Maqsadlar
Kо‘rsatkichlar
Bozorni egallash
Bozor ulushi, oborot, tovarni roli va
ahamiyati, yangi bozorlarni kamrab
olish
Rentabellik
Foyda, oborotga nisbatan rentabellik,
shaxs
kapitalini rentabelligi, umumiy
kapitalni rentabelligi
Moliyaviy
barqarorlik
Kreditga layokatligi, likvidligi, uz-
о‘zini
moliyalashtirish
darajasi,
kapitalni tо‘zilishi
Ijtimoiy
maqsadlar
Ish bilan konikish,
daromad darajasi
va
ijtimoiy
ximoya,
ijtimoiy
integratsiya, shaxsiy rivojlanish
Bozordagi
pozitsiya
va
prestij
Mustakilligi, imidj, siyosiy sharoitga
munosabati, jamiyatni tan olishi
Marketing maqsadlari tahlili unga erishish bо‘yicha asosiy vazifalarni shakllantirishga imkon
beradi. Meffert 1986 yilda 3 ta о‘zarobog‘liq marketingni kompleks vazifalarini ajratib kо‘rsatadi:
1. Talabni tartibga solish bilan bog‘liq bulgan bozor faoliyatiga kiruvchi vazifalar.
2. Firma yoki korxona sohasiga taallukli vazifalar.
3. Tashki muxit va jamiyat tashkilotlari bilan bog‘liq masalalar.
Marketing vazifalari natijasida marketing jarayonini barcha bosqichlariga mos keluvchi marketing
funksiyalari
shakllanadi
va
doimo
tartibga
solib
boriladi.
6.
Talabning
holati
va
rivojlanishiga
kura
marketing turlari
Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bо‘libgina qolmay, balki talabga ta’sir xam
qilishdir. Xush, bu ta’sir qandaybо‘lishi kerak, boshqamahsulotlar
ishlab chiqarishga utish va
yangi talabni vujudga keltirish kerakmi? Marketing faoliyatining bu aniqmaqsadlarini - bozorda
mavjud bulgan vaziyatni hisobga olish bilan, xaridorlar kizikish barajasi bilan, korxonaning uz
iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari bilan, u yoki bu bozorga kirishi bilan aniqlanadi. Shunday qilib,
talab marketing maqsadini, shu bilan birga kerakli marketing strategiyasini
tanlashga imkon
beradi. Bir necha talab darajasini va unga mos keluvchi bir kancha strategiyasini alohida ajratib
kо‘rsatish mumkin. Quyidagi talab darajasi va unga mos keluchi marketing strategiyasini kurib
chikamiz.
1.
Salbiy talab. Agar xaridorlarning kо‘pchilik qismi tovarni qabul kilmasa va undan kochsa,
bozor salbiy talab vaziyatida bо‘ladi. Marketing xizmatlarining vazifasi - nima uchun
bozor tovarni qabul kilmayapti, marketing dasturi tovarlarni mukammallashtirish orqali,
narxlarni pasaytirish orqali tovarga bulgan qarashlarni uzgartirish mumkinligini tahlilqilish
va talabni yanada faol kullab-kuvvatlashdir.
1.
Mavjud bulmagan talab. Iste’molchilar tovar bilan kizikmasliklari va e’tibor bermasliklari
mumkin. Bu holda marketingning vazifasi - xaridorlarda ushbu tovarga nisbatan kizikish
uygotishdir.
2.
Yashirin talab. Kо‘pgina iste’molchilar bozorda mavjud bulgan tovarlar va xizmatlar bilan
qondirilishi mumkin bulmagan talabga ega bо‘ladilar. Bu holda marketingning vazifasi -
potetsial bozor xajmini aniqlash va talabni qondirishga kodir
bulgan samarali tovarlar
yaratishdan iborat.
3.
Pasayayotgan talab. Ertami-kechmi, xar qanday korxonaning bir yoki bir necha tovariga
bulgan talabning pasayishiga duch keladi. Bu sharoitda konyunkturaning pasayish
sabablarin tahlilqilish lozim va yangi yangi maqsadli bozorlar topish yо‘li bilan, tovar
xususiyatlarini uzgartirish yoki yanada samarali alokalar (kommunikatsiya) urnatish bilan
tovar yetkazib berishni rag‘batlantirish mumkinligi aniqlanadi. Bu yerda marketingning
vazifasi - pasayib borayotgan talabning oldini olish uchun, tovarni
tkalif qilishga ijodiy
yondashish lozimligini unutmaslikdir.
4.
Doimiy bulgan talab. Kо‘pchilik korxonalarda tovar yetkazb berish mavsumiy, kundalik
va xattoki soatby tebranishga ega. Bu korxonalarning asosiy fondlarini kam yoki kо‘p
yuklash muammoasini tugdiradi. Masalan, jamoa transportining asosiy qismida “tigiz
vaqtda” yо‘lovchilar xaddan ziyod kо‘pbо‘ladi. Bu vaziyatda marketingning vazifsi -
о‘zgaruvchan (egiluvchan) baholar yordamida, rag‘batlantirish va boshqa ta’sir qilish
usullari orqali talabning vaqtbо‘yicha tebranishini tekislash yо‘llarini izlashi lozim.
5.
Tulakonli talab. Bu talab tug‘risida tadbirkorlar uz savdo tushumlaridan, foydalaridan tulik
konikish olgan holdagina gapiradilar. Marketing vazifasi iste’molchilarning tovarni afzal
о‘zgarishiga va raqobatning kuchayishiga qaramasdan talabning mavjud darajasini ushlab
kolishga harakatqilish lozim. Bu sharotida tovar sifatini yanada oshirish,
unga xizmat
kо‘rsatishni yaxshilash, tovarning iste’molni qondirish darajasini doimiy nazorat qilish
birinchi о‘rin ga chikadi.
6.
Xaddan tashkari yukori bulgan talab. Bozordagi talabni qondirish mumkin bulgan
darajadan talab darajasi yukori bо‘ladi. Bu holda marketingning vazifasi - talabning
vaqtinchalik yoki doimiy ravishda pasaytirish yо‘lini izlab topishdir.
Bu vaziyatda
narxlarni kutarish orqali, talabni qisqartirishga qaratilganrag‘batlantirishlar, servisni
pasaytirish va boshqa choralar yordamida xaddan tashkari yukori bulgan talabni
kamaytirishga harakat kilinadi. Bu vaziyatda marketingning maqsadi - talabni butunlay
yо‘qqilish emas, balki fakatgina uning darajasini pasaytirishdan iborat.
7.
Noratsional talab. Tovarga bulgan talabga karshi harakatqilish, soglikka zararli tovarlarga
talabni kamaytirish aniqmaqsadli harakatlarni talab kiladi, sigaretlar, spirtli ichimliklarning
tarqalishiga karshi turli tadbirlar utkaziladi. Marketing vazifasi mahsulot zarari tug‘risida
ma’lumotlar tarqatish , narxlarni kutarish va tovarlarga egalik qilishni cheklashlar orqali,
iste’molchilarni uz odatlaridan voz kechishga ishontirish.
Shunday qilib, talabning 8 holatiga tuxtalib о‘tdik. Mana shu xolatlarning xar biriga tug‘ri
keladigan
marketing
turlari
mavjuddir.
