1926 yilda AQShda marketing va reklama milliy uyushmasi tashkil topdi,
keyinchalik uning
negizida Amerika Marketing jamiyati barpo etildi, bu jamiyat 1973 yilda Amerika Marketing
uyushmasi nomini oldi. Bir oz keyinrok bunday uyushma va tashkilotlar Garbiy Yevropa
mamlakatlari va Yaponiyada xam paydo buldi. Xalkaro marketing tashkilotlari - Yevropa
marketing va ijtimoiy fikr tadqiqotlari jamiyati, Xalkaro
Marketing Federatsiyasi, Yevropa
Akademiyasi va shunga uxshashlar yuzaga keldi.
Bularhaqida
1-jadvalda tulik tanishib chiqish mumkin.
1-jadval
Marketing rivojlanish tarixidan asosiy lavxalar
Sana,
yillar
Marketingda ruy bergan о‘zgarishlar
1902
yillarda
AQShda mustakil ravishda marketing kursini ukitish
boshlandi
1908
yillarda
Ilk bor tijorat marketing tashkiloti tо‘zildi.
AQShning yirik sanoat kompaniyalarida birinchi
marketing bulimlari tashkil etildi
1920
yillarda
Xalkaro savdo palatasi tо‘zildi
1926
yillarda
AQShda Milliy marketing
va reklama assotsiatsiyasi
tashkil topdi, uning asosida keyinchalik Amerika
marketing assotsiatsiyasi deb kayta nomlandi
1930-
1940
yillarda
Dunyoning
kо‘pgina
iqtisodiy
rivojlangan
davlatlarida milliy marketing assotsiatsiyalari tashkil
topdi
1950-
1960
yillarda
Xalkaro marketing federatsiyasi, Jamoatchilik
fikrlari masalalari va marketing bо‘yicha Yevropa
jamiyati va Yevropa
marketing Akademiyasi kabi
xalkaro marketing tashkilotlari tо‘zildi
1980
yillarning
Mamlakatimizning
iqtisodiy
oliy
ukuv
muassasalarida marketing kursi о‘qitila boshladi
II yarmi
1990
yillarning
oxirlarida
Mamlakatimizda
marketing
bо‘yicha
xorijiy
adabiyotlar tarjima kilingan holda va Uzbekistonlik
mualliflar tomonidan kо‘plab chop etilmokda
60-yillar о‘rtasida eng yirik Amerika korporatsiyalarining 80% ga yakini uz xо‘jalik faoliyatida
marketingning asosiy talablarini kullay boshladi. Garbiy Yevropa va Yaponiyada marketing
g‘oyalari AQShga qaraganda sustrok joriy kilindi. Ammo 60-yillarning oxiriga kelib ular
marketing amaliyotini tezkorlik bilan uzlashtirishga kirishdilar va bunda muhim yutuklarga
erishdilar. Marketing an’anaviy savdo usullaridan farkli ularok aniqmaqsadlarni kuzlaydi, xо‘jalik
vazifalarini esa yakkol ifodalaydi: korxona shunday sifatli mahsulot tayyorlashi lozimki, uni sotish
qulaybо‘lsin. Darxaqiqat, mahsulot ishlab chiqarilgani bilan u albatta
foyda keltiradi degan
ma’noni hali aslo bildirmaydi. Ilgari xо‘jalikrahbarlarining vazifasi asosan jami resurslarni ishlab
chiqarish talablari bilan muvofiqlashtirishdan iborat edi, ya’ni korxona о‘zihohlaganmahsulotni
ishlab chiqarar va hamma e’tiborini uni sotishga qaratar edi. Marketingning maqsadi esa bozorning
mavjud va kelgusida ehtimolkutilgan imkoniyatlarini aniqlash hamda sifat jihatidan
tug‘ribaholashdan, sо‘ngra unga tayanib, butun kuchini uz mahsulotiga kizikish va ehtiyojni
kuchaytirishga, xaridorga mahsulotni, shuningdek kо‘rsatilandigan tegishli ximat tо‘rin i tanlash
imkonini yaratgan holda, mahsulotni sotishga qaratishdan iborat.
1966 yilda AQShda marketing masalalari bо‘yicha350 ga yakin tadqiqot firmalari faoliyat olib
borib, undan yirik firmalar 45 mln dollarga yakin oborotga ega edi, bunda bu firmalarning jami
oboroti 300 mln dollardan oshiqni tashkil etgan. Marketing muammolarini tadqiqqilishni tijorat
boshlashuvi asosida universitetlar ham,
savdo-sanoat assotsiatsiyalari, davlat tashkilotlari va
xizmatlari ham shug‘ullana boshladi.
1972 yilda F.Kotler mikromarketing va makromarketing tushunchalarini asoslab berodi. 1976
yilda Shelbi Xant marketing ayirboshlash jarayoni haqida ilm hisoblanishini kо‘rsatdi.
80-yillar oxiri 90-yillar boshlarida marketingni globallashtirish jarayoni kuzatildi. Shuningdek,
1990 yilda Kanberra shahrida (Avstraliya) “Marketing – bu hamma narsa”, “Marketing biznesni
anglatadi” shiori ostida global marketing bо‘yicha Xalkaro konferensiya bо‘libо‘tdi.
H
ozirgi davrda marketing h
olati
Xozirgi davrda jahoniqtisodiyotida sanoat davri axborot davriga о‘rin bо‘shatib bermokda. Bu
davrda AQSH, Yaponiya, Germaniya va boshqa Yevropa mamlakatlariga yetib keldi. Singapur,
Tayvan, Janubiy Koreya unga juda yakin. Tez о‘zgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz raqobat
usullarining
rivojlanishi, ishlab chiqarish yuksak darajada chaqqon moslashuvchan, yakka
iste’molchiga mо‘ljallangan, xajmi kichik bozor sohalari, bozor segmentlari va ayrim
“suqmok”larning kо‘pligi unga xos xuxusiyatlardir. Ayni paytda ishlab chiqarishning
ixtisoslashuvi shunday darajaga yetdiki, bir bozorning oralik segmentlarida bush makon juda kam
koladi. Natijada bozor raqobati yanada shiddatli tus oladi. Ammo bu jarayon narx omili negizida
emas, balki raqobatning anada takomillashgan usul va shakllari paydo bо‘lishi
natijasida yuz
beradi.
Tovarning “xayotiy sikli” misli kо‘rilmagan darajada qisqaradi. Xozirgi davrda yetakchi yapon
elektron firmalari bozorga о‘rtacha har uch oyda bir marta mikrosxemalarning yangi tо‘rini
chiqaradi. Mahsulotlar assortimentning xilma-xilligi ortdi, bir xil buyumlarni kо‘plab ishlab
chiqarish kamaydi, ya’ni tо‘p-tо‘p qilib uyub tashlash tajribasidan voz kechilmokda. Tovar sifatiga
ega bulgan tovarlar mazmuni о‘zgardi. Endi yaxshi mahsulotchiqarish bilangina ish bitmaydi,
raqobatga dosh berish uchun sotuvdan keyingi darajasini, firma kо‘rsatadigan kushimcha
xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash zarur.
Korxonalar xarajatlarini oddiy kamaytirish yо‘llarini
uylabgina qolmay, ayni paytda tovarlarni
sotish va о‘tkazish, daromadlarni muttasil kо‘paytirish sohalariga kо‘prok e’tibor berishga majbur.
Mahsulot sotishga yangi bozorlar, muayyan afzalligi tufayli mahsulotо‘ziga jalb etadigan yangi
xaridorlarni qondirish lozim. Bu ishlarni xozirgi zamon marketingiga tayanibgina amalga oshirish
mumkin. Korxonaning omon kolishi iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, konyunktura-tijorat, ijtimoiy va
boshqa axborotlarni uz vaqtida olishi kabi omillardan ustalik bilan foydalanish natijasida
ta’minlanadi.
