|
-§. MATERIYANING TARKIBIY TASHKIL TOPGANLIGIBog'liq ‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik14-§. MATERIYANING TARKIBIY TASHKIL TOPGANLIGI:
MIKRODUNYO, MAKRODUNYO VA MEGADUNYO
Insoniyatga m a’lum bo‘lgan obyektlar va ulaming hodisalari sifat jihatdan
uchta bolim ga bo‘linadi: mikrodunyo, makrodunyo va megadunyo.
Akademik X.A.Raxmatulin taxmin qilgan gipodunyo (m ikrodunyo
ichidagi mikrodunyo) va giperdunyo (o‘tamegadunyo), tajribada tasdiqlangan
emas.
Mikrodunyo
— atom lar va ko‘p sonli elem entar zarralar (ularga
elektron, proton, neytron va boshqa zarrachalar kiradi, bugungi kunda
ulaming soni 400 ga yaqin) dunyosi. Fiziklar tomonidan real o‘rganiladigan
dunyoda 10“18 m o ‘lchamlar qayd etilgan; atom ning o ‘lchami ( 10"'° m
yadroniki) 10 '4 10-15 m.
Mikrodunyoning tarkibi, fazo va vaqt bo‘yicha hamda energetik tavsifi
fizikaning kvant mexanikasiga asoslangan bo‘limlarida, shu jum ladan,
mikrodunyoning ham kvantlanganligini, ham nisbiyligini hisobga oluvchi
relyativistik bo‘limida beriladi.
Yerda m akrodunyo katta bo'lm agan tezliklar va o ‘zaro ta ’sir ener-
giyalari bilan belgilanadi.
Makrodunyo
— bu klassik mexanikaning obyektlari bo'lib, unda
yorug'lik tezligi 3 • 108 m /s — cheksiz katta qiymat hisoblanib, tizimlaming
o ‘zaro ta ’siri oniy (bir lahzada) deb olinadi.
Megadunyo
— yer masshtablariga nisbatan gigant hisoblangan yulduzlar
to ‘plamidir. Bu galaktika dunyosidir. Fan tomonidan aniqlangan eng katta
obyekt bu galaktikalar majmuyidan iborat — metagalaktikadir. Uning
o'lcham lari ~1026 m tartiblidir. Bunday masofani yorugiik 20 milliard yil
davomida bosib o‘tadi. Megadunyo — bu relyativistik mexanika obyektidir.
Megadunyoni tasvirlaganda relyativistik sam aralam i, ya’ni obyektlar
o ‘lchamining, jarayonlar davom etish vaqtining tezlikka bog‘liqligini,
fazo va vaqt egriligini hisobga olish kerak.
43
|
| |
