1.4. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash texnologiyalarining rivojlanish
yo‘nalishlari
Mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish samaradorligi ko‘p jihatdan
avtomobil yo‘llarining sifatiga bog’liq. Ta’mirlanmay qolgan yo‘llarning holati,
shuningdek bizning yo‘llarimizning Evropa transport tizimiga kiritilishi yo‘llarni
qayta tiklash masalasini juda muhim ekanligini belgilaydi. Yaqin vaqt ichida
Evropa yuk tashish tizimiga kirish juda eskirgan qoplamali, yo‘l harakati
xavfsizligi cheklangan va moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lmagan yo‘llarga
xizmat ko‘rsatish sharoitlari tufayli mumkin emas.
XX asrning oxirida G’arbiy Evropa mamlakatlarida energiya narxlarining
keskin ko‘tarilishi sharoitida faol ravishda joriy etila boshlangan asfaltbeton
qoplamalarni tiklash texnologiyasini joriy etish orqali hozirgi sharoitda yo‘llarning
ishlashini saqlab qolish va tiklash muammolarini hal qilish mumkin.
Ushbu texnologiyalarni qo‘llash kerak, chunki kapital ta’mirlashga muhtoj
bo‘lgan yo‘llarda an’anaviy texnologiyalar yordamida bartaraf etilmaydigan
nuqsonlar paydo bo‘ladi. Qoida tariqasida, ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish
hozirgi vaqtda qimmatbaho bitumdan yuqori bo‘lgan ta’mirlash materiallaridan
foydalangan holda sirtni tozalash bilan cheklangan. Bundan tashkari, yo‘lda 10 sm
gacha chuqurliklar paydo bo‘ladi, ularni faqat frezalash orqali olib tashlash
mumkin. Qoida tariqasida, frezalash bilan sirtni qayta ishlash 4 yildan keyin
24
takrorlanadi, bu yo‘lning qattiq sirtini saqlash xarajatlarini sezilarli darajada
oshiradi.
Yangi texnologiyalardan foydalanish nafaqat yo‘llarning samaradorligini
tiklashga, balki energiya va materiallar sarfini sezilarli darajada kamaytiradi.
Keyingi o‘n yillikda mavjud qoplamalarni yangilashga asoslangan texnologiyalar,
yupqa qatlamli asfaltbeton qoplamalari texnologiyalari, bitum emulsiyalaridan
foydalanadigan texnologiyalar yo‘llarning ishlashini saqlash va tiklashda ustuvor
bo‘ladi. Ushbu texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish uchun professional
xodimlar va tegishli jixozlar kerak.
Qurilish va yo‘l mashinalarining ishlab chikarish faoliyati ularning
texnologik, texnik, iktisodiy va ergonomik ko‘rsatkichlaridan kelib chiqqan holda
muayyan sharoitlarni hisobga olgan holda, ma’lum miqdorda qurilish ishlab
chiqarish ishlarini bajarish uchun mashina va komplekslarni tanlashni o‘z ichiga
oladi. Umuman olganda, muayyan sharoitlarda qurilish ishlab chiqarishining
ko‘llaniladigan texnologiyalaridan qat’iy nazar, mashinalarni ishlab chiqarish va
texnik ekspluatastiya qilish masalalarini samarali hal qilish mumkin emas.
Avtomobil yo‘llarini qurishda asosiy texnologik jarayonlar yo‘l poyini
tayyorlash, zarur qurilish materiallarini qazib olish va tayyorlash va ularni tashish,
suv o‘tkazgichlari, yo‘l to‘shamalari, o‘tish joylari va obodonlashtirish
elementlarini
kurish
hisoblanadi.
Inshootlarning
ishonchli
ishlashini
ta’minlashning asosiy vazifalari yo‘llarni yozgi va qishda saqlash, yo‘lni belgilash,
obodonlashtirish, inshootning barcha elementlarini ta’mirlash va rekonstrukstiya
qilishdir.
Avtomobil
yo‘llari
qurilishini
kompleks
mexanizastiyalash
va
avtomatlashtirish uchun mashinalar tizimiga ularning texnologik maqsadi bilan
belgilanadigan beshta asosiy mashinalar guruhlari kiradi: yo‘l poyini qurish uchun;
yo‘l to‘shamasi va qoplamalarni qurish uchun; suv o‘tkazgichlarni (quvurlar,
ko‘priklar va boshqalar) qurish va qiyaliklarni mustaxkamlash uchun; yo‘l-qurilish
materiallari qazib olish va tayyorlash uchun; texnologik transport.
25
Avtomobil yo‘llarini qurish texnologiyalarini rivojlantirishning boshqa
muhim yo‘nalishlaridan yo‘l qurilish mashinalari ishchi organlariga ABT
o‘rnatilganlaridan foydalanish hisobiga asosiy texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish va kompleks mexanizastiyalash hisoblanadi. Bunday mashinalar
ishlar yuqori sur’atini va sifatini ta’minlashi mumkin, bu esa yo‘l qurilishida
iqtisodiy samaradorlik oshishiga olib keladi.
Ishni ishlab chiqarish texnologiyasini o‘zgartirish va rivojlantirish orqali, shu
jumladan ilg’or mashinalarni, samaraliroq materiallarni, sifatni nazorat qilishning
aniq va samarali vositalarini ko‘llash orqali ishlarni ishlab chiqarish uchun eng
tejamli variantni tanlashni asoslash mumkin. Masalan, kuzatuv tizimlaridan
foydalanish ma’lum bir ehtimollik bilan avtomatlashtirilgan rejimda kerakli
tenglikni ta’minlashga imkon beradi.
Yo‘l qurilishi narxining pasayishiga mahalliy yo‘l-qurilish materiallari,
sanoat chiqindilaridan keng foydalanish, ishlarni oqilona tashkil etish, yil
davomida ishlaydigan texnologiyalarga bosqichma-bosqich o‘tish bilan qurilish
mavsumini uzaytirish, qurilishning maqbul bosqichlari, yangi yuqori samarali
materiallar va konstrukstiyalarni ko‘llash orqali erishiladi.
Avtomobil yo‘llarini qurish usullarini yanada takomillashtirish bir qator
muhim muammolarni hal qilish bilan bog’lik bo‘lib, ular orasida eng muhim
quyidagi muammolarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
- gruntlarning qurilish va texnik xususiyatlarini baholash usullarini ishlab
chikish va ularni stementli materiallar va sirt faol, gidrofobizastiyalash va boshqa
kimyoviy moddalarning ko‘shimchalari bilan mustahkamlash, drenajlash, gruntni
eroziyadan himoya qilish uchun turli xil geosintetik materiallardan foydalanish va
xk.;
- mineral materiallar (chaqiqtosh, shag’al), boshqan mahsulotlar (shlak va
boshqalar) va sanoat chiqindilarining tuzilishini, mustahkamligini, korroziyaga
chidamliligini o‘rganish, ularni qo‘llash, foydalanish va xususiyatlarini baholash
usullarini takomillashtirish;
26
- polimer, sirt faol, tuzilish hosil qiluvchi va boshqa kimyoviy moddalar
ko‘shilishi bilan organik biriktiruvchi moddalar (bitum, qatron, emulsiya, bitum
o‘z ichiga olgan jinslar) xususiyatlarini o‘rganish; organik bog’lovchilarni ishlab
chiqarish va ulardan foydalanish usullarini takomillashtirish;
- turli xil aralashmalardan asfaltbeton qoplamalarini qurish texnologiyasini
ularning texnologik xususiyatlarini hisobga olgan holda takomillashtirish,
mamlakatning turli tumanlarida yo‘l qoplamalarida asfaltbetonning xususiyatlarini
o‘rganish;
- noorganik bog’lovchilarni, kimyoviy ko‘shimchalarni o‘rganish (sovuqqa
chidamli, plastifikastiyalovchi va boshqalar), har xil ekspluatastion sharoitlarda
yuqori xizmat muddati bo‘lgan yo‘l betonini yaratish;
- uzluksiz mustahkamlanadigan stementbeton qoplamalari va asoslarini, shu
jumladan zichlanadigan betonni qurish texnologiyasini ishlab chiqish;
- har tomonlama mexanizastiyalash, avtomatlashtirish va ilg’or texnologiyalar
asosida zamonaviy asfaltbeton va stementbeton zavodlari, bitum va emulsiya
bazalari, tosh maydalash zavodlarini yaratish;
- yo‘l ishlari sifatini boshqarish uchun yuqori aniqlikdagi va samarali elektron
qurilmalarni yaratish.
|
