Kulon sharchalar orasidagi masofani turlicha qilib olgan. Bunda zaryadlangan sharchalarning Fo'zaro ta'sir kuchi ular orasidagi r masofaning kvadratiga teskari proporsional ekanligi aniqlangan.
Kulon tajriba jarayonida sharchalarning zaryadini 2, 4, 8 va hokazo marta kamaytirib borgan. Tajriba natijalari sharchalar orasidagi F ta'sir kuchi A va B sharchalardagi Qi va q2 zaryadlar miqdorlarining ko'paytmasiga to'g'ri proporsional ekanligini ko'rsatgan, ya'ni:
Kulon kuchi Fning yonalishi ikki zaryadni bog'lovchi to'g'ri chiziq bo'ylab qaysi tomonga yo'nalganligi zaryadlarning ishorasiga bog'liq bo'ladi.
k - F——. (5)
Kuchni nyuton (N)da, zaryadlangan jismlar orasidagi masofani metr (m)da, zaryad miqdorini kulon (C)da ifodalasak, proporsionallik koeffitsienti k ning birligi N • m2/C2 ko'rinishda bo'ladi. k ning qiymati tajriba asosida quyidagiga tengligi aniqlangan: /•■ ^ h H K l
Darsning borishi 18
6-dars sana: 8-sinf 19
Darsning borishi 19
Darsning borishi 21
Darsning borishi 23
2. Test sinovi: 23
9-dars sana: 8-sinf 25
Darsning borishi 25
Darsning borishi 28
11-dars Sana: Sinfi: 29
Mavzu: O’tkazgichlarda elektr zaryadlarning taqsimlanishi 29
Dars rejasi. 30
Darsning borishi 30
6.Uyga vazifalar. 31
Darsning borishi 32
7.Uyga vazifalar. 33
Darsning borishi 34
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar dars davomida berilgan savollarga bergan javoblariga qrab baholanadi 35
6. Uyga vazifalar. 35
14-dars sana: 8-sinf 35
Darsning borishi 36
Dars rejasi. 38
Metall kristall panjara tuzilishida bo'lib, panjara tugunlarida musbat zaryadli ionlar joylashgan. O'z atomini tark etgan elektronlar kristall panjara orasida erkin harakatlanib yuradi 39
4.Yangi mavzuni mustahkamlash. 39
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar dars davomida berilgan savollarga bergan javoblariga qrab baholanadi 39
6. Uyga vazifalar. 39
Dars rejasi. 40
Darsning borishi 40
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar dars davomida berilgan savollarga bergan javoblariga qarab baholanadi 41
6. Uyga vazifalar. 41
Darsning borishi 42
Darsning borishi 44
Dars rejasi. 46
Darsning borishi 46
O'tkazgichning ko'ndalang kesimidan vaqt birligida o'tayotgan elektr zaryadi miqdori tok kuchi deb ataladi va I harfi bilan belgilanadi. 47
I= q/t 47
Zanjirdagi tok kuchi ampermetr yordamida o'lchanadi. 47
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar dars davomida berilgan savollarga bergan javoblariga qarab baholanadi 47
6.Uyga vazifalar. 47
Darsning borishi 48
5. Uyga vazifalar. 49
Darsning borishi 50
6. Uy vazifalari. 51
Darsning borishi 52
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi faol ishtirokiga ko’ra baholanadi 53
6. Uy vazifalari: 53
Darsning borishi 54
Darsning borishi 56
5. Uy vazifalari. 58
Darsning borishi 59
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi faol ishtirokiga ko’ra baholanadi. 60
6. Uy vazifalari: 60
1. Tashkiliy qism 61
2. Ish haqida tushuncha 61
3. Ishning borishi: 61
4. Mustahkamlash: 61
1. Ampermetr reostatga qanday ulanadi? 61
2. Reostatdagi kuchlanish qanday o'lchanadi? 61
3. Om qonuni formulasi qanday ifodalanadi? 61
4. Reostat surgichi surilganda zanjirdagi tok kuchi nima sababdan o'zgaradi? 61
61
5. Uy vazifalari. 61
Darsning borishi 62
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi faol ishtirokiga ko’ra baholanadi. 63
6. Uy vazifalari. 63
Darsning borishi 64
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi faol ishtirokiga ko’ra baholanadi. 65
6. Uy vazifalari. 65
Darsning borishi 66
6.Uyga vazifa berish - 1 minut. 68
Darsning borishi 68
R = U/I formuladan foydalanib, to'liq qarshilikni liisoblang. 70
Uy vazifalari. 71
Dars rejasi. 72
Darsning borishi 72
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi ishtirokiga ko’ra baholanadi. 73
6. Uy vazifalari. 73
Dars rejasi. 74
Darsning borishi 74
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi ishtirokiga ko’ra baholanadi 75
6. Uy vazifalari. 75
Dars rejasi. 76
Darsning borishi 76
Darsning borishi 78
Dars rejasi. 79
Darsning borishi 79
5.O’quvchialrni baholash: O’quvchilar darsdagi ishtirokiga ko’ra baholanadi 80
6.Uy vazifalari. 80
39-dars sana: 8-sinf 81
Mavzu: Xonadonning elektr zanjiri. Qisqa tutashuv 81
Dars rejasi. 81
Darsning borishi 81
5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi ishtirokiga ko’ra baholanadi. 82
6. Uy vazifalari. 82
Dars rejasi. 83
Darsning borishi 83
Simyog'och simlarining eng pastdagisi neytral bo'ladi. Aytaylik, simyog'ochdagi simlar soni to'rtta. Pastdagi neytral 0-sim bilan boshqa uchtasining har biri orasidagi kuchlanish 220 V ga teng. Shuning uchun har bir xonadonning bitta simi neytral simga, ikkinchisi esa boshqa simlardan biriga ulanadi. Masalan, I xonadon 0- va 1 - simga, va 2- simga, III xonadon 0- va 3- simga ulanadi. Shunday ulanishda har bir xonadondagi elektr kuchlanish 220 V dan bo'ladi. Agar yanglishib, xonadonning elektr zanjiri 1- va 2- sim, 2- va 3- sim yoki 1- va 3- simga ulab qo'yilsa, bu xonadonda tarmoqqa ulangan elektr asboblari shu zahoti kuyadi. Chunki, simyog'ochdagi bunday tartibdagi simlar orasidagi kuchlanish 380 V ni tashkil etadi O'tkazgichda kuchlanish bor-yo'qligini aniqlash uchun otvyortka-sezgich dastasi oxiriga ko'rsatkich barmoqni qo'yib, uchi o'tkazgichga tekkiziladi. Agar o'tkazgichda kuchlanish bo'lsa, otvyortka-sezgichdagi lampochka yonadi Bunda о'tkazgich—lampochka—odam zanjiri orqali tok o'tib, lampochka yonadi. Lampochkaga ketma-ket qarshilik ulangan bo'ladi. Shuning uchun lampochka odamdagi kuchlanish 0,5-1 V ni tashkil etadi. Bunday kuchlanish lampochkaning yonishiga yetarlidir. 84
5.O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi ishtirokiga ko’ra baholanadi. 85
6. Uy vazifalari. 85
Dars rejasi. 85
Darsning borishi 85
Odam tanasi elektr tokini yaxshi o'tkazadi. 36 V dan yuqori kuchlanishli elektr tarmoq odam organizmi uchun xavfli hisoblanadi. 86
Ko'chada uzilib yotgan elektr tannog'i simini ushlamaslik kerak. Undan o'zingizni va boshqalarni ehtiyot qiling. 86
Xonadon elektr zanjiridagi shikastlangan joyni ta'mirlashda tarmoqda" elektr toki bo'lishi yoki bo'lmasligidan qat'i nazar hisoblagichdagi ikkala patrondan saqlagichlarni olib qo'yish zarur. 86
Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 87
6. Uyga vazifalar. 88
Nazorat ishi uchun yozma ish 88
1-variant. 88
2-variant 88
Uy vazifasi. 89
Darsning borishi 89
5. O’quvchilarni baholash: Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 91
6. Uyga vazifalar. 91
Darsning borishi 91
Elektroliz vaqtida elektrodlarda ajralib chiqqan moddaning massasi elektrolitdan o'tgan zaryadning miqdoriga to'g'ri proporsionaldir. 92
Elektroliz vaqtida elektrolitda ajralib chiqadigan moddaning massasi shu moddaning molyar massasiga, tok kuchiga hamda vaqtga to'g'ri proporsional, valentligiga esa teskari proporsionaldir. 93
5. O’quvchilarni baholash:. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 93
6. Uyga vazifalar. 93
Darsning borishi 94
Darsning borishi 96
Elektrolizdan foydalanib, buyumlarning sirtini qiyin oksidlanadigan metallar bilan qoplash galvanostegiya deb ataladi. 97
5. O’quvchilarni baholash: Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 98
6. Uyga vazifalar. 98
Darsning borishi 99
Gaz orqali elektr toki o'tishi jarayoni gaz razryadi deb ataladi. 100
Elektron va musbat zaryadli ionlarning qo'shilishi natijasida, neytral atomlar hosil bo'lish jarayoni gazlarda zaryadli zarralarning rekombinatsiyasi deb ataladi. 100
Ionizator ta'siri to'xtatilganda ham davom etaveradigan razryad ' mustaqil razryad deb ataladi. 101
5. O’quvchilarni baholash: Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 101
6. Uyga vazifalar. 101
102
Darsning borishi 102
5. O’quvchilarni baholash:Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 104
6, Uyga vazifalar. 104
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 106
Darsning borishi 106
Ersted tajribasi tok o'tayotgan o'tkazgich atrofida magnit maydon bor ekanligini ko'rsatdi. 107
To'g'ri tokning magnit kuch chiziqlari shu tok o'tayotgan o'tkazgichni o'rab olgan aylanalar bilan tavsiflanadi. 107
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 108
6. Uyga vazifalar. 108
Darsning borishi 108
Temir o'zakka bir necha qavat qilib izolatsiyalangan o'tkazgich (sim) o’rab hosil qilingan g’altak elektromagnit deb ataladi 109
110
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 110
6. Uyga vazifalar. 110
Darsning borishi 110
2. Ish haqida tushuncha. 112
3.Ishni bajarish tartibi 112
1. Tok manbayi, reostat, g'altak va kalitdan iborat elektr zanjir yig'ing. 112
Darsning borishi 113
Elektrornagnit rele tashqi ta'sir (signal) bo'yicha avtomatik ravishda elektr zanjirni uzib-ulab turadigan qurilmadir. 114
157- rasmda eng sodda rele sxemasi tasvirlangan. Relening asosiy qismi elektromagnit (1) dan iborat. Kalit ulanib, elektromagnit chulg'amidan tok o'tganida elektromagnit o'zagi magnitlanadi va yakor (2) ni o'ziga tortadi. Bu bilan yakor ishchi zanjirli kontakt (3) ni ulaydi. 114
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 115
6. Uyga vazifalar. 115
Darsning borishi: 115
1. Tashkiliy qism 115
2. Ish haqida tushunchaberish 115
3. Ishni bajarish tartibi 115
Darsning borishi 116
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 118
6. Uyga vazifalar. 118
Darsning borishi 119
Elektr dvigatellarning afzalliklari: ixcham va foydalanishga qulay, havoni ifloslantirmaydi, moddiy mahsulot talab qilmaydi, foydali ish koeffitsienti yuqori. 119
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 120
6. Uyga vazifalar. 120
Kerakli jihozlar: akkumulator, kalit, ulovchi simlar, o'zgarmas tok elektr dvigateli modelini yig'ish uchun zarur detallar. 120
Darsning borishi: 121
3. Ishni bajarish tartibi 121
1.O'zgarmas tok elektr dvigateli detallarining har birini ko'rib chiqing. Har bir detaining nomini va vazifasini daftaringizga yozing. 121
2.O'zgarmas tok elektr dvigatelining modelini yig'ing. 121
3.Tok manbayi, elektr dvigatel va kalitdan iborat elektr zanjirni yig'ing. 121
4.Yig'ilgan elektr zanjirning sxemasini chizing. 121
5.Kalitni ulang. Bunda dvigatel rotori aylanishi kerak. Agar rotor aylanmasa, sababini topib tuzating. 121
6.Rotor harakatini kuzating. Bunda dvigatelning qaysi qismlari qo'zg'almas va qaysi qismlari aylanayotganiga, cho'tka, kollektor va ramkalar vaziyati bir- biriga nisbatan qanday o'zgarayotganiga e'tibor bering. Kuzatganlaringizni daftaringizga yozing. 121
7.Tadqiqot natijalarini tahlil qiling va xulosa chiqaring. 121
59-dars Sana: 8-sinf 121
Darsning borishi 121
Darsning borishi 124
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 125
6. Uyga vazifalar. 125
Darsning borishi 126
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 127
6. Uyga vazifalar. 127
Darsning borishi 128
Mexanik energiyani elektr energiyaga aylantiruvchi asbob induksion tok generatori deyiladi. 128
Ichki yonuv dvigateli yordamida elektr tokini hosil qilishda yoqilg'i j energiyasi elektr energiyaga aylantiriladi. 128
O'zgarmas tok o'tganda o'tkazgich qizigani kabi, o'zgaruvchan tok o'tganda ham o'tkazgich qiziydi. O'zgarmas tokdagidek o'tkazgichdan o'zgaruvchan tok o'tganda, o'tkazgich atrofida magnit maydon hosil bo'Iadi. 129
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 129
6. Uyga vazifalar. 129
Darsning borishi 130
Elektrostansiyalarda induksion tok generatori yordamida boshqa turdagi energiyalar elektr energiyaga aylantiriladi. 130
Amalda elektr energiyani ishlab chiqarishda, asosan, issiqlik elektrostansiyasi (IES), gidroelektrostansiya (GES) va atom elektrostansiyasi (AES) dan foydalaniladi. 130
Issiqlik elektrostansiyasida yoqilg'ining yonishi jarayonida hosil bo'ladigan kimyoviy energiyasi elektr energiyaga aylantiriladi. 130
Gidroelektrostansiyada suvning mexanik energiyasi elektr energiyaga aylantiriladi. , 131
AESning ishlashi IESga o'xshashdir. Farqli tomoni — IES da yoqilg'i sifatida ko'mir, neft kabi organik mahsulotlar yondirilsa, AES larda ehergiya sifatida uran atomi qo'llaniladi. Atom elektrostansiyasida atom (uran yadrosi) energiyasi elektr energiyaga aylantiriladi. AES da elektr energiyani ishlab chiqarish arzonga tushadi. Ularning ishlashida atrof-muhit havosi ifloslanmaydi. Lekin AES da hosil bo'ladigan radioaktiv chiqindilar atrofdagi aholi uchun xavflidir. Aholi ulardan o'ta himoyalangan bo'lishi kerak. 131
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 131
6. Uyga vazifalar. 131
Darsning borishi 132
5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 133
6. Uyga vazifalar. 133
Darsning borishi: 134
1. Tashkiliy qism 134
2. Ish haqida tushuncha 134
3. Ishni bajarish tartibi 134
Darsning borishi 136
Elektrostansiyada ishlab chiqarilgan tokning kuchlanishini oshirish kuchaytiruvchi yordamchi stansiyada transformatorlar yordamida amalga oshiriladi. 137
5. O’quvchilarni bahoash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 137
6. Uyga vazifalar. 137
Darsning borishi 138
Darsning borishi 140
3. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi 142
4. Uyga vazifalar. 142
