1880
1920
1960
1990
5-rasm . G lab al atm o sferan in g qizish
dinam ikasi.
angidrid quyosh energi-
yasini atmosferaning ichiga
o ‘tishiga xalaqit bermay,
uni teskariga o ‘tishiga y o i
qo‘ymaydi. Bunday «par-
nikli effektni» m etan, ug-
lerod oksidi, xlorftor ug-
levodorodlar ham beradi.
Bu
gazlar stratosferaning
azonli qobig‘ini ham yo‘q
bo‘lishiga olib keladi. Lnson
faoliyati n a tija sid a bu
gazlarning atm osferaga
chiqarilishi eksponenta
bo‘yicha oshib bormoqda. Natijada, hoziming o ‘zida iqlimning keskin qi-
zishi kuzatilmoqda. 5-rasmda iqlimning global qizishining dinamikasi ko‘r-
satilgan.
Qalin chiziq bilan 5 yil ichida o'rtacha harorat o ‘zgarishi ko‘rsatilgan.
100 yil ichida bu o ‘rtacha harorat 0,6—0,7°C ga oshgan.
Iqlimning qizishi
tufayli qor bilan qoplangan yer yuzalari kamayadi, yeming yuzasi qu
yosh energiyasini kamroq qaytara boshlaydi, bu esa qizishning yanada
kuchayishiga olib keladi.
Tundradagi yer qatlamlari erishi natijasida katta hajmdagi muzlagan
m etan gazga aylanib
atmosferaga chiqa boshlaydi, bu esa yana ko‘proq
qizishga olib keladi. Atrof-m uhitning ifloslanishi tezlasha boradi, ularni
tozalash esa iqtisodiy qiyinchiliklarga borib taqaladi.
Ilozirgi zamonning global bashoratlari.
«M IR-3» kompyuter modeli yordam ida professor D .M edouz guruhi
tom onidan bashorat qilingan voqea va hodisalarning qisqacha tahlilini
ko‘rib chiqaylik (« 0 ‘sish chegarasidan tashqarida», 1994-y). 6-rasmda
texnikada hech qanday o ’zgarishsiz an ’anaviy rivojlanish bo‘lganda «real»
modelning holati keltirilgan. Bunga «dunyo holati» deyiladi. Rasmda bizga
m a’lum 5 ta o ‘zgaruvchi berilgan:
aholi soni, resurslar, sanoat ishlab
chiqarishi, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish va ifloslanish,
1900-yildan 2100-yilgacha bo‘lgan 200 yil tadqiqot qilingan.
7-rasmda hayotning moddiy darajasi ko'rsatilgan. Rasmdagi chiziqlar:
inson umri, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish, oziq-ovqat mahsulotlari
ishlab chiqarish va jon boshiga to ‘g‘ri keluvchi xizmatlar hajmi.
Bundan qutulish yoilari bormi? Albatta bor. Ular juda ko‘p, bu yo‘l-
38
larni kompyuter modelida
tekshirib chiqish mumkin.
Bulardan bittasini ko‘rib
chiqaylik. Yuqorida biz,
chegaradan
chiqishning
asosiy sababchisi sifatida
aholi sonining o'sishini
k o 'rgan edik. Shuning
uchun aholi o ‘sishini ol-
dindan chegaralash orqali
inqirozdan chiqish y olla-
rini tahlil qilish mantiqan
to'g'ri bo‘ladi.
D. Medouz, «1995-yil-
da aholi sonini m o 'ta -
dillashtirish dasturi qabul
qilingan olam modeli»
ssenariysi
asosida tahlil
o ‘tkazdi. Bu ssenariyga
ko‘ra, bolalar tug‘ilishi
100 % nazorat qilinadi,
jon boshiga sanoat m ah-
sulotlari ishlab chiqarish
keraklicha oshiriladi va
hamma joyda ilg‘or tex-
nologiyalar kiritiladi.
Masalan: 1) m a’lum
texnologiyalar b o ‘yicha
ishlab chiqilayotgan qish-
loq xo'jaligi mahsulotlari,
genlar
muhandisligidagi
yangi kashfiyotlar asosida
keskin oshirish.
2) atrof-muhitning ifloslanishi 1975-yil darajasigacha pasaytiriladi va bu
soha doimiy ravishda mablag' bilan ta’minlab turiladi,
3) atrof-m uhitning ifloslanishini kamaytirishga qaratilgan yangi
texnologiya ishlab chiqiladi va ishlab chiqarishga kiritiladi. Bunga mablag1 lar
1900
2000
2100
6-rasm. Dunyo holati:
/ —resurslar;
2—sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi;
3— oziq-ovqat ishlab chiqarish hajmi;
4— aholi soni;
5—muhitning ifloslanish darajasi.
7-rasm. Hayotning moddiy darajasi:
/ —inson umri;
2—jon boshiga to ‘g‘ri keluvchi oziq-ovqatlar
hajmi;
3—jon boshiga to ‘g‘ri
keluvchi xizmatlar hajmi;
4—jon boshiga to ‘g‘ri keluvchi ehtiyoj mollari hajmi.
39
8-rasm. D u n y o h olati:
1—resursiar;
2—sanoat ishlab
chiqarish hajmi;
3—jon boshiga
to‘g‘ri keluvchi ishlab chiqilgan
oziq-ovqatlar hajmi;
4— aholi soni;
5—atrof-muhit ifloslanish darajasi.
1900
2000
2100
9-rasm.
