• Mavzuga oid savollar
  • 3-amaliy mashg’ulot: Kompyuterlarning texnik ta’minoti. Kompyuter tizimlari. Kompyuter periferiyasi: kiritish, chikarish va saqlash texnologiyalari.
  • Ishning maqsadi
  • Nazariy ma’lumotlar
  • 1-Amaliy mashgʻulot: Biznesda axborot tizimlari asoslari. Axborot tizimlari komponentalari. Reja: 1




    Download 3,88 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet11/44
    Sana28.05.2024
    Hajmi3,88 Mb.
    #255800
    1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   44
    Bog'liq
    1-Amaliy mashg ulot Biznesda axborot tizimlari asoslari. Axboro

    8-
     
    topshiriq.
    Global biznes-strategiyasi va tarkibini izohlab yaratib bering. 


    9-
     
    topshiriq.
    Rivojlanayotgan Global tizimlardagi boshqarish 
    muammolarini izohlang. 
    10-
     
    topshiriq. 
    Mavzuga oid 5ta test va 5 ta savol tuzing va ularni izohlang. 
    Mavzuga oid savollar: 
    1.
    Boshqarish tizimlari o‘zi nima? 
    2.
    Biznesni boshqarishda axborot tizimlari nima? 
    3.
    Biznesdagi axborot tizimlarining turlari. 
    4.
    Bisnesda tizim yaratishda qo‘llaniladigan IKT. 
    5.
    Biznesdagi elektron axborot tizimlarining imkoniyalari. 
    3-amaliy mashg’ulot: Kompyuterlarning texnik ta’minoti. Kompyuter tizimlari. 
    Kompyuter periferiyasi: kiritish, chikarish va saqlash texnologiyalari. 
     
    Reja: 
    1.
    Kompyuterlarning texnik ta’minoti 
    2.
    Kompyuter tizimlari turlari. 
    3.
    Meynfreym kompyuter tizimlari. 
    4.
     
    Kompyuter periferiyasi: kiritish, chiqarish va saqlash texnologiyalari. 
    Ishning maqsadi:
    a) Talabalarga zamonaviy axborot texnologiyalari, kompyuterlarning texnik 
    ta’minotlari ularning ishlash prinsiplarini tushunchalarini etkazish;
    b) Talabalarga kompyuter tizimlari tushunchasini o’rgatish.
    c) Kompyuter periferiyasi: kiritish, chiqarish va saqlash taxnologiyalaridan samarali 
    foydalanishni o’rgatish. 
    Nazariy ma’lumotlar: 
    Shahsiy kompyuterning asosiy qurilmalariga quyidagilar kiradi: 

    sistemali blok; 

    monitor; 

    klaviatura; 

    sichqoncha; 
    Muommo
    Biznes 
    jarayonlarga 
    o‘zgartirish 
    kiritish 
    Yechim



    va dinamikalardan iborat. 
    Sistemali blok quydagi asosiy qismlardan tashkil topgan: 
    -
    Korpus, 
    -
    Ona plata (Motherboard); 
    -
    Markaziy protsessor (mikroprotsessor); 
    -
    Operativ (tezkor) xotira; 
    -
    Qattiq disk (vinchester); 
    -
    CD-ROM qurilmasi - diskovod
    -
    Elektr ta’minoti bloki; 
    -
    Sovutgichlar (kullerlar); 
    -
    Video va ovoz kartalari. 
    Ona plata, sistemali plata 
    (ruschada materinskaya 
    plata, 
    inglizchada 
    Motherboard 
    yoki 
    mainboard)- 
    kompyuterning 
    yoki 
    EHMsi 
    sistemaining 
    asosiy, 
    ko‘p 
    qatlamli 
    murrakab platasi bo‘lib, 
    kompyuter 
    qismlarini 
    uning ustiga qurish 
    uchun xizmat qiladigan 
    qurilma. Har bir murrakab 
    elektron qurimlmalarning (televizor, telefon va boshqa) asosiy platalari ham 
    shunday ataladi. 
    Ona plata ustiga protsessor, mikrosxemalar, chipsetlar uchun slotlar 
    (raz’yomlar), opretiv xotira uchun (OX) mahsus ajratilgan slotlar, kontrollerlar 
    uchun shinalar, interfeyslar va boshqa tashqi qurilmalar uchun kirish-chiqish 
    portlaridan va sovutish sistemai qurilmalari o‘rnatiladi. Ona platalarni ishlab 
    chiquvchi etakchi firmalar: 

    GIGABYTE Technology Co., Ltd. - 1986 yildan beri sistemali platalar, 
    videokartalar, noutbuk, mobil telefonlar ishlab chiqaruvchi Tayvanning 
    kompaniyasi. Bo‘limlari Xitoy halq respublikasida jovylashgan. 

    Asus - sistemali platalar, kompyuter, noutbuk, mobil telefonlar, internet- 


    planshetlar, optik qurilmalar va monitorlar ishlab chiqaruvchi Tayvanning 
    kompaniyasi. Bo‘limlari Xitoy halq respublikasida joylashgan. 

    va boshqa kompaniyalar mavjud. 
    Protsessor (markaziy protsessor, mikroprotsessor deb ham aytiladi). 
    Kompyuterning eng muxim qismini protsessor, (ya’ni protsessor va boshqaruv 
    qurilmasi) tashkil etadi. Dastur yordamida berilgan ma’lumotlarni o‘zgartiradigan, 
    hamma hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli 
    moslamalarning o‘zaro aloqasini o‘rnatadigan qurilma — bu protsessor yoki 
    mikroprotsessor deb ataladi. 
    Arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga murojat qilish, dasturdagi 
    ko‘rsatmalarning berilgan ketma-ketlikda bajarilishini boshqarish va boshqa amallar 
    protsessor zimmasida bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, protsessor kompyuterning 
    barcha ishini boshqaradi va barcha ko‘rsatmalarini bajaradigan qurilma. 
    Protsessor ishlab chiqaruvchi kompaniyalar xozirgi kunda juda ham ko‘payib 
    ketganligi tufayli protsessor turlari ham ko‘p. O‘zbekiston bozorlarida ko‘p 
    uchraydigan, kompyuterlarda ko‘p qo‘llaniladigan protsessor va chiplar, bular: 
    1.
    Intel Corporation - AQShnin Kaliforniya shtatida 1968 yil Gordon Mur va 
    Robert Noys tomonidan tashkil etilgan amerika 
    korporatsiyasi. Bu korporatsiya asosan kompyuterni 
    tashkil etuvchi elektron qurilmalar, mikrochiplar va 
    mikro-protsessorlar ishlab chiqaradi. 
    Bugungi kunda 8, 16 va undan ko‘p yadroli 
    mikroprotsessorlar ishlab chiqararishni konveyrga 
    qo‘yigan. 
    2.
    MediaTek Inc. (MTK) kompaniyasi. 


    Kompaniya 28 maya 1997 yil Tayvanning Sinchju shahrida tashkil qilingan. 
    Bo‘linmalari Xitoyda, Daniya, BAA, Indii, Yaponiya, Sharqiy Koreya, Singapur, 
    Buyukbritaniya, AQSh va Shvetsiya mamlakatlarida joylashgan. 
    3.
    Advanced Micro Devices, Inc. (ingliz tilidan 
    tarjimasi «Istiqbolli mikroqurilmalar») — 1969 yil 
    AQShning Kaliforniya shtatining Sanniveyl shahrida 
    Djerri Sanders va Djon Keri tomonlaridan tashkil qilingan. 
    Bugungi kunda AMD mikrochiplarini ishlab chiqarish bilan 
    mashxur. 
    4.
    ATI Technologies kompaniyasi — Kanadaning 
    Ontario shahrida joylashgan bo‘lib, grafikaga oid 
    protsessorlar va chipsetlar, ona (materinskaya) platalar 
    ishlab chiqaruvchi kompaniya. 
    5.
    Va boshqa juda ko‘p kompaniyalar mavjud. 
    Operativ xotira. Operativ xotira o‘zida kompyuterda ishlatilayotgan dasturlar 
    va ma’lumotlarni saqlaydi. Ma’lumotlar doimiy xotiradan operativ xotiraga 
    ko‘chiriladi, olingan natijalar zarur holda diskka qayta 
    yoziladi. Kompyuter o‘chirilishi bilan operativ 
    xotiradagi ma’lumotlar o‘chib ketadi. 
    Zamonaviy kompyuterlarda 2, 4, 8 Gb va undan 
    katta xajmga ega bo‘lgan operativ xotirlar ishlatiladi. 
    Kompyuterlarning operativ xoirtasini ko‘tarish uchun Ona platalarda qo‘shimcha 
    shinalr mavjud. Ikkita 2 Gb lik operativ xotiradan 4 Gb lik, yoki ikkita 4 Gb lik 
    operativ xotiradan 8 Gb lik xoira yasash mumkin. Faqat bitta narsani etiborga olish 
    kerak, bu ham bo‘lsa ona plataning imkoniyati bunga mos kelishi kerak, ya’ni ona 
    plataning imkonidan chiqib kelish kerak degan so‘z. 
    Qattiq disk - qattiq magnit dikdagi jamlagich yoki QMDJ (ingliz. hard 
    (magnetic) disk drive, vinchester) - kompyuter xotirasida 
    axborotni saqlab qoluvchi qurilma bo‘lib, magnitli 
    yozish (magnitnaya zapis) printsipi asosida ishlaydi va 
    dunyodagi aksaryat kompyuterlar ushbu qurilma bilan 
    jihozlangan. 
    QMDJlar egiluvchan disklardan (disketalar) farqi 
    bularda axborot ferromagnitli material bilan qoplangan 
    qattiq alyuminli yoki shisha platinkalarga yoziladi va 
    bitta yoki birnecha plastinka disk bitta osga 
    joylashtirilgan bo‘lishi mumkin. QMDJlar disklariga qoplama tariqasida ikki okisli 
    xrom ham ishlatiladi. 
    Birinchi vinchester - qattiq disk 1973 yilda IBM firmasida foaliyat ko‘rsatgan 
    xodim Kennetu Xotonu tomonidan ixtiro qilingan va bu diskning xotirasining xajmi 
    30Mb dan 2 ta modul bo‘lgan. 
    Zamonaviy kompyuterlarga o‘rnatilayotgan QMDJlarning xotirasining xajmi 
    bugungi kunga kelib 1000 Gb dan oshib ketgan. 
    Diskning ishlash tezligi ikki ko‘rsatkich bilan aniqlanadi: 
    1.
    Diskning sekundiga aylanishlar soni. 
    2.
    Diskdan ma’lumotlarni o‘qish va unga ma’lumotlar yozish tezligi. 


    Shuni alohida ta’kidlash lozimki, ma’lumotlarga kirish vaqti va o‘qish-yozish 
    tezligi faqat diskovodning o‘zigagina bog‘liq emas, balki disk bilan axborot 
    almashish kanali parametrlariga, disk kontrolerining turi va kompyuter 
    mikroprotsessorining tezligiga xam bog‘lik. 
    QMDJlar ishlab chiqarishda etakchi kompaniyalar to‘g‘risida ma’lumot: 

    Digital Equipment Corporation (DEC) - AQShning kompyuter ishlab 
    chiqaruvchi kompaniya bo‘lib, 1957 yilda Ken Olsen va Xarlan Anderson 
    tomonidan tashkil qilingan. 

    Seagate Technology (Sigeyt Teknolodji) — AQShning Kaliforniya shtatida 
    joqylashgan qattiq disklar ishlab chiqaruvchi kompaniya bo‘lib, 1979 yilda 
    kompyuter bozorida yetakchi o‘rinni egallab keladi. 

    Toshiba Corporation - Xalqaro kontsern hisoblanadi, Yaponiyaning Tokio 
    shahrida joylashgan, kompyuter texnologiyasi va elektronika sohasida foaliyat 
    ko‘rsatadi. 

    va boshqa juda ko‘p kompaniyalar mavjud. 
    Diskovod (Disk Drive) - magnitli, optikaviy va magnitli-optikaviy disklardan 
    axborot va ma’lumotlarni o‘qish va yozish uchun xizmat qiladigan qurilma. 
    «Diskovod» termini ingliz tilidan to‘g‘ri tarjima qilingan bo‘lib, aslida 
    disk+boshqarish ni bildiradi. Shunday bo‘lsa ham «Diskovod» deganda biz yuqorida 
    keltirilgan qurilmani tushinamiz. 
    Diskovodlar quyidagi xarkteristikalari bilan farq qiladi: 

    turi bo‘yicha; 

    diskning xotirasining xajmi bilan; 

    yozish-o‘qish tezligi bilan; 

    tashqi yoki ichki qurilmaligi bilan farq qiladi. 
    Diskovodlar turlari: 

    Magnitli disketalarni o‘qidigan Zip- i Jaz-diskovodlar. Bu tipdagi diskovodlar 
    Zip- i Jaz-disketalarni o‘qishga molashgan; 

    SD, DVD, HD DVD optikaviy kompakt disklarni yozish-o‘qishga 
    muljallangan CD-ROM va DVD-ROM dikovodlar, Blu-Ray-diskovodlar SD, DVD, 
    HD DVD formatni ham o‘qidi; 

    O‘lchami 5.25 ili 3.5 dyuymli magnitli-optikaviy diskilarni (MOD) o‘qidigan 
    dikovodlar zamonaviy kompyuterlarning tarkibiga kiradi. 
    Videokartalar. Kompyuterlardan grafikani, foto va vide axbortotlarni 
    monitorga chiqarish vazifasini videokartalar bajaradi. 
    Videokartalar o‘zlarining xotiralari xajmi va tez 
    chiqaurvchanlik xususiyatlari bilan farq qiladi. Zamonaviy 
    Opretsion sistemalari va multimedia dasturlarining 
    talabini bajarish uchun albatda yuqori ko‘rsatgichga ega 
    bo‘lgan audioadapter platasi mavjud bo‘lishi kerak. 
    Xozirgi kompyuterlarga asosoan 128, 256 Mb/s va undan 
    yuiori ko‘rsatgichga ega bo‘lgan videokartalar ishlatiladi. 
    Audikartalar. Har qanday multimediaviy shaxsiy kompyuter tarkibida 
    audioadapter platasi mavjud. Creative Labs firmasi o‘zining birinchi audioadapterini 
    Sound Blaster deb atalgani uchun ularni ko‘pincha «saundblasterlar» deyishadi. 


    Audioadapter kompyuterga fakat sterefonik ovoznigina emas, balki tashqi 
    qurilmalarga tovush signallarni yozish imkonini ham beradi. 
    Shaxsiy kompyuterlarning diskli jamlagichlariga oddiy (analogli) tovush 
    signallarini yozish mumkin emas. Ular faqat raqamli signallarnigina yozishga 
    mo‘ljallangandir. 
    Audioadapter tovush signali darajasini 
    davriy ravishda aniqlab, uni raqamli kodga 
    aylantirib 
    beruvchi 
    analog-raqamli 
    o‘zgartirgichga ega. Mana shu ma’lumot 
    tashqi qurilmaga raqamli signal ko‘rinishida 
    yozib qo‘yiladi. Ushbu jarayonga teskari 
    jarayonni amalga oshirish uchun raqam- 
    analogli o‘zgartirgich qo‘llaniladi. U raqamli 
    signallarni analogli signallarga aylantirib beradi. Filtratsiya qilingandan so‘ng ularni 
    kuchaytirish va akustik qolonkalarga uzatish mumkin. 
    Kontrolerlar (maxsus elektron sxemalar) ona plata tarkibiga kiruvchi turli 
    qurilmalar (monitor, klaviatura va boshqalar) ishini boshqaradi. 
    Kiritish-chiqarish portlari. Kompyuterlarning ona platada mavjud bo‘lgan 
    kirish-chiqish portlari orkali protsessor tashqi qurilmalar bilan ma’lumot almashadi. 
    Ichki qurilmalar bilan ma’lumot almashuvi uchun maxsus portlar hamda umumiy 
    portlar ham mavjud. 
    Umumiy portlarga printer, sichqoncha 
    va klaviatura ulanishi mumkin. Parallel portlar 
    kirish-chiqishni ketma-ket portlarga nisbatan 
    tezroq signallarni utkazadi. 
    Zamonaviy 
    kompyuterlarda 
    signallarni tashqi muhit bilan juda tez 
    almashtiruvchi - utkazuvchi USB portlarsiz 
    tassavur qilib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham 
    ona platalarda 4 ta va undan ko‘p USB portlar 
    o‘rnatiladi. 
    USB portlarning bugungi kunda juda ko‘p tiplari 
    mavjud bo‘lib, ular signallarni utkazuvchanlik 
    qobiliatlari bilan farq qiladi. 


    Monitorlar. Kompyuter monitori (displey) ekranga matnli va grafik axborotni 
    chiqarishga mo‘ljallangan. Monitorlar monoxrom yoki rangli bo‘lib, matnli hamda 
    grafik holatlarda ishlashi mumkin. Suyuq kristalli displeylar (LCD - Liguid Crystal 
    Display) faol (aktiv) va sust (passiv) matritsali bo‘ladi. Sust matritsada ekranning xar bir 
    elementi (piksel) koordinatali boshqaruvchi shaffof simlar kesishgan joyga yetib keladi. 
    Faol (aktiv) matritsali displey ancha murakkab va qimmat, birok yaxshi sifat 
    barqaror, kontrast va tiniq tasvir berilishini ta’minlaydi. 
    Kompyuter klaviaturasi - foydalanuvchi tomonidan kompyuterga 
    ma’lumotlarni va boshqaruv buyruqlarini kiritishga mo‘ljallangan qurilmadir. 
    Klaviaturada umumiy soni 101-102 tugmachalar bo‘lib, kompyuterga simsiz va sim 
    orqali ulanishi mumkin. 
    Tugmachalar o‘zining vazifasi bo‘yicha 6 gruhga bo‘linadi: 

    alfavitli-sanli tugmalar; 

    kursor bilan boshqaruv; 

    sonli panel tugmalari; 

    mahsus tugmalar; 

    modifikatorlar. 
    Alfavitli-sanli tugmalar. 
    Kursor bilan boshqaruv va sonli tugmalar. 
    Funktsional tugmalar - PC/AT klaviaturalarda funktsional 
    tugmalar - F1 dan F12 gacha bo‘ladi. Shift, 
    Ctrl, va Alt bilan birgalikda ishlatganda 
    interfeysning bir qismini tashkil qiladi. 
    Modifikatorlar tugmalar - qatoriga Shift, Ctrl, 

    Caps Lock, Alt 
    i AltGr (o‘ng Alt) kiradi. Bu tugmalarning vazifasi boshqa 
    tugmalarning harakatini o‘zgartirishga qaratilgan. Modifikator 
    tugmalar ko‘p ishlatilganligi sababli bu tugmalar katta qilib yasalgan 
    va klaviaturaning o‘ng va chap tomonlarida dublikat qilingan. 
    Sichqoncha mexanik harakatni signalga aylantiruvchi qurilma hisoblanadi va ushbu 
    signal kursorning pozitsiyasini bildiradi yoki sahifani aylantirish uchun xizmat qilishi 


    mumkin. Sichqoncha qurilmasi shahsiy kompyuterlar foydalanuv-chilarning grafikaviy 
    interfeyslari paydo bo‘lgandan keyin keng qo‘llanila boshladi. 
    Sichqoncha 1970 yil Duglas Engelbart tomo- 
    nidan ixtiro qilinib 19801 yilda Xerox 8010 Star 
    Information System kompaniyai tomonidan ishlab 
    chiqilgan mikrokompyuter tarkibiga kiritilgan. Usha 
    vaqtda sichqonchaning bahosi tahminan 1000 AQSh 
    dollari atrofida bo‘lgan. Bugungi kunda sichqonchani 
    tahminan 10 AQSh dollariga sotib 
    olsa bo‘ladi. 
    Ugungi kunda sichqoncha har bir shahsiy kompyuter tarkibiga kiradigan muhim qurilma 
    hisoblanadi. 

    Download 3,88 Mb.
    1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   44




    Download 3,88 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    1-Amaliy mashgʻulot: Biznesda axborot tizimlari asoslari. Axborot tizimlari komponentalari. Reja: 1

    Download 3,88 Mb.
    Pdf ko'rish