6.11. Yo‘lning ko‘pchigan bo‘laklarini ta’mirlash yexnologiyalari
Er qa'rini yo‘q qilish yoki ishlaydigan yo‘llarda hosil bo‘lishining oldini
olishda yo‘l poyidan suvni to‘kish, tuproqni drenajlash, ishchi qatlamga yuza va er
osti suvlari oqimini cheklash yoki bostirish choralari ko‘riladi.Xiralashgan joylarda
drenaj chiziqlari avval drenajlanadi.
Zahiralar to‘g'ri shaklda bo‘lishi kerak. Buni amalga oshirish uchun, ular
kamida 20% s sathining yon tomoniga egilib rejalashtirilgan. Agar kyuveta
zaxirasida uzoq vaqt turgan yuza suvi bo‘lgan qismlar mavjud bo‘lsa (alohida
bo‘limlarda bo‘ylama qiyalik yo‘q), uni qayta tashkil etish (tiklash) kerak.
Agar suvning turg'unligi davrida kvetta zaxiralarini tiklash zarur bo‘lsa, uni
oqsoqollar zaxiralari bilan ajratish chizig'i ichidagi pastki joylarga yoki vaqtincha
maxsus ochilgan saqlash rezervuarlariga yo‘naltirish kerak. Drayvdagi suv
bug'langandan keyin qayta ishlov berish kerak. Barcha holatlarda kupit zaxiralari
yuzasini ko‘p yillik madaniy o‘simliklarni ekish orqali mustahkamlash kerak.
298
Daryolar suvlaridan drenajlash qiyin bo‘lgan va bug'lanish havzalari zaxiralari
botqoq bo‘lgan tekis erlarda, daryolar yuqori qismidagi drenaj tuproqlaridan
foydalangan holda qayta qurilishi kerak, va turg'un suv bilan tuproqning haddan
tashqari ko‘payishining oldini olish uchun balandliklar ko‘tarilishi kerak.
Zaxiralardan suv olish qiyin bo‘lgan hollarda, suv qirg'oqlaridan siqib
chiqariladi. I tipdagi chuqurliklar bilan er usti suvini olish qiyaliklarni yumshatish
va bermalarni o‘rnatish orqali amalga oshiriladi. Jadvalda sub-ostonaning chetidan
suv chetiga suv o‘tkazadigan tuproqning cho‘kishi uchun 1,5 m balandlikdagi
xavfsiz masofalar ko‘rsatilgan. 6.12.
6.12-jadval.
Birlashgan tuproqdan cho‘kish uchun yo‘l poyining chetidan suv chetigacha
1,5 m balandlikdagi xavfsiz masofalar.
Grunt turi
Plastiklik soni
Yo‘l poyi chetidan suv
chetiga xavfsiz masofa,
m
Qumsimon supes
13
10 9
Changsimon supes
5 7
7 5
Yengil
qumsimon
yoki
changsimon suglenok
7,1...
12
5
Og’ir changsimon suglenok
12,1..
.17
5
Og’ir qumsimon suglenok
12,1..
.17
4
Yengil changsimon glina
17,1..
.27
4
Og’ir qumsimon glina
17,1..
.27
3
Og’ir glina
27 dan katta
2
Er osti suvlarining yuqori darajasi, yo‘l poyining kuchli namlanishi va
natijada uning 3-tipli hududida deformatsiyalanishi va vayron bo‘lishi bilan, suv
havzasining balandligi namlanish sharoitlariga qarab, shu jumladan muzlash
chuqurligi va namlikning kapillyar ko‘tarilishi chegaralari orasidagi bo‘shliqni
ta'minlash zarurati asosida ko‘tarilishi kerak.
299
Rasm 6.55. Zaminli ekran qurilmasi
Qoplamani tuzatish, elkalarni birlashtiruvchi materiallar (bitum, asfalt va
boshqalar) bilan mustahkamlash orqali yo‘l poyiga suv oqimini cheklang.
Gidroizolyatsiya va yo‘l qoplamasini ta'mirlash, yoriqlarni to‘ldirish, sirtni
tozalash yoki yo‘l poyida yomg'ir va erigan qor shaklida atmosfera yog'inlaridan
himoya qilishni ta'minlaydigan yangi qoplamani o‘rnatishni o‘z ichiga oladi. Yo‘l
bo‘yidagi gidroizolyatsiya asfaltbeton qoplamalari mustahkamlash uchun
ishlatilmaydigan hollarda amalga oshiriladi. Gidroizolyatsiya uchun zarur
namlikka chidamliligi bo‘lgan turli xil materiallar va plitalar qo‘llaniladi.
To‘satdan ko‘ndalang drenajlar (50-rasm) uzunlamasına yonbag'irlari ko‘ndalang
kesimlardan (III turdagi chuqurliklar) oshib ketadigan yo‘l uchastkalarida,
shuningdek yo‘l tuzilishining drenaj qatlamini filtrlashda qo‘llaniladi. A
burchakning qiymatlari mos ravishda 60 ... 80 °, yo‘lning qiyalik burchagi bilan / =
80 ... 40% o.
Rasm 6.56. Nozik drenaj moslamasi
300
Rasm 6.57. Xandaqdagi drenaj dizayni:
a - shag'al va quvur; b - tubsiz; in - axlatsiz; 1 - loy pardasi; 2 - plastik plyonka; 3 -
qo‘pol qum; 4 - to‘quv bo‘lmagan sintetik mato; 5 - ezilgan tosh; 6 - drenaj
trubkasi
Relyef sharoitlari suvni to‘kish mumkin bo‘lgan IV tipdagi chuqurlikdagi
ko‘tarish uchastkalarida xandaq osti xandaq drenaji o‘rnatiladi (6.51-rasm). Er osti
suvlarini tushirish ta'siri drenaj turiga qarab belgilanadi (ikki tomonlama yoki bir
tomonlama, mukammal yoki nomukammal).
Ushbu turdagi tubsiz jarliklar uchun, shuningdek, drenaj qatlamining past
filtrlanishi yoki shilimshiqligi bilan, qirg'oqning tuproq namligini pasaytirish
uchun suvni to‘kish imkoniyati sharoitida, xuddi shunday xandaqqa drenaj
o‘rnatiladi.
Rasm 6.58. Yo‘llardagi drenaj: a, b - ikki tomonlama va bir tomonlama
nomukammal drenaj; c, d - ikki tomonlama va bir tomonlama mukammal drenaj;
∆N - suv sathini pasaytirish
301
Relyef sharoitidan kelib chiqqan holda, suv kanalizatsiya kanalizatsiyasidan
drenaj orqali oqimga o‘tkaziladi. Mumkin bo‘lgan drenaj turlarining dizayni sek.
6.52. Drenaj chuqurligi hisoblash bilan aniqlanadi, ammo kamida 0,5 m.
Rasm 6.59. Yo‘l poyi drenaj qurilmasi uchun pnevmatik zımbadan
foydalanish: a - qirg'oq; b - belgi; 1 - drenaj qudug'i; 2 - yo‘l poyining zaiflashgan
maydoni; 3 - pnevmatik musht; 4 - quduqni drenaj materiallari bilan to‘ldirish
uchun o‘rnatish; 5 - subkuvayt drenaji
Yuqori qismli drenaj yordamida drenajlash juda samarali. Ularning
qurilishining eng samarali usuli - bu pnevmatik zımba yordamida kirish. Bunday
drenajlarni to‘ldirish uchun qo‘pol qum yoki to‘qilmagan geosintetika ishlatilishi
mumkin. Drenajlar orasidagi masofa drenaj vaqtiga va tuproq namligiga qarab
olinadi; odatda 1,5 ... 2.0 m.
Rasm 6.60. Kimyoviy usul bilan yo‘l chetining yuqori qismidagi
chuqurliklar va shikastlarni bartaraf etish sxemasi: 1 - qishda yo‘l qoplamining
holati; 2 - bahorda yo‘l sirtining holati; 3 - yulka; 4 - mustahkamlangan funt; 5 -
ko‘tariladigan tuproq
Yo‘l poyini ko‘tarish uchastkalarida quritish bo‘yicha tadbirlar etarli
darajada samarasiz bo‘lganida, faol zonadagi tuproqlarni kimyoviy mahkamlash
orqali ularning kuchini oshirish mumkin. Shaklda 54 bunday echimni sxematik
tarzda ko‘rsatadi.
302
O‘zgartirish uchun kuniga kamida 2 m filtratsiya koeffitsienti bilan kerakli
tarkibdagi qumlardan foydalaning. Bunday joylarda drenaj qatlamining
samaradorligi qalinligi kamida 4 mm va filtratsiya koeffitsienti kuniga 50 m yoki
undan ko‘p bo‘lgan to‘qima bo‘lmagan materiallarning qatlamlarini qo‘llash
natijasida ortadi.
II tipdagi tubsiz jarlikda, gidroizolyatsiya qatlamlari ishlatiladi (6.55-rasm,
I), sozlanadigan poydevorlar tagida yotqizilgan. Dizayn sizga yulka va
yo‘laklardan o‘tib ketadigan suvni to‘sib qo‘yishga imkon beradi.
Er osti suvlarining yuqori darajasida (I va IV tipdagi chuqurliklar) suv
ta'minoti ta'minlanmagan hududlarda strukturadan foydalaniladi (6.55-rasm, b), bu
yo‘lni to‘liq rekonstruktsiya qilish zarurati bilan bog'liq. Gidroizolyatsiya
qatlamlarini yotqizishda, qalinligi 0,2 mm va undan yuqori bo‘lgan, 2% kanalli
eritma bilan barqarorlashtiriladigan plastik plyonka, bitum bilan ishlov berilgan va
to‘quv bo‘lmagan geosintetik material ishlatiladi. Armatura qatlamlari (6.56-rasm,
c) yo‘l poyi tuproqning ko‘tarish maydonlarida ko‘tarilish sig'imini oshirish uchun
ishlatiladi, agar namlik darajasi 0,9 dan past bo‘lsa, ko‘tarilayotgan tuproq qisman
o‘zgartirilsa, muzlashdan himoya qatlami yoki yo‘lning strukturaviy qatlamlari
pasayishi bilan kiyimlar.
Rasm 6.61. Yuk ko‘tarish uchastkalarini rekonstruktsiya qilish uchun
konstruktiv echimlar: a - yulka ostidagi gidroizolyatsiya qatlami bilan; b, c - yo‘l
poyida gidroizolyatsiya va mustahkamlovchi qatlam bilan; 1 - drenaj qatlami; 2 -
himoya qatlami; 3 - gidroizolyatsiya qatlami; 4 - drenaj torfining himoya qatlami;
5 - ostidagi qatlam; 6 - mustahkamlovchi qatlam; 7 – yo‘l poyi
303
Rasm 6.61. Yo‘l poyini har tomonlama himoya qilish (o‘lchovlar metrlarda
keltirilgan): 1 - drenaj geotekstil qatlami; 2 - mustahkamlovchi qatlam; 3 - issiqlik
izolyatsion qatlam
Armatura qatlami erga yotqizilgan. Armatura qatlamini qo‘llash boshqa
chora-tadbirlar bilan birgalikda, shu jumladan issiqlik izolatsiyasini yotqizish bilan
amalga oshiriladi (6.61-rasm).
| 