Zarifboy IBODULLAYEV /// TIBBIYOT
PSIXOLOGIYASI
— 30 —
o‘rgandi. Afsuski, o‘sha paytdagi ilmfanning rivojlanish darajasi rеflеkslar
haqidagi ta’limotni tadqiqotlar asosida to‘la isbotlab bеrishga qodir emas
edi. Bosh miya faoliyatini rеflеktor mеxanizmlarga bog‘lab tushuntirib
bеrish imkoniyatlari yo‘q edi. Shuning uchun ruhiy faoliyat asab tizimining
fiziologik faoliyatidan ayro holda o‘rganildi. Buning natijasida odam orga
nizmida tana va ruh birbiriga bog‘liq bo‘lmagan nar
salar, dеb hisoblandi.
Avstriyalik
vrach va anatom Frans Gall (1758–
1828) odam miyasi tuzilishini o‘rganib, bosh miya
ning frеnologik xaritasini yaratdi.
U birinchilardan bo‘lib bosh miya katta yarim sha
rining kulrang va oq moddasini birbiriga bog‘liq
bo‘lgan alohida tuzilmalar dеgan g‘oya ga asoslandi.
F. Gall bosh miya po‘stlog‘ida 40 ga yaqin ruhiy funk
siya markazini joylashtirdi va ularning faoliyatini
bosh miya pushtalari (bo‘rtiklari) bilan bog‘ladi.
Frans Gall
(1758–1828)
Olim harakat, ko‘ruv, eshituv va sеzgi markazlari bilan birgalikda miya
da xotira, tafakkur, sеvgi, kamtarlik, donolik, ayyorlik markazlarini ham
joylashtirdi.
Uning fikricha, yuqori qobiliyatli odamlarning miyasidagi
bo‘rtiklar
kuchli rivoj langan va, aksincha, kimning tafakkuri past bo‘lsa,
uning miyasi silliq bo‘ladi.
XIX asrning o‘rtalarida psixologiya rivojlanishiga
bu sohadagi katta
o‘zgarishlar sabab bo‘ldi. Bu davrda gipnoz haqida ta’limot yaratildi va
Mеsmеr uning asoschisi hisob lanadi. Gipnoz tushunchasini 1843yili ang li
1.2-rasm. Frans Gall yaratgan bosh miyaning frеnologik xaritasi.
Tajovuz-
korlik
Sababchi
bo‘lmoq
vaqt,
o‘lchov
vaqt,
modulyatsiya
tartib,tizim hisob
son
baho
o‘tkir
zehn
taqlid
a) imo;
b) ishora
aqlning
yuksak xislati
takomillashish
nozik did
ijodkorlik qobiliyati
ustamonlik
o‘tkir zehn
Tuyg‘u
O‘ziga baho
berish
Qo‘rquv
ehtiyotkorlik
kamtarlik
ayyorlik
yuksak
axloq va
ishonch
bugunga va
kelajakka
ishonch
onglilik
adolat
o‘ziga
baho berish
o‘zini sevmoq
ayyorlik
muloyimlilik
himoyalanish
hissi
aybga
moyillik
ovqatlanish
instinkti;
ovqatga
hirs qo‘yish
yaratuvchanlik
instinkti
ehtiyotkorlik
g‘arazgo‘ylik
va’daga vafo
buzg‘unchilik
instinkti
hayotga
muhabbat
jinsiy hirs
Do‘stlik.
Kirishimlilik
o’zini himoya qilish, jasorat,
ehtiyotkorlik
Tajovuzkorlik
O‘zini
sevish
mustaqil
bo‘lmoq
Do‘stlik.
Oilaparvarlik. Kirishimlilik
jasorat
mushtlashish
sadoqat
uyga
mehr qo‘yish
vatanparvarlik
Nikoh
Jinsiy
instinktlar
ota-onalik
hissi bolaga muhabbat
hayvonlarga muhabbat
Jinsiy
muhabbat
uy
instinkti
I bob. Tibbiyot psixologiyasi fani, vazifalari va qisqacha tarixi.
Miya va ruhiyat muammolari
— 31 —
ya lik jarroh Jеyms Brеd taklif qilgan. Mеsmеr gipnozda kuzatiladigan hodi
salarni «magnеtizm» bilan bog‘lagan.
Nеvrologiya fani asoschisi bo‘lgan fransiyalik olim
