• Nyutonning uchinchi qonuni.
    		•

    Nyutonning ikkinchi qonuni




    Download 3,55 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet55/141
    Sana20.12.2023
    Hajmi3,55 Mb.
    #124530
    1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   141
    Bog'liq
    ‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik

    Nyutonning ikkinchi qonuni. 
    Klassik m exanikada m -co nst deb 
    hisoblanganda, N yutonning ikkinchi qonuni quyidagicha ta ’riflanadi: 
    moddiy nuqta impulsining o ‘zgarish tezligi unga ta ’sir qiluvchi kuchga 
    teng:
    dt
    P = m V , 
    (2)
    bu yerda, jism impulsi deyiladi, (2)-hisobga olib (l)n i quyidagicha 
    yozamiz:
    — (m V ) = m — = ma = F 
    (3)
    dt 
    dt
    Nyutonning ikkinchi qonunining xususiy holini, F  = О, ya’ni boshqa 
    jismlar tomonidan o ‘zaro ta ’siri bo‘lmagan holni ko'raylik. Bunda, a = 0
    nuqtaning tezlanishi nolga teng bo‘ladi. Demak N yutonning birinchi 
    qonunini hosil qilamiz. Nyutonning birinchi qonuni ikkinchi qonunidan 
    xususiy hol sifatida kelib chiqadi. (1) va (3) tenglam alar moddiy nuqta 
    harakat tenglamalari deyiladi. Massa o ‘zgaruvchan b o ‘lganda (m^const) 
    bu qonun to ‘g‘ri emas.
    Nyutonning uchinchi qonuni. 
    Bir jismning ikkinchisiga ta ’siri aks 
    ta ’sirni vujudga keltiradi, y a’ni kuchlar ju ft holda paydo bo'ladi. 
    Nyutonning uchinchi qonuniga asosan, ikki jism ning bir-biriga ta’sir 
    kuchlari qiymat jihatdan bir-biriga teng, yo‘nalishlari esa qaram a-qarshi 
    bo‘lib, har xil jismlarga qo‘yilgandir:
    K l = - Кл ■ 
    (4)
    bu yerda, ^¡,2 — ikkinchi jism ning birinchi jismga ta ’sir kuchi; F2 i — 
    birinchi jismning ikkinchi jism ga ta ’sir kuchi.
    Nyutonning uchinchi qonuni moddiy nuqta hisoblangan jismlarning 
    bir-biri bilan kontakt o‘zaro ta ’sirda boMganida hamda bir-biridan uzoqlikda 
    harakatsiz joylashganida ham bajariladi. Lekin bu qonun elektromagnit 
    o ‘zaro ta ’sir uchun to ‘g ‘ri emas.
    Shuni ta’kidlash kerakki, F¡ 2 va F2 , kuchlar har xil jismlarga q o‘yil- 
    ganliklari uchun bir-birini muvozanatlamaydilar.
    Nyuton harakatning bu uchala qonuni inersial sanoq tizimlarida 
    bajarilishini alohida ta’kidlagan.
    Butun Olam tortishish qonuni Nyuton tom onidan 1678-yilda kashf 
    etilgan bo ‘lib, adolat yuzasidan bu qonun Nyutonning to ‘rtinchi qonuni
    49

    deb atalsa ham bo ‘lar edi. Uning ta ’rifi quyidagicha: ikki moddiy nuqta 
    orasidagi o ‘zaro tortishish kuchlari bu nuqtalar massalari ko‘paytmasiga 
    to ‘g ‘ri p ro p orsio n al, ular orasidagi m asofaning kvadratiga teskari 
    proporsionaldir:
    F = G - L ^ - ,
    (5)
    r
    H * fji^
    bu yerda, G = 6,67 • 1 0 '“ — — gravitatsiya doimiysi deyiladi.
    KZ
    Qonun bunday ko‘rinishda nafaqat moddiy nuqtalar uchun, balki 
    bir jinsli sharlar va jism lar uchun ham to ‘g‘ridir. Bu holda r — sharlar 
    markazlari orasidagi masofa. 0 ‘zaro tortishish kuchlari moddiy nuqtalami 
    birlashtiruvchi chiziq bo‘ylab yo‘nalgan. Bu qonun eng universal bo‘lgan 
    gravitatsion o ‘zaro ta ’sirni m iqdor jihatdan tavsiflaydi.
    H ozirgi zam on relyativistik tortishish nazariyasi A .E ynshteyn 
    tom onidan ishlab chiqildi.

    Download 3,55 Mb.
    1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   141




    Download 3,55 Mb.
    Pdf ko'rish