•
sotish konsepsiyasi;
•
an’anaviy marketing konsepsiyasi;
•
ijtimoiy-axlokiy marketing konsepsiyasi;
•
о‘zaro alokaviy marketing konsepsiyasi.
Bular haqida kuyida jadvalda ma’lumotlar berilgan.
2-jadval
Marketing konsepsiyasi evolyusiyasi
Yillar
Konsepsiya
Asosiy g‘oya
Asosiy vosita
Asosiy maqsadi
1860-
1920
Ishlab
chiqarish
Imkoniyati
boricha ishlab
chiqarish
Tannarx,
mexnat
unumdorligi
Ishlab
chiqarishni
takomillashtirish,
sotish
xajmini
ustirish
1920-
1930
Tovar
Sifatli
tovarlarni
ishlab chiqarish
Tovar siyosati
Iste’mol tovar-
lari
xossalarini
takomillashtirish
1930-
1950
Sotish
Sotish
tarmoqlari
va
kanalini
rivojlantirish
Sotish
siyosati
Tovarlar
sotish
intensifikatsiyasi
1960-
1980
An’anaviy
marketing
Iste’molchiga
nima
kerak
bulsa
ushani
ishlab chiqarish
Marketing
miks
kompleksi,
iste’molchini
tadqiqqilish
Maqsadli bozorni
hohish-
ehtiyojlarini
tadqiq
etish
1980-
1995
Ijtimoiy-
axlokiy
marketing
Jamiyat
talablarini
hisobga olgan
Marketing
miks
kompleksi,
Maqsadli bozorni
hohish-
holda
iste’molchiga
kerak
bulgan
tavrlarni ishlab
chiqarish
ishlab
chiqariladigan
tovar
va
xizmat ishlab
chiqarish,
iste’molchi
bilan bog‘liq
bulgan
ijtimoiy
va
ekologik
oqibatlarni
tadqiq etish
ehtiyojlarini
qondirish
1995
yildan shu
davrgacha
Marketingni
о‘zaro
axlokaviy
konsepsiyasi
Biznes
bо‘yicha
sheriklar
va
iste’molchilarni
kondiradigan
tovarlar ishlab
chiqarish
marketing
miks
kompleksi,
integratsiya
va
tarmoqli
tahlil,
koordinatsiya
uslubi
Marketing konsepsiyasi evolyusiyasi
Kо‘rsatib utilgan marketing konsepsiyalari xar bir mamlakat uchun starndart yoki norma yoki
qoida sifatida kurilmasligi kerak. Marketing evolyusiyasi xar kaysi mamlakatda о‘zini
xususiyatlari va bozor munosabatlari rivojlanish darajasiga bog‘liqbо‘ladi. Birok marketingni
paydo bо‘lishi bilan bog‘liqjahon tajribasi hamda bozor munosabatlarini rivojlanishi aniq
mamlakatlarda tadbirkorlik faoliyatini tatbiq etish va bozor munosabatlarini shakllantirishga
ishlatilishi mumkin ekanligi foydali hisoblanadi. Bundan tashkari
marketingni rivojlanishida
mashxur umumiy tendensiya – e’tiborni tovar ishlab chiqarishdan iste’molchiga, uning hohish va
ehtiyojlariga qaratish talab etiladi.
Birinchi davr - marketing konsepsiyasi “ishlab chiqarish konsepsiyasi” - “mahsulot ustunligi”
tarzida belgilanadi, bunda eng muhim masala yaxshi tovar ishlab chiqarish va uni xaridorga arzon
narxlarda sotish deb hisoblanadi. Konsepsiya shiori - “imkoni boricha kо‘prok tovar ishlab chiqar,
chunki bozor talabi cheksiz”. Shunisi dikkatga sazovorki, bizning iqtisodiyotimiz xozirgi davrda
hammadan kura ibtidoiy marketing kotsepsiyasiga yakin turadi.
Tovar konsepsiyasi iste’molchi e’tiborini tovarga, uning sifatiga va narxiga qaratishni talab etadi.
Iste’molchilar uxshash tovarlarni sifatlarini boshqa firmani shunday tovarlari bilan solishtirib
kuradilar. Bu konsepsiyani kо‘pincha kompaniya, firma, tashkilotlar, shuningdek,
notijorat
tashkilotlar xam ushlab turadilar. Birok tovar konsepsiyasi muvaffakiyat keltiravermaydi.
Keyingi davr “sotish konsepsiyasi” nomini oldi. Bunda firmaning mahsulotini “mana tovar tayyor,
kelavering va savdolashing” shiori bilan sotishni mо‘ljallash birinchi о‘rin ga chikadi. Tovar va
savdo marketinggi konsepsiyalari mahsulot ishlab chiqarish xali seriyali, ya’ni yalpi tus olmagan
davrda maydonga kelgan edi. Tovarlarning yangi turlari va xillari hisobiga yukori darajada foyda
kulga kiritilar edi, sababi mohiyat e’tibori bilan cheksiz talabga ega bulgan bozorda bu tovarlarga
nisbatan talab benixoya katta edi.
50-yillarda boshqarish konsepsiyasining ilk asosini sotish xajmi, ishlab chiqarish va muomala
xarajatlari
darajasi, daromad, foyda va boshqakо‘rsatgichlarni uzok muddatli о‘zgarishlarini
aniqlash tahlil kilindi. Shunga kura bozordagi ish faoliyatini bir yildan besh yilgacha moslashtirish
kuzda tutilgan.
Marketing rivoji tarixida 50-yillar muhimbosqich buldi. Ortikcha mahsulot ishlab chiqarish
tangligi kо‘rin ib koldi. Marketing - ishlab chiqarishni bozor talabiga moslashtirish konsepsiyasi,
uning asosini iste’molchiga - “bozor ustunligi”ga mо‘ljal olish tashkil etdi. Marketing
boshqaruvining bozor konsepsiyasi yanada rivojlandi.
An’anaviy marketing konsepsiyasi 50-yillarning о‘rtalaridan boshlab marketing bozor
konsepsiyasi tarzida boshqarishda firmaning fakat bozor strategiyasini emas, balki ishlab chiqarish
strategiyasini xam belgilaydigan yetakchi vazifaga aylandi. Marketing xizmati firmaning asosiy
boshqarish markazi, bozor, ishlab chiqarish, ilmiy-texnika va moliyaviy
faoliyati masalalari
bо‘yicha axborotlar va tavsiyalar manbai bо‘lib koldi. Marketing xizmati ijtimoiy talab va bozor
konyunkturasi holatihamdaо‘zgarishlarini batafsil tahlilqilish asosida u yoki bu tovarni ishlab
chiqarish zarurati, istikboli va foydadorligi, ishlab chiqarish dasturlarini moddiy-texnika
jihatlaridan ta’minlash imkoniyatlari tug‘risidagi masalalarni xal etadi.
Kuyida sotish va marketing konsepsiyasi berilgan.
