1-dars Sana: Mavzu: Jismlarning elektrlanishi Darsning maqsadi

0. 
   «II bobni takrorlash uchun savol va masalalar»dan kamida 4 ta masalani yechish. Qiziquvchi o'quvchilarga ixtiyoriy ravishda boshqa masalalarni yechishlari uqtiriladi.
   

a) O’tilgan mavzularni takrorlash, masalalar yechish orqali o'quvchilarning nazariy jihatdan olgan bilimlarini mustahkamlash.

b) O’quvchilarga mehnat tarbiyasini berish, mustaqil ishlashga o’rgatish

d) Mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish

1. 
   Tashkiliy qism - 2 minut.
   
2. 
   O'tilgan mavzulami takrorlash - 8 minut.
   
3. 
   Nazorat ishi - 30 minut.
   
4. 
   Darsni yakunlash — 5 minut.
   

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi darsning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, savol-javob uchun savollarni, test sinovi uchun test topshiriqlarni tayyorlab qo'yadi.
   

2. 
   O'tilgan mavzularni takrorlash. Savol-javoblar asosida o'tilgan 9-15- § takrorlanadi. O'tilgan mavzular yuzasidan savol-javoblar o'tkazilib, olingan bilimlar mustahkamlanadi.
   

1.Хаlqаrо birliklаr sistеmаsidа ish birligi nimа qаbul qilingаn.

.A) Jоul B) Nyutоn S) Аmpеr D) Vоlt

2. Zаnjаrning birоr qismidаgi kuchlаnish 3 V bo`lsа, 4 А tоk 10 sеkunddа shu qismdа nеchа jоul ish bаjаrilаdi.

А) 144 J B) 120 J S) 7, 5 J D) 30 J

3.Quvvаti 600 W bo`lgаn elеktr dаzmоl 220 V kuchlаnishli elеktr zаnjirgа ulаngаn. Dаzmоldаn o`tuvchi tоk kuchini tоping.

А) 60 А B) 2,2 А S) 2,7 А D) 27 А

4.10 gektоvаtt nеchа vаttgа tеng.

А) 10 W B) 1000 W S) 100 W D) 10000 W

5.Quvvаt qаndаy аsbоbdа o`lchаnаdi.

А) Аmpеrimеtr

B) Vоl`tmеtr

S) Vаttmеtr

D) Rеоstаt

6.Zаnjirning bir qismidаn tоk o`tgаndа аjrаlib chiqqаn issiqlik miqdоrini tаjribаlаr аsоsidа kim birinchi аniqlаgаn.

А)J.Jоul

B) Sh. Kulоn

S) G.Оm

7.Kuchlаnishi 2,5 V bo`lgаn bаtеriyagа qаrshiligi 6 W bo`lgаn rеzistоr ulаngаn.10 sеkund vаqtdа rеzistоrdаn qаnchа issiqlik miqdоri аjrаlаdi.

А)10,47 J B) 5 J S) 7,5 J D) 22,5 J

8.Nimа uchun bеnzin tаshiydigаn mаshinаlаrdа zаnjir yеrgа tеgib turаdi.

А)Suyuqliklаr ishqаlаngаndа zаryadlаr hоsil bo`lаdi

B) Suyuqlik zаryadlаngаndа uchqun chiqаrаdi

S) Suyuqlik qаtlаmlаri ishqаlаngаndа hоsil bo`lgаn zаryadlаr yеrgа o`tib kеtаdi.

D)Suyuqliklаr to`kilmаsligi uchun

9.Аgаr kuchlаnishi 220 V bo`lgаn elеktr tаrmоg`igа 440 W dаn bo`lgаn 5 tа lаmpа pаrаllеl ulаngаn bo`lsа, istе`mоl qilinаyotgаn tоk kuchini аniqlаng.

А) 9,6 А B) 2,5 А S) 1,5 А D) 3 А

10.Quvvаti 25 vа 100 W bo`lgаn ikkitа lаmpоchkа 220 V kuchlаnishdа ishlаshgа mo`ljаllаngаn.Qаysi lаmpаning qаrshiligi kаttа vа nеchа mаrtа?

А) R=4R B) R=2R S) R1=4R2 D) R1=2R2

0. 
   «II bobni takrorlash uchun savol va masalalar»dan kamida 4 ta masalani yechish. Qiziquvchi o'quvchilarga ixtiyoriy ravishda boshqa masalalarni yechishlari uqtiriladi.
   

a) O'quvchilarda tok kuchi haqida bilim va ko'nikmalami shakllantirih, ampermetr yordamida tok kuchini o'lchash malakasini hosil qilish.

b) O’quvchilarga mehnat tarbiyasini berish, texnikaga qiziqtirish

d) O’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash qobiliyatini oshirish

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. 
   Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.
   
3. 
   Yangi mavzuning bayoni - 18 minut.
   
4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash - 10 minut.
   
5. 
   O’quvchilarni baholash- 2 minut
   
6. 
   Uyga vazifa berish - 1 minut.
   

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi dars jihozlarini darsga hozirlaydi, uy vazifalarini so'rash maqsadida foydalanadigan «Aqliy hujum» interfaol metodi uchun savollarni tayyorlab qo'yadi.
   
2. 
   Uy vazifalarini tekshirish. «Aqliy hujum» interfaol metodini qo'llashda o'quvchilaiga quyidagi savollar beriladi:
   
   1. 
      Elektr kuchlanish deb nimaga aytiladi?
      
   2. 
      Elektr kuchlanish formulasi U = A/q dan A va q topish formulalari qanday ifodalanadi?
      
   3. 
      Kuchlanish birligi qilib nima qabul qilingan?
      
   4. 
      Kuchlanish qanday asbob yordamida o'lchanadi?
      
   5. 
      Voltmetr elektr zanjirdagi iste'molchiga qanday ulanadi?
      

3. 
   Yangi mavzuning bayoni.
   

• 
  elektr toki haqida tushuncha;
  
• 
  tok kuchi ifodasi I = q/t dan q= It, t= q/I\
  
• 
  q = Nq_e ifodani bilgan holda I = Nqe/t ifodani keltirib chiqarish mumkin;
  
• 
  tok kuchining birligi;
  
• 
  tok kuchini o'lchash;
  
• 
  ampermetrning zanjirga ulanishi;
  
• 
  Elektr zanjirdan o'tayotgan tokni tavsiflash uchun maxsus fizik kattalik — tok kuchi kiritilgan.
  

Agar o'tkazgich ko'ndalang kesimidan t vaqt ichida q zaryad o'tgan bo'lsa, / tok kuchi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

I= q/t

Tok kuchi birligi qilib fransuz fizigi Andre Man Amper sharafiga amper (A) qabul qilingan. O'tkazgich ko'ndalang kesimidan 1 s da 1 С zaryad o'tsa, tok kuchi 1 A bo'ladi. -

Zanjirdagi tok kuchi ampermetr yordamida o'lchanadi.

Maktab fizika xonasida foydalaniladigan ampermetr- lardan bixi 52- rasmda tasvirlangan. Ampermetr shkalasiga «А» harfi yozib qo'yiladi.

53- rasmdagi tajriba namoyish etiladi, so'ngra «Fikrlay olasanmi?» interfaol metodini qo'llagan holda tajriba jarayoni muhokama qilinadi.

4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash.
   

6- mashq

Topish kerak: N-?

Formulasi: I = q/t dan q = It; N = It/q_e.

Hisoblash: N= 0,1 -480/1,6-10¹⁹ = 3-10²⁰ ta.

Javob\ N= 3-10²⁰ ta.

4) Berilgan: t = 25 soat = 9-10⁴ s; I= 2A.

Topish кегак: q - ?

Formulasi: I = q/t dan q = It.

5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar dars davomida berilgan savollarga bergan javoblariga qarab baholanadi

6.Uyga vazifalar.

1. Darslikdan 13- § ni o'qish.

2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga yozma javob berish.
   
3. 
   Darslikdagi 6- mashqdan 1- va 3- masalalami yechish.
   
4. 
   Mavzu oxirida keltirilgan amaliy topshiriqni bajarish.
   

a) II bob bo'y'icha o'tilgan mavzularni takrorlash, masalalar yechish orqali nazariy jihatdan olgan bilimlarni mustahkamlash.

b) O’quvchilarga mehnat tarbiyasini berish, mustaqil ishlashga o’rgatish

d) Mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish

0. 
   Tashkiliy qism - 2 minut.
   
1. 
   O'tilgan mavzularni takrorlash - 10 minut.
   
2. 
   Masalalar yechish - 25 minut.
   
3. 
   O’quvchilarni baholash-5 minut
   
4. 
   Uyga vazifalar berish - 3 minut.
   

0. 
   1. Tashkiliy qism. O'qituvchi darsning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, savol-javob uchun savollarni tayyorlab qo'yadi.
   
1. 
   2. O'tilgan mavzularni takrorlash. Savol-javoblar asosida II bob mavzulari takrorlanadi. Bunda bob yakunida keltirilgan «II bob yuzasidan xulosalar”dagi har bir xulosa va qonuniyatlar o'quvchilar bilan birgalikda tahlil qilinadi.
   
2. 
   3. Masalalar yechish. Bob oxirida keltirilgan II bobni takrorlash uchun savol va masalalar»dagi savollarga o'quvchilar javob beradilar, javoblar o'qituvchi tomonidan to'ldirib boriladi. Har bir savolga javob berishda tahliliy fikr-mulohazalar yuritilishiga e'tibor beriladi. Keltirilgan masalalardan birinchi navbatda yechiladiganlarini o'qituvchi tanlaydi. Faol o'quvchilar mustaqil ravishda boshqa masalalarni ham yechishlari tavsiya etiladi.
   
3. 
   10.Elektr zanjirda lampochkaga parallel ulangan voltmetr 8 V ni ko'rsatmoqda. Ma'lum vaqt davomida 40 J ish bajarilishi uchun lampochkadan nechta elektron o'tishi kerak? 1 ta elektronning zaryadi —1,6-10 ¹⁹ C ga teng.
   
4. 
   11.Elektr zanjirdagi lampochkadan 10 minutda 90 C zaryad o'tgani ma'lum. Zanjirdagi ampermetr lampochkadan qancha tok o'tayotganini ko'rsatadi?
   
5. 
   12. Lampochka ulangan elektr zanjirdan o'tayotgan tokning kuchi 0,5 Aga teng. Lampochka spirali orqali 1 minutda necha kulon zaryad o'tadi? Shu vaqt davomida lampochkadan o'tgan elektronlar sonini hisoblang.
   

0. 
   Elektr zanjirdagi lampochkadan o'tayotgan tok kuchi 0,5 A ga teng. Lampochka spiralidan qancha vaqtda 400 C zaryad o'tadi?
   

a) O'quvchilarda elektr zanjirni yig'ish, uning turli qismlarida tok kuchi va kuchlanishni o'lchash bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarini oshirish;

b) O’quvchilarga mustaqil ishlashni o’rgatish;

d) O’quvchilarning olgan bilimlarini amaliyot bilan bog’lash.

3. Ishni bajarish tartibi

1. 
   Tok manbayi, lampochka, ampermetr, volt­metr va kalitdan iborat zanjirni yig'ing
   
2. 
   Elektr zanjir sxemasini daftaringizga chizing.
   
3. 
   Kalitni ulang. Bunda lampochka yonadi, ampermetr tok kuchini, voltmetr kuchlanishni ko'rsatadi. Ularning qiymatlarini jadvalga yozing.
   
4. 
   Zanjirdagi lampochkani boshqasi bilan almashtirib, 3- banddagi ishlarni takrorlang.
   
5. 
   Tok manbayini boshqasi bilan almashtiring. 3- bandda keltirilgan ishlarni takrorlang.
   

7. Tajriba natijalarini tahlil qiling va xulosa chiqaring.

1. Eng oddiy elektr zanjir qanday asboblardan tashkil topgan? Uning elektr sxemasini chizib bering.

2. Eng oddiy elektr zanjirdagi har bir asbobning vazifasini aytib bering.

3. Voltmetrning vazifasi nimadan iborat? U zanjirda qanday ulanadi va sxemada qanday belgilanadi?

4. Ampermetrning vazifasi nimadan iborat? U zanjirda qanday ulanadi va sxemada qanday belgilanadi?
5. Uyga vazifalar.

1. 
   Laboratoriya ishi yuzasidan xulosa yozib kelish.
   
2. 
   Laboratoriya ishi oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   
3. 
   «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 918-, 919 va 920- masalalar. Qiziquvchi o'quvchilar uchun «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 921- va 922- masalalarni yechish tavsiya etiladi.
   

a) O'quvchilarda elektr qarshilik va solishtirma qarshilik haqida bilim va ko'nikmalarni shakllantirish

b) O’quvchilarga estetik va ekologik tarbiya berish

d) elektr qarshilikning o'tkazgichning uzunligiga va ko'ndalang kesim yuziga bog'liqligi haqida tasavvurlarni hosil qilish.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. 
   Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.
   
3. 
   Yangi mavzuning bayoni - 18 minut.
   
4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash - 10 minut.
   
5. 
   O’quvchilarni baholash- 2 minut
   
6. 
   Uyga vazifa berish - 1 minut.
   

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi dars jihozlarini darsga hozirlaydi, uy vazifalarini so'rash maqsadida foydalanadigan «Bingo» interfaol metodi uchun savollarni tayyorlab qo'yadi.
   
2. 
   O’tilgan mavzuni eslash. «Bingo» interfaol metodi uchun har bir o'quvchiga quyidagi fizik kattaliklardan tarqatma material sifatida bittadan beriladi:
   
   1. 
      tok kuchi- I; 2) kuchlanish – U 3) maydon kuchlanganligi - E; 4) elektr zaryad - q\ 5) kuch -F F; 6) vaqt -tt, 7) ish -A; 8) masofa- R
      

3. 
   Yangi mavzuning bayoni. O'qituvchi mavzuni yoritishda quyidagilaiga e'tibor berishi lozim:
   

2. 
   Elektr qarshilikning ta'rifi, belgilanishi, birligi.
   
3. 
   Elektr qarshilikning o'tkazgich uzunligigabog'liqligini tushuntirish.
   
4. 
   Elektr qarshilikning solishtirma qarshilikka va ko'ndalang kesim yuziga bog'liqligini tajriba asosida tushuntirish.
   
5. 
   Solishtirma qarshilik ta'rifi va uning birligi.
   
6. 
   3-jadvalning tahlili.
   

Qarshilik o'tkazgichning zanjirdagi tok kuchiga ta'sir etish xususiyatini tavsiflovchi fizik miqdordir. Kuchlanish bir xil bo'lgan vaqtda ikkita o'tkazgichdan qaysi biri o'zi orqali kuchsizroq tok o'tkazsa, shu o'tkazgichning qarshiligi kattaroq bo'ladi.

Metallardagi elektr toki erkin elektronlarning tartibli harakatidan iborat ekanligini esga olsak, «qarshilik» atamasi tushunarli bo'lib qoladi. Elektr maydonning ta'siri ostida harakatlanuvchi elektronlar metallning kristall panjarasi ionlari bilan o'zaro ta'sir qiladi. Elektronlarning kristall panjara ionlari bilan o'zaro ta'siri xuddi elektronlar harakatini sekinlatuvchi qandaydir qarshilik (ishqalanish) kuchining ta'siriga o'xshab ketadi. Buning natijasida elektronlaming tartibli harakati tezligi kamayib, o'tkazgichdagi tok kuchi ham kamayadi.

Elektrolitlarning qarshiligi elektr maydonda harakatlanuvchi ionlarning eritma molekulalari yoki atomlari bilan o'zaro ta'siri natijasidir.

Odatda, sof metallarga qo'shilgan aralashmalar metallning muntazam strukturasini o'zgartiradi. Shu sababli, masalan, qotishmalarning elektr qarshiligi shu qotishmalar tarkibiga kirgan metallarning qarshiligidan kattaroq bo'ladi.

Yangi mavzuni bayon etishda o'qituvchi ko'rgazmalilikka katta e'tibor berishi lozim.

4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash.
   

O'tkazgich qarshiligi formulasi R=pl/S dan l va S ni keltirib chiqarish topshiriladi. Shundan so'ng mustaqil ish o'tkaziladi.

«Mustaqil ish» sifatida darslikdan 7-mashqning 2 ta masalasi berilib, 6 minut davomida o'quvchilar bu masalalarni yechib berishlari kerak:

7- mashq

Berilgan: S= 0,5 mm²; R R= 2ῼ; p = 0,4ῼ • mm²/m.

Topish kerak: l-?

Formulasi: R = pl/S dan / = RS/p.

Hisoblash l=(2- 0,5/0,4) m = 2,5 m.

Javob: I = 2,5 m.

5. 
   Berilgan: l= 2 m; R R= 4,4ῼ ; p = 1,10-⁶ ῼm.
   

Formulasi: R = pl/S dan S = pl/R.

Javob: S = 0,5 mm².