yildan shu
davrgacha
quroli
va
funksiyasi
sifati
mar-keting
haqidaо‘rganish,
bozor tarmoqlari
nazari-yasi,
kommunikatsiya
va о‘zaro ta’sir
nazariyasi,
ijtimoiy
va
ekologik
samaraga mо‘ljal
olish
klaster tahlil, iste’-
molchilar
tipologiyasi,
raqobatchilar
va
iste’-molchilarni
xulq-atvori
modellari,
benchmarketing,
uyin nazariyasi
chiqarish vo-
sitalari,
iste’mol
vositalari,
xizmat sohasi,
foyda
kur-
maydigan
tashki-lotlar,
davlat
tad-
birkorligi
soha-sidagi
iste’molchilar
3. Marketing elementlari tarkibi va
marketing–miks tushunchasi
Marketing tizimida kuyilgan maqsadga erishish uchun xaridorlar va boshqa subyektlarga ta’sir
etish uchun marketing vositalari, ya’ni marketing usullari yigindisi, uslublari zarurdir. Shunday
vositalardan marketing-miks, marketing kompleksi bо‘libhisoblanadi. Bularni marketing
nazariyasiga 1964 yilda birinchi bо‘lib Garvard biznes maktabi professori Borden kiritgan.
Marketologlar tayyorlash tizimida marketing kompleksi 4 “R” deb nomlanib, Makkarti tomonidan
1960 yilda bu model taklif etilgan. Ushbu modelda marketingning turtta asosiy elementlari ajratib
kо‘rsatilgan: tovar (product), narx (price), sotish (place), reklama-rag‘batlantirish (promotion).
Marketing faoliyatida ehtiyoj va muhtojlikni ayirboshlash orqaliqondirish jarayonida albatta inson
ishtirok etadi. Shuning uchun yukorida kо‘rsatib utilgan marketing elementlari tarkibiga 5 “R”
xam kiritilib, u kishilar (people) ekanligi alohida takidlab utilgandir. Marketing-miks elementlari
quyidagi chizmada kо‘rsatilgan.
1968 yilda F.Kotler marketing-miks elementlari tarkibiga pablik-rileyshnz (publicrelations) va
siyosatni (politics) kushib, oldingi 4 “R” ni 6“R” ga kengaytirib kо‘rsatdi.
4“R” modelini kullanishini cheklanganligiga qaramasdan, marketing nazariyasini shakllanishi va
amaliyotini
rivojlanishida
ilgor
rol
uynaydi.
1-chizma. Marketing tizimidagi besh asosiy narsa
Marketing-miks keng kullanadigan shaklda 4 ta marketing submiksini uz ichiga oladi.
Bular
quyidagilar: tovar miksi, shartnoma miksi, kommunikativ miks, taksimot miksi. Tovar miksi tovar
siyosatini shakllantiradi, tovar bilan bog‘liq bulgan chora-tadbirlarni uz ichiga oladi. Bu chora-
tadbirlar: dizayn, uni bezatilishi, mahsulot sifati, urovi, xaridorlrga xizmat kо‘rsatish, kafolat
xizmati siyosati,
tovar diversifikatsiyasi, assortiment siyosati va xokazo.
Shartnoma siyosati tovarni oldi-sotdi akti shartlari kelishuvini va bitim kо‘rin ishida ularni
rasmylashtirishni amalga oshiradi. Bunday chora-tadbirlariga: narx siyosati, ustama va chegirtma
tizimi, tovar yetkazib berish va uni tulov shartlari, shuningdek kredit siyosati kiradi.
Taksimot siyosati tovarni tayyorlanish joyidan oluvchiga yetkazib berishni amalga oshiradi. Bu
siyosat sotish kanalini asoslash va tahlilqilish, marketing-logistika, savdo siyosati, sotish vositalari
siyosati, ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish siyosati. Iste’molchilar va bozorlarni joylashuvi
siyosati, yetkazib berish siyosati, tayyor mahsulotlarni omborlarga
joylashtirish siyosati va
boshqalarni uz ichiga oladi.
Kommunikativ siyosatni vazifasi xaridor ehtiyojini qondirish va foyda olish maqsadida talabni
shakllantirish va tovar va xizmatni siljitish bо‘yicha mukobil va samarali faoliyatni ta’minlash
uchun marketing tizimini barcha obyektlarini korxona – maxulot tayyorlovchilar bilan
о‘zaroharakatini tashkil etishdan iboratdir.
