imkoniyatiga ega
bo‘ladi.
Boshqa reklama vositalari esa ma’lum darajadagi kishilarni o‘ziga jalb
etish maqsadida reklama murojaatlariga (to‘g‘ri aloqa reklamasi, maketlar,
157
jamoat transportidagi turli yozuvlar, savdo binolarini reklama jihatidan
bezash) tayanadilar. Reklama- bu ommani xabardor qilish usulidir.
Iste’molchilar bilan yaqin aloqa o‘rnatishda ommaviy axborot vositalari unga
yordam qiladi.
Savdo reklamasining o‘ziga xos xususiyati xaridorni chorlash va
chiqarishdan iborat.
Shu bilan birga, savdo reklamasi aholi salomatligi
yo‘lida tovarlarning ayrim turlarini iste’mol qilishni ko‘paytirish maqsadida
ularga ta’sir o‘tkazish vositasidir.
Xalqning turmush darajasi osha borishi, savdoga bo‘lgan talablar
kuchayishi va ko‘pincha yangi talablar qo‘yilishi reklama bilan bog‘liqdir,
chunki savdo xalq iste’molini qondirish jarayonidir.
Reklama savdo madaniyatini oshirishga ko‘maklashmog‘i lozim.
Reklama yaxshi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, xaridorlar o‘zlariga zarur tovarlarni
tez topib, oson va ko‘p vaqt sarflamay sotib oladigan bo‘ladilar. Shu tariqa
tovarni sotish tezlashadi, savdo xodimlari mehnatining samaradorligi ortadi,
muomala chiqimlari kamayadi.
Savdo reklamasi alohida hammaga ma’lum bo‘lgan ba’zi bir tovarlar
to‘g‘risida foydali ma’lumotlar berish, shu tovarlarning xususiyatlari,
qimmatli jihatlari, ularni ishlatish usullarini tushuntirishi kerak.
