Xorijiy mamlakatlarda marketing rivojlanish tarixi

1926 yilda AQShda marketing va reklama milliy uyushmasi tashkil topdi, keyinchalik uning 
negizida Amerika Marketing jamiyati barpo etildi, bu jamiyat 1973 yilda Amerika Marketing 
uyushmasi nomini oldi. Bir oz keyinrok bunday uyushma va tashkilotlar Garbiy Yevropa 
mamlakatlari va Yaponiyada xam paydo buldi. Xalkaro marketing tashkilotlari - Yevropa 
marketing va ijtimoiy fikr tadqiqotlari jamiyati, Xalkaro Marketing Federatsiyasi, Yevropa 
Akademiyasi va shunga uxshashlar yuzaga keldi.
Bularhaqida 1-jadvalda tulik tanishib chiqish mumkin.
1-jadval
Marketing rivojlanish tarixidan asosiy lavxalar
Sana, 
yillar
Marketingda ruy bergan о‘zgarishlar 
1902 
yillarda
AQShda mustakil ravishda marketing kursini ukitish 
boshlandi
1908 
yillarda
Ilk bor tijorat marketing tashkiloti tо‘zildi. 
AQShning yirik sanoat kompaniyalarida birinchi 
marketing bulimlari tashkil etildi
1920 
yillarda
Xalkaro savdo palatasi tо‘zildi
1926 
yillarda
AQShda Milliy marketing va reklama assotsiatsiyasi 
tashkil topdi, uning asosida keyinchalik Amerika 
marketing assotsiatsiyasi deb kayta nomlandi
1930-
1940 
yillarda
Dunyoning 
kо‘pgina 
iqtisodiy 
rivojlangan 
davlatlarida milliy marketing assotsiatsiyalari tashkil 
topdi
1950-
1960 
yillarda
Xalkaro marketing federatsiyasi, Jamoatchilik 
fikrlari masalalari va marketing bо‘yicha Yevropa 
jamiyati va Yevropa marketing Akademiyasi kabi 
xalkaro marketing tashkilotlari tо‘zildi
1980 
yillarning
Mamlakatimizning 
iqtisodiy 
oliy 
ukuv 
muassasalarida marketing kursi о‘qitila boshladi

II yarmi
1990 
yillarning 
oxirlarida
Mamlakatimizda 
marketing 
bо‘yicha 
xorijiy 
adabiyotlar tarjima kilingan holda va Uzbekistonlik 
mualliflar tomonidan kо‘plab chop etilmokda
60-yillar о‘rtasida eng yirik Amerika korporatsiyalarining 80% ga yakini uz xо‘jalik faoliyatida 
marketingning asosiy talablarini kullay boshladi. Garbiy Yevropa va Yaponiyada marketing 
g‘oyalari AQShga qaraganda sustrok joriy kilindi. Ammo 60-yillarning oxiriga kelib ular 
marketing amaliyotini tezkorlik bilan uzlashtirishga kirishdilar va bunda muhim yutuklarga 
erishdilar. Marketing an’anaviy savdo usullaridan farkli ularok aniqmaqsadlarni kuzlaydi, xо‘jalik 
vazifalarini esa yakkol ifodalaydi: korxona shunday sifatli mahsulot tayyorlashi lozimki, uni sotish 
qulaybо‘lsin. Darxaqiqat, mahsulot ishlab chiqarilgani bilan u albatta foyda keltiradi degan 
ma’noni hali aslo bildirmaydi. Ilgari xо‘jalikrahbarlarining vazifasi asosan jami resurslarni ishlab 
chiqarish talablari bilan muvofiqlashtirishdan iborat edi, ya’ni korxona о‘zihohlaganmahsulotni 
ishlab chiqarar va hamma e’tiborini uni sotishga qaratar edi. Marketingning maqsadi esa bozorning 
mavjud va kelgusida ehtimolkutilgan imkoniyatlarini aniqlash hamda sifat jihatidan 
tug‘ribaholashdan, sо‘ngra unga tayanib, butun kuchini uz mahsulotiga kizikish va ehtiyojni 
kuchaytirishga, xaridorga mahsulotni, shuningdek kо‘rsatilandigan tegishli ximat tо‘rin i tanlash 
imkonini yaratgan holda, mahsulotni sotishga qaratishdan iborat. 
1966 yilda AQShda marketing masalalari bо‘yicha350 ga yakin tadqiqot firmalari faoliyat olib 
borib, undan yirik firmalar 45 mln dollarga yakin oborotga ega edi, bunda bu firmalarning jami 
oboroti 300 mln dollardan oshiqni tashkil etgan. Marketing muammolarini tadqiqqilishni tijorat 
boshlashuvi asosida universitetlar ham, savdo-sanoat assotsiatsiyalari, davlat tashkilotlari va 
xizmatlari ham shug‘ullana boshladi.
1972 yilda F.Kotler mikromarketing va makromarketing tushunchalarini asoslab berodi. 1976 
yilda Shelbi Xant marketing ayirboshlash jarayoni haqida ilm hisoblanishini kо‘rsatdi. 
80-yillar oxiri 90-yillar boshlarida marketingni globallashtirish jarayoni kuzatildi. Shuningdek, 
1990 yilda Kanberra shahrida (Avstraliya) “Marketing – bu hamma narsa”, “Marketing biznesni 
anglatadi” shiori ostida global marketing bо‘yicha Xalkaro konferensiya bо‘libо‘tdi.
Hozirgi davrda marketing holati 
Xozirgi davrda jahoniqtisodiyotida sanoat davri axborot davriga о‘rin bо‘shatib bermokda. Bu 
davrda AQSH, Yaponiya, Germaniya va boshqa Yevropa mamlakatlariga yetib keldi. Singapur, 
Tayvan, Janubiy Koreya unga juda yakin. Tez о‘zgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz raqobat 
usullarining rivojlanishi, ishlab chiqarish yuksak darajada chaqqon moslashuvchan, yakka 
iste’molchiga mо‘ljallangan, xajmi kichik bozor sohalari, bozor segmentlari va ayrim 
“suqmok”larning kо‘pligi unga xos xuxusiyatlardir. Ayni paytda ishlab chiqarishning 
ixtisoslashuvi shunday darajaga yetdiki, bir bozorning oralik segmentlarida bush makon juda kam 
koladi. Natijada bozor raqobati yanada shiddatli tus oladi. Ammo bu jarayon narx omili negizida 

emas, balki raqobatning anada takomillashgan usul va shakllari paydo bо‘lishi natijasida yuz 
beradi.
Tovarning “xayotiy sikli” misli kо‘rilmagan darajada qisqaradi. Xozirgi davrda yetakchi yapon 
elektron firmalari bozorga о‘rtacha har uch oyda bir marta mikrosxemalarning yangi tо‘rini 
chiqaradi. Mahsulotlar assortimentning xilma-xilligi ortdi, bir xil buyumlarni kо‘plab ishlab 
chiqarish kamaydi, ya’ni tо‘p-tо‘p qilib uyub tashlash tajribasidan voz kechilmokda. Tovar sifatiga 
ega bulgan tovarlar mazmuni о‘zgardi. Endi yaxshi mahsulotchiqarish bilangina ish bitmaydi, 
raqobatga dosh berish uchun sotuvdan keyingi darajasini, firma kо‘rsatadigan kushimcha 
xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash zarur. 
Korxonalar xarajatlarini oddiy kamaytirish yо‘llarini uylabgina qolmay, ayni paytda tovarlarni 
sotish va о‘tkazish, daromadlarni muttasil kо‘paytirish sohalariga kо‘prok e’tibor berishga majbur. 
Mahsulot sotishga yangi bozorlar, muayyan afzalligi tufayli mahsulotо‘ziga jalb etadigan yangi 
xaridorlarni qondirish lozim. Bu ishlarni xozirgi zamon marketingiga tayanibgina amalga oshirish 
mumkin. Korxonaning omon kolishi iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, konyunktura-tijorat, ijtimoiy va 
boshqa axborotlarni uz vaqtida olishi kabi omillardan ustalik bilan foydalanish natijasida 
ta’minlanadi.

Download 257,7 Kb.