1-dars Sana: Mavzu: Jismlarning elektrlanishi Darsning maqsadi

1. 
   Tok manbayi, kalit hamda ketma-ket ulangan 2 ta iste'molchi — spiral shaklidagi nikelin simdan iborat zanjirni yig'ing va sxemasini chizing.
   
2. 
   Ampermetr yordamida zanjirdagi I tok kuchini o'lchang.
   
3. 
   Voltmetrlar yordamida ayrim nikelin simlardagi U₁ va U₂ kuchlanishlarni o'lchang. U= U₁ U₂ formula yordamida to'liq kuchlanishni toping.
   

4. 
   Har bir nikelin simning R_{ = U₁/I va R₂ - U₂/1 qarshiliklarini hisoblang.
   
5. 
   R = R_{ R₂ formuladan foydalanib, to'liq qarshilikni hisoblang.
   
6. 
   To'liq qarsliilikning 4- va 6- bandlardagi olingan natijalarini taqqoslang.
   
7. 
   Jadvaldagi natijalarni talilil qiling va xulosa cliiqaring.
   

1. 
   Tok manbayi, kalit hamda parallel ulangan 2 ta spiral shaklidagi nikelin simdan iborat zanjirni yig'ing va elektr zanjir sxemasini chizing .
   
2. 
   Voltmetr yordamida nikelin simlar uchlaridagi U kuchlanishni o'lchang.
   
3. 
   Ampermetr yordamida ayrim tarmoqlardan o'tayotgan I₁va I₂ tok kuchlarini o'lchang. /= I₁ I₂ formuladan to'liq tok kucliini toping.
   
4. 
   R = U/I formuladan foydalanib, to'liq qarshilikni liisoblang.
   
5. 
   R₁ = U/ I₁ va R₂ = U/I₂ formulalardan foydalanib, har bir nikelin simning qarshiliklarini liisoblang. R = R₁R₂ /( R₁ R₂) formuladan foydalanib, to'liq qarsliilikni liisoblang. Natijalarni jadvalga yozing.
   
6. 
   To'liq qarsliilikning 4- va 5- bandlardagi olingan natijalarini taqqoslang.
   

Uy vazifalari.

1. 
   Laboratoriya ishi oxirida keltirilgan savollargajavob topish va yozish.
   
2. 
   Laboratoriya ishi yuzasidan hisobot tayyorlash.
   
3. 
   Texnika va turmushda qaysi tur ulashdan foydalaniladi va nima uchun? savoli asosida hisobot tayyorlab kelish.
   
4. 
   «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 998- va 999- masalalarni yechish. Qiziquvchi o'quvchilar uchun «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 1000-, 1001-, 1002- va 1003- masalalarni yechish tavsiya etiladi.
   

a) O'quvchilarda elektr tokining bajargan ishi haqida tasavvur hosil qilish, sarflangan elektr energiyani hisoblash bo'yicha ko'nikma, malakalarni shakllantirish.

b) O’quvchilarga estetik va ekologik tarbiya berish

d) O’quvchilarni fanga qiziqtirish, tasavvurini kengaytirish

Dars rejasi.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. 
   Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni- 18 minut.
   
4. 
   Mavzuni mustahkamlash - 10 minut.
   
5. 
   O’quvchilarni baholash- 2 minut
   
6. 
   Uyga vazifa berish - 1 minut.
   

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi dars jihozlarini darsga hozirlaydi, uy vazifalarini tekshirish maqsadida foydalanadigan «Bingo» interfaol metodi uchun tarqatma materiallar tayyorlab qo'yadi.
   
2. 
   Uy vazifalarini tekshirish. «Bingo» interfaol metodi uchun o'quvchilaiga quyidagi savollar yozilgan tarqatma materiallar beriladi:
   
   1. 
      Iste'molchilarni ketma-ket ulashda tok kuchi, kuchlanish va qarshilik qanday bo'ladi?
      
   2. 
      Iste'molchilarni parallel ulashda tok kuchi, kuchlanish va qarshilik qanday bo'ladi?
      
   3. 
      Om qonunining formulasi qanday ifodalanadi?
      
   4. 
      O'tkazgichning qarshiligi nimalarga bog'liq?
      
   5. 
      Reostatning vazifasi nimadan iborat?
      
   6. 
      Ampermetr va voltmetrning vazifasi nimadan iborat?
      

Savollarga o'quvchilar tez va aniq javob berishi lozim. O'qituvchi o'quvchilarning javoblari asosida xulosa qiladi.

1. 
   Yangi mavzuning bayoni. Mavzu «Modifikatsiyalangan ma'ruza» asosida bayon etiladi. Bunda quyidagilarga e'tibor berish lozim:
   

• 
  elektr tokining bajargan ishiga tushuncha berish;
  
• 
  tokning bajargan ishini keltirib chiqarish;
  
• 
  sarflangan elektr energiyani hisoblash;
  
• 
  sarflangan elektr energiya formulasini keltirish;
  
• 
  bir vattsekundga ta'rif berish.
  

Mavzuni bayon qilishda elektr tokining ishi haqida quyidagi ma'lumotlarni ham berish tavsiya etiladi.

Har qanday berk elektr zanjirda energiyalarning ikki yoqlama o'zgarishi yuz beradi.

Тоk manbayida energiyaning biror turi elektr energiyasiga aylanadi. Masalan, galvanik elementda kimyoviy energiya elektr energiyaga aylanadi. Elektr zanjirda esa tok manbayining elektr energiyasi hisobiga biror ish bajariladi. Masalan, elektr dvigatellarda mexanik ish bajariladi. Isitish asboblarida elektr tokining ishi ichki energiyani oshirish uchun sarf bo'ladi.

Energiyaning biror turi boshqa turga aylanganda, hamma vaqt qandaydir ish bajariladi. Biz bilamizki, ish biror turdagi energiyaning boshqa turdagi energiyaga aylanishi o'lchovidir.

Elektr zanjirda elektr energiyaning boshqa biror turdagi energiyaga aylanishi o'lchovi elektr tokining ishidir.

4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash. Dars jarayonida o'quvchilarning olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun avvaliga mavzu yakunida keltirilgan masala yechish namunasi tahlil qilinadi, so'ngra quyidagi 2 ta masala o'quvchilar bilan birgalikda yechiladi:
   

Berilgan: U=4,5 V; I= 0,2 A; t t=1 min = 60 s.

Topish kerak: E - ?

Formulasi: E = IUt.

Javob: E = 54 J.

2. 
   Berilgan: q= 500 C; U= U=2 V.
   

Formulasi: U=A/q; A = qU.

Hisoblash: A= 500 • 2 J = 1000 J = 1 kJ.

Javob: A Javob: = 1 kJ.

Shundan so'ng 7 minut davomida o'tkaziladigan «Mustaqil ish» uchun o'quvchilarga quyidagi masalalar beriladi:

1. 
   masala. Zanjiming biror qismidagi kuchlanish 3 V bo'lganda 6 A tok 10 s da zanjirning shu qismida necha joul ish bajaradi?
   
2. 
   masala. Zanjiming biror qismidagi kuchlanish necha volt bo'lganda 3 A tok 4 s da zanjiming shu qismida 24 J ish bajaradi?
   
3. 
   masala. Elektr toki zanjiming biror qismida 3 s da 6 J ish bajaradi. Agar zanjiming shu qismidagi kuchlanish 2 V bo'lsa, undan o'tayotgan tok kuchi qancha bo'ladi?
   

6. Uy vazifalari.

1. 
   Darslikdan 23- § ni o'qish.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   
3. 
   Darslikdagi 12- mashqdan 1- va 4- masalalarni yechish. «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 1008-, 1009- va 1010- masalalarni yechish. Qiziquvchi o'quvchilarga «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 1011-, 1012-, 1013 va 1014- masalalarni yechish tavsiya etiladi.
   

a) O'quvchilarda elektr tokining quvvati haqida bilim va ko'nikmalami shakllantirish.

b) O’quvchilarga axloqiy tarbiya berish, mustaqil ishlashga o’rgatish

d) O’quvchilarning ijodiy salohiyatini oshirish

Dars rejasi.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. 
   Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni- 18 minut.
   
4. 
   Mavzuni mustahkamlash - 10 minut.
   
5. 
   O’quvchilarni baholash- 2 minut
   
6. 
   Uyga vazifa berish - 1 minut.
   

1. 
   Elektr tokining bajargan ishi formulasi qanday ifodalanadi?
   
2. 
   Tokning bajargan ishi qanday birlikda o'lchanadi?
   
3. 
   Elektr energiya qanday asbobda o'lchanadi?
   
4. 
   Qanday elektr o'lchov asboblarini bilasiz?
   
5. 
   Qaysi energiya osongina boshqa turdagi energiyaga aylanadi? Savollar muhokamasidan so'ng, yangi mavzuni bayon etishga tayyorgarlik ko'riladi. •
   

• 
  tokning quvvati haqida ma'lumotlarni bayon qilish, quvvat formulasini keltirish;
  
• 
  quvvatga ta'rif berish;
  
• 
  elektr quvvat birligini keltirib chiqarish;
  
• 
  elektr iste 'molchilardagi tokning quvvati haqida ma'lumotlar berish;
  
• 
  8- jadvaldagi ayrim elektr asboblarning quvvatini tahlil qilish; Mavzuni yoritishda plakatlar asosida tushuntirilsa maqsadga muvofiq bo'ladi.
  
• 
  Elektr tokiningma’lum vaqtda bajargan ishi tok kuchini kuchlanishga va shu vaqtda ko’paytirilganiga teng
  
• 
  Zanjirning kuchlanishi bir volt bo’lgan qismida bir amperga teng bo’lgan tokning bir sekund davomida bajargan ishiga bir vat ·sekund deb aytiladi
  
• 
  
  
  4. 
     Yangi mavzuni mustahkamlash. Dars jarayonida o'quvchilarning olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun avvaliga mavzu yakunida keltirilgan masala yechish namunasi tahlil qilinadi, so'ngra quyidagi 2 ta masala o'quvchilar bilan birgalikda yechiladi:
     

Berilgan: U= 220 V; I = 10 A.

Formulasi: P = IU.

Hisoblash:= 10 • 220 W = 2200 W = 2,2 kW. Javo

Javob:= 2,2 kW.

Berilgan: U= 220 V; P_i = 60 W; P₂ = 100 W.

Topish kerak: I - ?

Formulasi: I = P/U-,P=P_l P₂; I = (P1, P₂)/U.

Hisoblash: I = (60 100)/220) A = 0,72 A.

Javob: I = 0,72 A.

Shundan so'ng 7 minut davomida o'tkaziladigan «Mustaqil ish» uchun o'quvchilarga quyidagi masalalar beriladi:

2. 
   1-masala. Xonaga o'rnatilgan ventilatorning quwati 36 W. Uning 20 s davomida bajargan ishi qanday bo'ladi
   

6. Uy vazifalari.

Darslikdan 24- § ni o'qish.

Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.

Darslikdan 13- mashqdan 2- va 3- masalalarni yechish. «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 1015-, 1021-va 1023-masalalarni yechish. Qiziquvchi o'quvchilarga «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 1020-, 1025-, 1026 va 1028- masalalarni yechish tavsiya etiladi.

Mavzu oxirida keltirilgan amaliy topshiriqni bajarish.

O'z uyidagi elektr iste'molchilarning quvvatini yozib kelish.

36-dars Sana: 8-sinf

Mavzu: Elektr toki ta'sirida o'tkazgichlarning qizishi

Darsning maqsadi.

a) Elektr toki ta'sirida o'tkazgichlarning qizishi haqida bilim va ko'nikmalarni shakllantirish,

b)O’quvchilarga ekologik va estetik tarbiya berish

d) cho'g'lanma elektr lampaning tuzilishi va iste'molchilaming foydali ish koeffitsienti haqida tasavvurlar hosil qilish.

Dars rejasi.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. 
   Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni- 18 minut.
   
4. 
   Mavzuni mustahkamlash - 10 minut.
   
5. 
   O’quvchilarni baholash- 2 minut
   
6. 
   Uyga vazifa berish - 1 minut.
   

0. 
   1. Tashkiliy qism. O'qituvchi dars jihozlarini darsga hozirlaydi, uy vazifalarini so'rash maqsadida foydalanadigan «Bahs-munozara» interfaol metodi uchun savollarni tayyorlab qo'yadi.
   
1. 
   2. Uy vazifalarini tekshirish. «Bahs-munozara» uchun o'quvchilarga quyidagi savollar beriladi:
   
   0. 
      O'tkazgichlarga nimalar misol bo'la oladi?
      
   1. 
      A = IUt formuladan I ni toping? .
      

1. 
   P = IU formuladan I va U ni toping?
   

2. 
   Nima uchun yog'och, rezina elektr tokini o'tkazmaydi?
   
3. 
   Uyingizdagi iste'molchilaming quvvati haqida nima deya olasiz?
   
4. 
   Elektr hisoblagichning vazifasi nimadan iborat?
   
5. 
   1 oyda xonadoningizda qancha elektr energiya sarflanadi?
   

• 
  o'tkazgichdan elektr toki o'tganda undan ajralib chiqadigan issiqlik miqdori haqida ma'lumot berish;
  
• 
  Joul-Lens formulasini keltirib chiqarish, ta'rif berish;
  
• 
  cho'g'lanma elektr lampaning tuzishilishi va ishlash prinsipini tushuntirish;
  
• 
  elektr iste'molchilaming FIK haqida ma'lumotlar berish, formulasini keltirish.
  

Elektr toki o'tkazgichni qizitadi. Buni biz yaxshi bilamiz. O'tkazgich­larning qizishiga sabab shuki, ulardan tok o'tayotgan vaqtda molekulalarning tartibsiz (issiqlik) harakati kuchayadi, binobarin, o'tkazgichning ichki energiyasi oshadi.

O'tkazgichning ichki energiyasi oshishiga sabab shuki, metallardagi erkin elektronlar yoki elektrolitlardagi ionlar elektr maydon ta'siri ostida harakatlanib, o'tkazgich molekulalari yoki atomlari bilan to'qnashadi va ularga o'z energiyasini beradi.

Tajriba qo'zg'almas metall o'tkazgichlarda tokning butun ishi o'tkazgichlarning qizishiga, ya'ni ularning ichki energiyasini oshirishga sarf bo'lishini ko'rsatadi. Jism ichki energiyasining o'zgarishini ko'rsatuvchi o'lchov esa ajralib chiqqan issiqlik miqdoridir.

4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash. Dars jarayonida o'quvchilarning olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun avvaliga mavzu yakunida keltirilgan masala yechish namunasi tahlil qilinadi, so'ngra «Muammoli vaziyatni o'rganish» interfaol metodi uchun o'quvchilarga quyidagi savol va topshiriqlar bilan murojaat qilinadi:
   
   1. 
      Joul-Lens qonunini ta'riflang.
      
   2. 
      Joul-Lens qonuni bajariladigan misollar keltiring.
      
   3. 
      Cho'g'lanma lampa qachon va kim tomonidan kashf etilgan?
      

1-masala. Qarshiligi 25 ῼ bo'lgan spiraldan 2 A tok o'tadi. Shu spiraldan 2 minut davomida qancha issiqlik miqdori ajralib chiqadi?

2-masala. 50 ῼ qarshilikli o'tkazgich orqali 10 minut davomida qanday tok o'tkazilganda 120 kJ issiqlik ajraladi?

3-masala. 220 V kuchlanishli tarmoqda 30 ῼ qarshilikli isitgichdan 30 minutda qancha issiqlik miqdori ajralib chiqadi?