|
1-Ma’ruza Mavzu: Fanga kirish. Avtоmatik bоshqarish sistemalari – elementlar majmuasi
|
| bet | 3/4 | | Sana | 06.02.2024 | | Hajmi | 1,1 Mb. | | #151945 |
Bog'liq 1-маърузаBirinchi davr - ayrim texnologikjarayonlami avtomatlashtirish bilan jarayonlarni avtomatlashtirilgan agregat yaqinida o‘matilgan yirik o‘lchamli qurilm alam ing ko‘rsatishiga muvofiq avtomatik ravishda rostlanadi. Bunda, qurilmalar mashina va apparatlarning yoniga joy lashtiriladi.
Ikkinchi davr - ayrim jarayonlaming kompleks avtomatlashti- rilishidir. Bunda, rostlash alohida shitga joylashtirilgan asboblar yordamida olib boriladi. Avtomatlashtirishning bu davrida shitdagi qurilmalaming hajmini kichiklashtirish zarurati paydo boMadi. Bu masalani hal qilishda kichik o‘lchamli asboblar ishlatiladi.
Uchinchi davr (to‘liq avtomatlashtirish davri) - agregat va sexlami yalpisiga avtomatlashtirish bilan belgilanadi. Bu davming xususiyati shundaki, boshqarish yagona dispetcherlik punktiga markazlashtiriladi. Shu bilan birga mitti ikkilamchi asboblar yara- tiladi. Doimiy nazoratni talab qilmaydigan o ‘lchash va rostlash asboblari (yirik o‘lchamli) shitdan tashqarida o‘matiladi.
Avtomatlashtirish insonning aqliy mehnatini yengillashtiradi, uni axborot olish, uzatish, uni o‘zgartirish va undan foydalanish insonning bevosita ishtirokisiz amalga oshiladi.
Bu fanning maqsadi turli avtomatik boshqarish tizimlarining tashkil etuvichi asosiy elementlar va qurilm alarni bajaradigan vazifalari, ulaming turlari vaxususiyatlarini o‘rgamshdir. Avtomatik boshqarish qurilmalarining element va qurilmalari turli energiyalar: mexanik, gidravlik, pnevmatik, elektrik va h.k.
Amalda elekti energiyasi yordamida ishlaydigan avtomatik element va qurilmalari keng tarqalgan. Avtomatikaning elementi deganda, avtomatik boshqaruv qurilmalarini tashkil etuvchi turli texnik vositalar tushuniladi.
Avtomatik boshqarish sistemasi avtomatik boshqarish qurilmasi va boshqarish obyektidan iborat.
A vtom atik boshqarish sistem asining funksional sxemasi l.l-rasim da ko‘rsatilingan.
1.l-rasm. Avtomatik boshqarish sistemasiningfunksional sxemasi.
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishning holati uch davrga bo‘linadi.
Bu sxemada: BO - boshqarish obyekti; D - datchik; T - topshiriq beruvchi element; T.E - taqsimlovchi element; К - kuchaytiruvchi element; N - ijro mexanizmi.
Topshiriq beruvchi qurilmadan g(t) topshiriq beruvchi ta’sirchiqadi. Datchikdan esa y(t) boshqarish obyektini holati to‘g‘risidagi axborot beriladi. Taqqoslovchi element, topshiriq beruvchi axborot bilan, obyektning haqiqiy holati to‘g‘risidagi axborotlami taqqoslab, ularni farqini aniqlab beradi. Kuchaytirgich kuchsiz signallami kuchaytirish uchun xizmat qiladi. Ijro mexanizmi boshqarish obyektiga bevosita boshqaruvchi ta’sir etadi. Boshqaruvchi ta’sir rostlanayotgan kattalik y(t) topshiriq berilgan qiymati g(t) ga teng bo‘lmaguncha boshqarish obyektiga ta’sir qiladi.
Наг qanday boshqarish sistemasi, bir-birlari bilan o‘zaro bog‘- langan, alohida elementlardan tashkil topgan bo‘ladi. Shuning uchun sistemaning xossa va tenglamalari ko‘p jihatdan, shu sistemani tashkil qilgan elementlar xossalari bilan aniqlanadi.
Element yoki sistemaning statik tavsifi barqaror rejimda chiqish va kirish qiymatlari o‘rtasidagi aloqani ta’riflovchi bo‘ladi.
bu yerda - mos ravishda element yoki sistemaning chiqish yoki kirish qiymatlari.
Sistemaning statik teglamasini olish uchun shu sistemani tashkil etgan har bir elementning alohida statik tenglamasi tuziladi, so‘ngra bu tenglamalar, oraliqdagi barcha o‘zgaruvchan kattaliklami mustasno qilgan holda, birgalikda yechiladi.
Elementlar va L=S tavsiflari to‘g‘ri chiziqli va egri chiziqli bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri chiziqli elementlarda (sistemalarda) kirish qiymati o czgarganda chiqish qiymati to‘g‘ri chiziq bo‘yicha o‘zgaradi. Ular- dagi jarayonlar to‘g‘ri chiziqli algebraik va differensial tenglamalar bilan ifodalanadi.
1.2-rasm.
To‘g‘ri chiziqli elementlarga misol qilib termojuftni olish mumkin, uning statik tavsifi 1.2 a rasmda keltirilgan. Termojuft uchun nazorat qilinayotgan harorat kirish qiymati, uning chiqishida hosil bo‘lgan termoelektr yurituvchi kuch (TEYuK) chiqish qiymati bo‘lib xizmat qiladi.
Наг bir statik tavsifdan, chiqish qiymatining kirish qiymatiga nis- bati bilan aniqlanadigan uzatish koeffitsiyenti К topiladi.
To‘g‘ri chiziqli elementlar uchun uzatish koeffitsiyenti К - o‘z- garmas qiymatdir.
Egri chiziqli element va sistemalarda kirish qiymati o‘zgarganda, chiqish qiymati egri chiziq bo‘yicha o‘zgaradi. Shuning uchun ular yechimi qiyin va murakkab bo‘lgan differensial tenglamalar bilan ifodalanadi. 1.2 a rasmda egri chiziqli elementning statik tavsifi keltirilgan. Bunday tavsifga masalan, RC yoki RL qarshiliklardan tashkil topgan, elektr zanjir yoki quvur bilan ulangan rezervuar va boshqalar tashkil etadilar. Rezervuarda kirish qiymati bo4lib quvurdagi ishchi rejimning bosimi, chiqish qiymati bo‘lib rezervuardagi bosim hisoblanadi.
Signalizatsiya, muhofaza va nazorat qilish, sanoat protsesslarini boshqarish hamda rostlashni bundan keyingi avtomatlasbtifilishi chiqarilayotgan mahsulot sifatini yaxshilash, texnologik jarayonlarni optimal tartibda olib borish, texnologik uskunalar ishini intensivlash vazifalaridan kelib chiqadi.
Har bir texnologik jarayon (texnologik jarayon parametrlari deb ataluvchi) o‘zgaruvchan fizikaviy va kimyoviy kattaliklar (bosim, sarf, har orat, namlik, konsentratsiya va h.k.) bilan tavsiflanadi. Texnologik uskuna jarayonning to‘g‘ri oqib o‘tishini ta’minlashi uchun muayyan jarayonni tavsiflovchi ko‘rsatkichlarini berilgan qiymatda saqlash lozim.
Qiymatini stabillash yoki bir tekisda o‘zgarishini ta’minlash zarur bo‘ lgan kattalikka rostlanuvchi kattalik deb ataladi. Rostlanuvchi kattalikning qiymatini stabillash yoki m a’lum qonun bo‘yicha o‘zgarishini amalga oshirish uchun moMjallangan uskuna avtomat rostlagich deyiladi. Rostlanuvchi kattalikning ayni paytda oMchangan qiym ati rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati deyiladi. Rostlanuvchi kattalikning texnologik reglament bo‘yicha ayni vaqtda doimiy saqlanishi shart bo‘lgan qiymati rostlanuvchi kattalikning berilgan qiym ati deyiladi. Texnologik reglam ent rostlanuvchi kattalikning hozirgi va berilgan qiymatlarini vaqtning har bir onida teng bo‘lishini talab qiladi. Ammo ichki yoki tashqi sharoitlarning o czgarishi sababli rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati berilgan qiymatdan chetga chiqishi mumkin. Shu paytda hosil boMgan, qiymatlar farqini xato yoki nomoslik deyiladi.
Xato yoki nomoslik nolga teng bo‘lgan texnologik jarayon turg‘unlashgan rejim deyiladi. Turg‘unlashgan rejimda moddiy va energetik balanslar qat’iy saqlanadi.
Har qanday avtomatik rostlash tizimini ish jarayonida turli faktorlar ta’sirida bo‘ladigan alohida qurilmalar - elementlar tarzida ko‘rsatish mumkin. Bularga tizimning ham o‘ziga ham uning alohida elementlariga keladigan ta’sirlar kiradi.
Ta’sirlar ichki va tashqi bo'ladi. Tizim ichida bir elementdan boshqasiga uzatilib, texnologik jarayonning belgilangan yo‘nalishda
bajarilishini ta’minlaydigan ichki ta’sirlarning ketma-ket zanjirini hosil qiluvchi ta’sirlar ichki ta’sirlar deb ataladi.
|
| |
