1-dars Sana: Mavzu: Jismlarning elektrlanishi Darsning maqsadi

6. Uy vazifalari.

2. 
   Darslikdan 15- § ni o'qish.
   
3. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   

a) O'quvchilarda zanjirning bir qismi uchun Om qonuni haqida bilim va ko'nikmalarni shakllantirish

b) O’quvchilarga axloqiy tarbiya berish

d) O’quvchilarga tok kuchini kuchlanish va qarshilikka bog'lanishi haqida tasavvurlar hosil qilish.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. 
   Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.
   
3. 
   Yangi mavzuning bayoni - 18 minut.
   
4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash - 10 minut.
   
5. 
   O’quvchilarni baholash- 2 minut
   
6. 
   Uyga vazifa berish - 1 minut.
   

1. 
   Tashkiliy qisiii. O'qituvchi dars jihozlarini darsga hozirlaydi, uy vazifalarini so'rash maqsadida savol-javob uchun savollarni tayyorlab qo'yadi.
   
2. 
   Uy vazifasini so'rash. O'quvchilarga quyidagi savollar beriladi:
   
   1. 
      Elektr qarshilik belgisi, birligini keltiring.
      
   2. 
      Elektr qarshilik formulasini yozing.
      
   3. 
      Тоk kuchi formulasini yozing.
      
   4. 
      Ток kuchini o'lchaydigan asbob qanday ataladi?
      
   5. 
      Kuchlanishni o'lchaydigan asbob qanday ataladi?
      
   6. 
      1 nyuA necha A ga teng?
      
   7. 
      0,5 ῼ necha mῼ ga teng?
      
   8. 
      Solishtirma qarshilik birligini keltiring?
      
   9. 
      Tabiatda necha xil elektr zaryad mavjud?
      
   10. 
       Kondensatorning vazifasi nimadan iborat?
       

• 
  tok kuchining kuchlanishga bog'liqligi;
  
• 
  tok kuchining elektr qarshilikka bog'liqligi;
  
• 
  Om qonunining formulasi keltirib chiqariladi;
  
• 
  Om qonunining fizik ma'nosi tushuntiriladi;
  
• 
  Om qonuni formulasidan kuchlanish va qarshilikni topish formulalari keltirib chiqariladi, ya'ni: I=U/Rdan U=IRvaR =U/I U/I;
  
• 
  Om qonunining matematik ifodasiga elektr qarshilik formulasi qo'llaniladi, ya'ni: 1= U/R I=U/Rga R=pL/Sni qo'yilib, quyidagi formula hosil qilinadi: I=US/pL US/pl\
  
• 
  Elektr qarshilik birligiga ta'rif beriladi.
  

8-mashq

Topish kerak: R-?

Formulasi-. I = U/R dan R = U/I.

Hisoblash: R = (4,5/0,3)ῼ = 15 ῼ.

Javob: R = 15 ῼ.

4. 
   Berilgan: R = 110ῼ; I = 2 A.
   

Formulasi: I = U/R dan U = IR.

Hisoblash. U = 2-110 V = 220 V.

Javob-. U = 220 V.

5. 
   Berilgan: t = 100 V; S = 0,5 mm²; U= 7 V; p = 0,028 ῼ mm²/m.
   

Hisoblash I=(7-0,5/0,028-100) A = 3,5-2,8 A = 1,25 A. Javob: I =

Javob: 1,25 A.

Shundan so'ng 6 minutlik «Mustaqil ish» o'tkaziladi. Mustaqil ish topshiriqlari:

1. 
   Zanjir qismidagi kuchlanish 220 V, shu qismning qarshiligi 110 Q. Zanjirdagi tok kuchini toping.
   
2. 
   Voltmetr qarshiligi 1000 ῼ. Shu voltmetr 20 V ko'rsatsa, undan o'tayotgan tok kuchini aniqlang.
   
3. 
   15 V ga mo'ljallangan voltmetr orqali o'tayotgan tok 0,1 A bo'lsa, voltmetr qarshiligi qanday bo'lishi kerak?
   

6. Uy vazifalari:

1. 
   Darslikdan 16- § ni o'qisha.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   
3. 
   8- mashqdan 1-, 3- va 5- masalalarni yechish. Qiziquvchi o'quvchilar uchun «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 950-, 951- va 952- masalalarni yechish tavsiya etiladi.
   
4. 
   Mavzu oxirida keltirilgan amaliy topshiriqni bajarish.
   
5. 
   Georg Omning hayoti va ijodi haqida referat tayyorlash.
   

a) II bob bo'y'icha o'tilgan mavzularni takrorlash, masalalar yechish orqali nazariy jihatdan olgan bilimlarni mustahkamlash.

b) O’quvchilarga mehnat tarbiyasini berish, mustaqil ishlashga o’rgatish

d) Mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish

0. 
   Tashkiliy qism - 2 minut.
   
1. 
   O'tilgan mavzularni takrorlash - 10 minut.
   
2. 
   Masalalar yechish - 25 minut.
   
3. 
   O’quvchilarni baholash-5 minut
   
4. 
   Uyga vazifalar berish - 3 minut.
   

0. 
   1.Tashkiliy qism. O'qituvchi darsning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, savol-javob uchun savollarni tayyorlab qo'yadi.
   
1. 
   2.O'tilgan mavzularni takrorlash. Savol-javoblar asosida III bob mavzulari takrorlanadi. Bunda bob yakunida keltirilgan «II bob yuzasidan xulosalar”dagi har bir xulosa va qonuniyatlar o'quvchilar bilan birgalikda tahlil qilinadi.
   
2. 
   3.Masalalar yechish. Bob oxirida keltirilgan III bobni takrorlash uchun savol va masalalar»dagi savollarga o'quvchilar javob beradilar, javoblar o'qituvchi tomonidan to'ldirib boriladi. Har bir savolga javob berishda tahliliy fikr-mulohazalar yuritilishiga e'tibor beriladi. Keltirilgan masalalardan birinchi navbatda yechiladiganlarini o'qituvchi tanlaydi. Faol o'quvchilar mustaqil ravishda boshqa masalalarni ham yechishlari tavsiya etiladi.
   
3. 
   1.Maxsus dastgohda simni cho'zib, ikki marta uzaytirilgan va ingichkalashtirilgan. Buning natijasida simning qarshiligi qanday o'zgargan?
   
4. 
   2.Uzunligi 9 km, ko'ndalang kesimining yuzi 60 mm2 bo'lgan mis simning qarshiligini hisoblang.
   
5. 
   3.Uzunligi 10 m, kesimi 0,2 mm2 bo'lgan aluminiy va nixrom simlarning qarshiliklarini hisoblang va bir-biriga taqqoslang.
   
6. 
   4.Uzunligi 50 m va ko'ndalang kesimining yuzi 5 mm2 bo'lgan aluminiy simning qarshiligini toping.
   
7. 
   5.Ko'ndalang kesimining yuzi 1 mm2 bo'lgan mis simning qarshiligi 20 Q. Simning uzunligini toping.
   
8. 
   6.Uzunligi 4 m, ko'ndalang kesimining yuzi 0,5 mm2 bo'lgan simning qarshiligi 0,224 Q ga teng. Sim qanday moddadan tayyorlangan?
   

0. 
   1.Bir xil moddadan tayyorlangan ikkita sim bor. Birinchi simning uzunligi 10 m, ko'ndalang kesimining yuzi 0,2 mm2, ikkinchi simning uzunligi 1 m, ko'ndalang kesimining yuzi 1 mm2. Qaysi simning qarshiligi katta va necha marta katta?
   
1. 
   2.Qarshiligi 84 Q bo'lgan reostatning chulg'ami ko'ndalang kesimi yuzi 1 mm2 bo'lgan nikelin simdan qilingan. Shu simning uzunligini toping.
   

0. 
   «III bobni takrorlash uchun savol va masalalar»dan kamida 4 ta masalani yechish. Qiziquvchi o'quvchilarga ixtiyoriy ravishda boshqa masalalarni yechishlari uqtiriladi.
   

a) o’tilgan mavzular bo'yicha o'quvchilarning egallagan bilim, ko'nikma va malakalarini nazorat qilish.

b) O’quvchilarga axloqiy tabiya berish

d) O’quvchilarning bilimini sinash

Darsning borishi

1.Shishа tаyoqchаni shоyigа ishqаlаngаndа, tаyoqchа qаndаy zаryadlаnаdi.

А)Musbаt ishоrаdа zаryadlаnаdi

B) Mаnfiy ishоrаdа zаryadlаnаdi

S) Hеch qаndаy zаryadlаr hоsil bo`lmаydi

D) Zаryadsizlаnаdi

2.Litiy elеmеntining yadrоsidа nеchtа elеktrоn mаvjud.

А) 1 B) 2 S) 3 D) 4

3.Zаryadlаngаn o`tkаzgichdа zаryadlаr qаndаy tаqsimlаnаdi.

А)O`tkаzgichning butun hаjmi bo`ylаb

B) O`tkаzgichning mаrkаzidа to`plаnаdi

S) O`tkаzgichning shаkligа bоg`liq

D) O`tkаzgichning shаkligа bоg`liq hоldа, uning sirtidа nоtеkis tаqsimlаnаdi

4.Kulоn qоnuni fоrmulаsidаgi K kоeffistiеntning SI birliklаr sistеmаsidа birligi qаndаy bo`lаdi.

А) CN/m2 B) Nm2/c2 S) C m2/c D) C m2/N

5. Elеktr mаydоn kuchlаngаnligi 100 N/C bo`lgаn mаydоngа , zаryad miqdоri 6 C bo`lgаn shаr kiritildi. Ungа mаydоn tоmоnidаn qаndаy kuch tа`sir etаdi.

А) 100N B) 33,3 N S) 600 N D) 60 N

6.Mеtаll o`tkаzgichlаrdа elеktr tоki qаndаy vujudgа kеlаdi.

А)Iоnlаrning hаrаkаti tufаyli

B) Elеktrоnlаrning hаrаkаti tufаyli

S) Elеktr mаydоn tа`siridа erkin elеktrоnlаrning tаrtibli hаrаkаti tufаyli

D)Prоtоnlаrning hаrаkаti tufаyli

7.Аgаr 100 C zаryadni ko`chirish uchun 1,2 kJ ish bаjаrilsа,

lаmpоchkаdа qаndаy kuchlаnish hоsil bo`lаdi.

А) 0,012V B) 12 V S) 120 V D) 1,2 V

8.Lаmpа qisqichlаridаgi kuchlаnish 120 V bo`lgаndа lаmpа оrqаli 0,5 А bo`lgаn tоk o`tаdi.Lаmpаning qаrshiligini аniqlаng.

А) 600 W B) 24 W S) 60 W D) 240 W

9.Rеоstаtlаr nimаgа хizmаt qilаdi.

А) Kuchlаnishni o`lchаshgа

B) Tоk kuchini o`lchаshgа

S) Qаrshilikni o`lchаshgа

D)Tоk kuchini rоstlаshgа

10.Tоk kuchi qаndаy аsbоbdа o`lchаnаdi.

А) Аmpеrimеtr

B) Vоl`tmеtr

S) Dinоmоmеtr

D) Rеоstаt

1.	2.	3.	4.	5.	6.	7.	8.	9.	10.
B	S	А	А	D	A	B	S	B	A

Uyga vazifa: O’tilgan mavzularni takrorlab kelish

26-dars Sana: 8-sinf

Mavzu: Ampermetr va Voltmetr yordamida o’tkazgich qarshiligini aniqlash.

Laboratoriya ishi

Darsning maqsadi:

a) O'quvchilarda ampermetr va voltmetr yordamida o'tkazgich qarshiligini aniqlash malakasini shakllantirish.

b)Aqliy,estetik tarbiya berish.

s)mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish

1. Tok manbayi, iste'molchi — nikelin spiral, ampermetr, voltmetr va kalitdan iborat zanjirni yig'ing va sxemasini chizing .

2. Kalitni ulab, voltmetrning U\ va ampermetrning I\ ko'rsatkichlarini jadvalga yozing.

3. Nikelin spiralning R\ qarshiligini liisoblang va natijani jadvalga yozing.

4. Ikkita akkumulatorni ketma-ket ulab, voltmetrning U₂ va ampermetrning I₂ ko'rsatkiclilarini jadvalga yozing. ^

5. Ikkinchi tajriba uchun spiralning R₂ qarsliiligini liisoblang va natijani jadvalga yozing.

6. Uchta akkumulatorni ketma-ket ulab, voltmetrning U₃ va ampermetrning

I₃ ko'rsatkichlarini jadvalga yozing.

7. Uchinchi tajriba uchun spiralning R₃ qarshiligini hisoblang va natijani jadvalga yozing.

8. O’rtacha qarshilikni toping

9. Natijalarni tahlil qiling va xulosa chiqaring.
4. Mustahkamlash

5. Uy vazifalari.

1. 
   Mavzuda keltirilgan savollargajavob topish va yozish.
   
2. 
   Laboratoriya ishi yuzasidan hisobot tayyorlash.
   
3. 
   «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 957- va 958- masalalarni yechish.
   
4. 
   Qiziquvchi o'quvchilar uchun «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 959- va 960- masalalarni yechish tavsiya etiladi.
   

O'quvchilarda rezistorlar, reostatlar va potensiometrlar haqida tasavvurlarni shakllantirish, ularning qo'llanilishi haqida tushunchalar hosil qilish.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. 
   Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.
   
3. 
   Yangi mavzuning bayoni - 18 minut.
   
4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash - 10 minut.
   
5. 
   O’quvchilarni baholash- 2 minut
   
6. 
   Uyga vazifa berish - 1 minut.
   

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi dars jihozlarini darsga hozirlaydi, uy vazifalarini so'rash maqsadida foydalanadigan «Blits savollar» interfaol metodi uchun savollarni tayyorlab qo'yadi.
   
2. 
   Uy vazifalarini tekshirish. «Blits savollar» uchun o'quvchilarga quyidagi savollar beriladi:
   
   1. 
      Qanday elektr o'lchov asboblarini bilasiz?
      
   2. 
      Ampermetr va voltmetrning vazifalari nimalardan iborar?
      
   3. 
      O'tkazgichning qarshiligi nimalarga bog'liq?
      
   4. 
      Om qonunining fizik ma'nosini aytib bering.
      
   5. 
      O'tkazgichlarda zaryad tashuvchi zarra nima?
      

• 
  rezistor haqida ma'lumot berish;
  
• 
  reostat tuzilishi, ishlash prinsipi, mohiyati;
  
• 
  reostatning zanjirga ulanishi;
  
• 
  potensiometr haqida ma'lumot berish, ta'riflash;
  
• 
  potensiometming tuzilishi va zanjirga ulanishini ko'rsatish.
  

Mavzuni bayon etishda quyida ma'lumotlarni ham o'quvchilarga havola qilish tavsiya etiladi.

Amalda ko'pincha tok kuchini goh oshirib, goh kamaytirib, o'zgartirib turishga to'g'ri keladi. Masalan, radiopriyomnik yoki radio tarmog'i karnaylaridan o'tayotgan tok kuchini o'zgartirib, ovozining balandligini to'g'rilaymiz. Tikuv mashinasining elektr dvigatelidan o'tayotgan tok kuchini o'zgartirib, mashinaning aylanish tezligini rostlash mumkin. Teatrlarda spektaki yoki kinofilm boshlanishi oldidan lampalar sekin-asta o'chiriladi. Buning uchun tok kuchi asta-sekin kamaytiriladi.

Sirpang'ichni steijen bo'ylab surib, reostatning zanjirga ulangan qarshiligini ko'paytirish yoki ozaytirish mumkin.

Har bir reostat ma'lum qarshilikka va eng katta tok kuchiga mo'ljallab yasaladi. Bu chegaradan o'tish yaramaydi, chunki reostatning chulg'ami qizib, kuyib ketishi mumkin. Reostatning qarshiligi va tok kuchining yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan eng katta qiymati reostatda ko'rsatilgan bo'ladi.

4. Yangi mavzuni mustahkamlash: O'quvchilar bilan birgalikda darslikdagi 9- mashqdan 2 ta masala yechiladi.

9-mashq

Topish kerak. R-?

Formulasi: I = U/R dan R = U/I.

Hisoblash: R =(4,5/0,3) ῼ = 15 ῼ.

Javob-. R = 15 ῼ.
Berilgan: R = 110ῼ; I= 2 A.

Topish kerak. U- ?

Formulasi: I= U/R dan U= IR.

Hisoblash U=2-110 V = 220 V.

Javob: U =220 V.

So'ngra «Mustaqil ish» o'tkaziladi. Unda 5 minut davomida quyidagi 2 ta masalani yechish talab etiladi:

1- masala. O'tkazgichning uzunligini 2 marta, yuzasini 3 marta oshirganda, qarshiligi qanday o'zgaradi?

2- masala. O'tkazgichning uzunligini 4 marta oshirib, diametrini 2 marta kamaytirilsa, qarshiligi qanday o'zgaradi?

5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar darsdagi faol ishtirokiga ko’ra baholanadi.

6. Uy vazifalari:

1. 
   Darslikdan 18- § ni o'qish.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   
3. 
   9- mashqdan 1- va 3- masalalami yechish.
   
4. 
   Mavzu oxirida keltirilgan amaliy topshiriqni bajarish. Qiziquvchi o'quvchilar uchun «Fizikadan savol va masalalar to'plami»dan 961-, 962- va 963- masalalami yechish tavsiya etiladi.
   

a) O'quvchilarda tok kuchini reostat yordamida sozlash malakasini hosil qilish.

b) O’quvchilarni mustaqil ishlashga o’rgatish

d) O’quvchilarning olgan bilimlarini amaliyot bilan bog’lash