|
-§. NYUTON QONUNLARI - KLASSIK MEXANIKANINGBog'liq ‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik17-§. NYUTON QONUNLARI - KLASSIK MEXANIKANING
ASOSIY QONUNLARI
Tabiatning eng um um iy qonunlari — fizika qonunlarini klassik
m exanika q o n u n la rin i o ‘rg anish d an boshlash eng qulay y o 'ld ir.
I.Nyutonning bu fanga qo‘shgan buyuk xizmatlari uchun klassik mexanika
Nyuton mexanikasi deb ham ataladi. 1687-yilda yozilgan mashhur «Natur
filosofiyaning m atematik boshlanishi» asarida I.N yuton o ‘zining uchta
asosiy qonunlarini berdi.
K lassik m ex an ik a q o n u n la ri n isb a ta n k ich ik te z lik la r b ila n
harakatlanayotgan katta massali jismlarga qo‘llaniladi. Nyutonning hamma
qonunlari ko‘plab tajribalarda olingan faktlami umumlashtirish natijasida
vujudga kelgan.
Nyutonning birinchi qonunining
ta’rifi quyidagicha: Har qanday jismga
boshqa jism lar yoki kuchlar ta ’sir qilmasa, u o ‘zining nisbatan tinch
yoki to ‘g‘ri chiziqli tekis harakatini saqlaydi. Bu ta ’rifdan tezlanish nolga
teng degan m a’no kelib chiqadi, shuning uchun jismga boshqa jism lar
ta ’sir qilib, o ‘zgartirmasa, uning tezligi o ‘zgarmaydi, xususiy holda nolga
teng b o ‘ladi.
T a ’sir b o ‘lmaganda, jismlarning o ‘z holatini saqlash xususiyatiga
jismlar inersiyasi, qonunning o ‘zi esa inersiya qonuni deyiladi. Agar sanoq
tizimida Nyutonning birinchi qonuni bajarilsa, bunga inersial sanoq tizimi
deyiladi. Yerning o'z o ‘qi atrofida hamda Quyosh atrofida aylanganligi
sababli Yer bilan bog‘liq sanoq tizimi inersial bo ‘lmaydi. Ko‘pgina
masalalar uchun markazi Quyosh massa markazi bilan mos tushadigan
geliosentrik sanoq tizimini inersial sanoq tizimi deb hisoblash mumkin.
Inersial sanoq tizimiga nisbatan to ‘g‘ri chiziqli va tekis harakat qila-
yotgan istalgan sanoq tizimi inersial bo ‘ladi. Demak, ko‘p sonli inersial
sanoq tizimlari mavjuddir.
4 8
|
| |
